غزوه ذی امر

غزوه ذی امر
زمان	سال سوم هجری
مکان	منطقه «ذو أمَر» در حدود صد کیلومتری مدینه
غزوه قبلی	غزوه سویق
غزوه بعدی
علت غزوه	برای پراکنده ساختن و دفع حمله قبیله غطفان به مدینه
نتیجه	این غزوه به دلیل پراکنده شدن دشمن، بدون جنگ به پایان رسید، و دُعثور بن حارث -رئیس مشرکان-، مسلمان شد.
دوطرف درگیری و تعداد آنها
مسلمانان چهارصد و پنجاه نفر
فرماندهان
رسول خدا(ص)	دُعثور بن حارث
پرچم داران
تلفات
به روایتی، آیه ۱۱ سوره مائده در شأن حادثه‌ای که در ذی‌امر برای پیامبر (ص) رخ داد، نازل شده است.

«غزوه ذی أمَر» یا «غزوه غطفان»، غزوه‌ای بود که در سال سوم هجری با حضور پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) برای دفع حمله قبیله غطفان به مدینه رخ داد. در این غزوه که به دلیل پراکنده شدن دشمن، بدون جنگ و درگیری به پایان رسید، دُعثور بن حارث -رهبر مشرکان- و عده‌ای از یارانش مسلمان شدند.

مکان و زمان غزوه ذی‌امر

«ذو اَمَر» که نام این غزوه از آن گرفته شده، جایی در ناحیه نُخَیلِ نجد از سرزمین غَطَفان حدود صد کیلومتری مدینه بوده است. از این غزوه، در بیشتر منابع به نام غزوه ذی امر یاد شده است. برخی مورخان نیز آن را غزوه غطفان یا غَزاة بنی غطفان یا غزوه اَنمار خوانده اند که به ذواَمَر نیز معروف بوده است.

در همه منابع، تاریخ وقوع این غزوه سال سوم هجری ذکر شده، اما تاریخ دقیق آن متفاوت است. به روایت ابن اسحاق، رسول اکرم پس از غزوه سویق، در ذی الحجه سال دوم و محرّم سال سوم را در مدینه گذراند، آنگاه برای جنگ با قبیله غطفان روانه نجد شد. واقدی تاریخ این غزوه را در آغاز بیست و پنجمین ماه هجرت (ربیع الاول سال سوم) دانسته و گفته است که پیامبر به قصد جنگ با بنی غطفان در ذی امر، روز پنج شنبه دوازدهم ربیع الاول از مدینه بیرون رفت. مسعودی آن را در جمادی الثانی سال سوم (پس از قتل کَعْب بن اشرف یهودی به دست محمد بن سَلَمه، در نیمه ربیع الاول) دانسته است.

روایات درباره مدت غیبت پیامبر در مدینه نیز مختلف است. به گفته ابن اسحاق، آن حضرت تقریبا همه ماه صفر سال سوم هجری را در نجد ماند، اما به روایت واقدی، یازده روز (یا یازده شب) در مدینه غایب بود.

شرح غزوه ذی‌امر

در سبب این غزوه گفته شده که به رسول خدا صلی الله علیه وآله خبر رسیده بود که گروهی از قبایل ثَعْلَبه و مُحارِب به تحریک فردی به نام دُعثور بن حارث بن محارب در ذی امر گردآمده اند و قصد دارند به اطراف مدینه حمله و آنجا را غارت کنند. گفته شده است که رسول اکرم هنگام عزیمت برای این غزوه، عثمان بن عفان را در مدینه جانشین خود کرد.

سپس پیامبر با ۴۵۰ تن از یارانش (که تعدادی اسب نیز همراه داشتند)، از مدینه بیرون رفت و پس از گذشتن از سرزمین مُنَقّی (میان مدینه و اُحُد) و تنگه خُبَیْت (در دو منزلی مدینه) به ذوالقَصَّه (جایی میان مدینه و عراق) رسید.

در ذوالقصّه، اصحاب پیامبر به مردی به نام جبّار (از بنی ثَعلَبَه) برخوردند که به قصد گردش راهی یثرب (مدینه) بود. از وی اطلاعاتی درباره قبیله اش خواستند و او خبر داد که گروهی از آنان به دُعثور بن حارث پیوسته اند. وی را نزد رسول اکرم بردند و او به دعوت پیامبر، مسلمان شد و مسلمانان را به مخفیگاههای مشرکان راهنمایی کرد. پیامبر او را با بلال همراه کرد. جبّار مسلمانان را از راهی تا نزدیک قبیله اش که مشرک بودند، برد و آنان به قله های کوهها گریختند. پیش از آن، جبّار به رسول اکرم گفته بود، اگر آنها از حرکت شما آگاه شوند، از ترس به کوهها پناه خواهند برد و هرگز با سپاه مسلمانان رودررو نمی شوند. همین اتفاق افتاد و پیامبر با هیچ یک از مشرکان برخورد نکرد.

در هنگام حضور سپاه اسلام در ذی امر، باران شدیدی آمد و پیامبر صلی الله علیه و آله که لباسهایش خیس شده بود، آنها را درآورد و جدا از یارانش زیر درختی دراز کشید تا لباسهایش خشک شوند. افراد قبیله غطفان که از بالای کوه این منظره را می دیدند، به رهبرشان، دُعثور بن حارث که رئیس قبیله مزبور و مردی شجاع و بی باک بود، خبر دادند و او نیز خود را به بالای سر پیامبر رساند و با شمشیرش ایشان را به قتل تهدید کرد. دعثور از پیامبر پرسید، چه کسی تو را از دست من نجات داده و حفظ خواهد کرد؟ پیامبر فرمود «الله». آنگاه شمشیر از دستان دُعثور افتاد. پیامبر شمشیر را برداشت و گفت، اکنون چه کسی تو را حفظ خواهد کرد؟ دعثور گفت هیچ کس و من براستی گواهی می دهم جز خدای یگانه خدایی نیست و تو هم پیغمبر و فرستاده خدایی! و به خدا سوگند از این پس هرگز دشمنی را علیه تو جمع آوری نخواهم کرد.

در این وقت رسول خدا شمشیرش را به او داد و دعثور برخاسته به راه افتاد، سپس روی خود را به آن حضرت کرده گفت: به خدا سوگند تو بهتر از من هستی! این را گفت و مسلمان شد. در این هنگام آیه زیر نازل شد: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیکمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن یبْسُطُواْ إِلَیکمْ أَیدِیَهُمْ فَکفَّ أَیدِیهُمْ عَنکمْ وَاتَّقُواْاللّهَ وَ عَلَى اللّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! نعمت خداوند را بر خودتان ياد كنيد، آنگاه كه جمعى (از دشمنان) قصد داشتند به سوى شما دست تعدّى دراز كنند (و شما را نابود سازند)، امّا خداوند دست آنان را از شما كوتاه كرد و از خدا بترسيد و مؤمنان بايد تنها بر خداوند توكّل كنند.

هنگامی که دعثور نزد قبیله خود برگشت، از وی پرسیدند: چه شد که او را نکشتی؟ گفت: مردی سفیدپوش و بلندقامت را دیدم که بر سینه‌ام زد و چنان که دیدید به پشت روی زمین افتادم و دانستم که او فرشته ای بود و گواهی دهم که محمد رسول خداست و از این پس دیگر کسی را علیه او تحریک نخواهم کرد. سپس یارانش را نیز به اسلام دعوت کرد.

منابع

• "ذی امر؛ غزوه"، زیبا معیّر، دانشنامه جهان اسلام.
• زندگانی حضرت محمد صلی الله علیه وآله، سید هاشم رسولی محلاتی، ص۲۹۱.

غزوات پیامبر اکرم (ص)
2 هجری	غزوه ودّان * غزوه بواط * غزوه عشيره‌ * غزوه كدر * غزوه بنى قينقاع * غزوه سويق‌
3 هجری	غزوه بدر * غزوه غطفان‌ * غزوه احد * غزوه حمراء الأسد
4 هجری	غزوه بنى نضير * غزوه ذات الرقاع * غزوه بدر الموعد
5 هجری	غزوه دومة الجندل‌ * غزوه خندق یا احزاب * غزوه بنى قريظه‌
6 هجری	غزوه بنى لحيان * غزوه ذى قرد * غزوه بنى مصطلق * غزوه حديبيه
7 هجری	غزوه خيبر
8 هجری	غزوه فتح مكه‌ * غزوه حنين * غزوه طائف‌
9 هجری	غزوه تبوك‌