غزوه ذوالعشیره

به پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) خبر رسیده بود که کاروان مجهزى که قریش اموال خود را در آن جمع کرده‌اند، از مکه بیرون آمده و آهنگ شام دارد. پیامبر و اصحابش، خود را به منطقه «ذوالعُشيرة» -راه تجاری بین مکه و شام- رساندند، که البته در این غزوه تلاقی و جنگی بین طرفین شکل نگرفت؛ بلکه پیامبر با قبیله بنی‌مُدلج پیمان بست و سپس به مدینه بازگشت.

غزوه ذوالعشیره
زمان	جمادى الاول سال دوم هجرت‌
مکان	ذوالعشیره در راه نقب بنی‌دینار، حدود ۱۲۰ کیلومتری مدینه
غزوه قبلی	غزوه بواط
غزوه بعدی	غزوه بدر
علت غزوه	تعقیب کاروان تجاری ابوسفیان توسط مسلمانان
نتیجه	فرار کاروان ابوسفیان و بستن پیمان صلح با بنی‌مدلج
دوطرف درگیری و تعداد آنها
مسلمانان ۱۵۰ تا ۲۰۰ نفر	مشرکان قیبله بنی‌مدلج و کاروان تجاری قریش
فرماندهان
رسول خدا(ص)	ابوسفیان
پرچم داران
حمزه بن عبدالمطلب	ــــــ
تلفات
ــــــ	ــــــ
گفته شده لقب ابوتراب در این غزوه به امیرالمؤمنین (ع) داده شد.

سبب غزوه ذوالعشیره

پس از «غزوه بواط»، در ماه جمادی الاول سال دوم هجری، رسول خدا (صلى الله علیه و آله) شنید که ابوسفیان با جماعتى از قریش به جهت تجارت مسافر شام هستند.

پیامبر اکرم نیز به منظور حمله به کاروانهاى تجاری قریش، ابوسلمه مخزومی را در مدینه منصوب فرمود و خود با گروهى از مهاجرین -شامل یکصد و پنجاه نفر یا به قولى دویست نفر- از شهر بیرون آمد و راه «نقب بنى دینار» را پیش گرفته و همچنان تا جایى به نام «ذوالعُشیره» رفت و در آن جا توقف کرد. و عُشَیره نام موضعى است از براى «بنى مدلج» به «ینبع» در میان مکه و مدینه.

البته در این غزوه مسلمانان کاروان تجاری ابوسفیان را ملاقات نکردند، ولی بزرگان بنى مدلج و هم‌پیمانانشان از بنی‌ضمره که در نواحى ذوالعشیره بودند، به خدمت رسول خدا رسیدند و کار بر مصالحه و مهادنه نهادند. پیامبر اکرم تا چند روز از ماه جمادی الثانی را نیز در آن جا ماند.

لازم به ذکر است که این کاروان تجاری قریش به سرپرستی ابوسفیان، همان کاروانی است که موقع برگشتن از شام به مکه، در جریان «غزوه بدر» نیز در کمین سپاه اسلام قرار گرفت؛ ولی کاروان از راه کنار دریا موفق به فرار به سمت مکه شد.

در بیان علت اصلی حمله رسول خدا (ص) به کاروان‌های تجاری قریش می توان به ظلم و ستم قریش در شهر مکه اشاره نمود؛ به گونه‌ای که مسلمانان مجبور شدند از خانه‌هایشان به مدینه مهاجرت کنند: «الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ»

نکتۀ دیگر اینکه، حالت جنگی بین قریش و مسلمانان حکم‌فرما بود و طبق آیات قرآن کریم این قریش بود که پیوسته خواستار جنگ بودند: «وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا»

در منابع تاریخی آمده است: قریش حرکات ایذایی و خرابکارانه خویش را علیه پیامبر (ص) و مسلمانان از همان سال اول هجرت آغاز کردند. نمونه‌اش حرکت ابوسفیان با دویست نفر از قریش به سوی مدینه با اهداف خاص نظامی بود که "سریه عبیدة بن حارث" را (در دشت رابغ) در پی داشت.

همچنین خداوند در قرآن کریم دستور جنگیدن با کسانی که با مسلمانان می‌جنگند را صادر کرده است: «وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ»

دادن کنیه ابوتراب به امیرالمؤمنین

ابن هشام و دیگران از عمار بن یاسر نقل کرده اند که گفته است: در غزوه عشیره من و على بن ابی طالب همسفر و مأنوس بودیم و در آن چند روزى که در عشیره توقف داشتیم روزى على بن ابى طالب به من گفت: بیا تا به تماشاى بنى مدلج که در نخلستان در آن نزدیکى کار مى کردند برویم و من با او به آن نزدیکى رفتیم و همچنان که نشسته بودیم و کار آن ها را تماشا مى کردیم خوابمان گرفت؛ پس هر دو برخاسته زیر نخله خرما و روى شن هاى نرمى که آن جا بود خوابیدیم.

هنگامى به خود آمدیم که رسول خدا صلی الله علیه و آله بالاى سر ما ایستاده بود و ما را با پاى خود حرکت مى داد، من و على بن ابی طالب که سر و رویمان خاک آلود شده بود برخاسته و در برابر آن حضرت ایستادیم، پیغمبر اسلام که سر و صورت خاک آلود على را دید فرمود: اى ابوتراب این چه حالى است؟ و سپس فرمود: آیا شما را از بدبخت ترین و شقى ترین مردم آگاه نکنم که آن ها کیان اند؟ عرض کردیم: چرا یا رسول الله! فرمود: یکى همان پى‌کننده ناقه (صالح) است؛ - سپس در حالى که اشاره به علی بن ابی طالب مى کرد فرمود: - و دیگرى آن کسى است که بر سر تو ضربت مى زند و محاسن تو را از آن رنگین مى سازد.

منابع

• زندگانى محمد(ص) پیامبر اسلام، ابن هشام حمیری، ترجمه سید هاشم رسولى، تهران، انتشارات کتابچى، ۱۳۷۵ش.
• مغازى؛ تاریخ جنگهاى پیامبر(ص)، محمد بن عمر واقدى، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، ۱۳۶۹ش.
• "غزوه ذات العشیره"، یدالله حاجی‌زاده، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۲.
• منتهی الآمال، شیخ عباس قمی.

غزوات پیامبر اکرم (ص)
2 هجری	غزوه ودّان * غزوه بواط * غزوه عشيره‌ * غزوه كدر * غزوه بنى قينقاع * غزوه سويق‌
3 هجری	غزوه بدر * غزوه غطفان‌ * غزوه احد * غزوه حمراء الأسد
4 هجری	غزوه بنى نضير * غزوه ذات الرقاع * غزوه بدر الموعد
5 هجری	غزوه دومة الجندل‌ * غزوه خندق یا احزاب * غزوه بنى قريظه‌
6 هجری	غزوه بنى لحيان * غزوه ذى قرد * غزوه بنى مصطلق * غزوه حديبيه
7 هجری	غزوه خيبر
8 هجری	غزوه فتح مكه‌ * غزوه حنين * غزوه طائف‌
9 هجری	غزوه تبوك‌