بیت المقدس
«قُدس»، «بیت المُقدّس» یا «بیت المَقدِس»، شهری باستانی در سرزمین فلسطین، نخستین قبله مسلمانان و از مراکز ادیان الهی بوده و به عنوان «جایگاه انبیا و مهبط وحی»، پیوسته نزد ادیان و مذاهب مختلف، به‌ویژه مسلمانان، مسیحیان و یهودیان، شهری مقدس بوده است.
| |
|
کشور |
فلسطین |
|
شهر |
بیت المقدس |
| |
| |
| مشاهده در نقشه | |
نام‌های مختلف قدس
از اولین نام های این شهر "یُبوس" است، زیرا عرب های کنعانی قدیمی ترین ساکنان صاحب تمدن این ناحیه بودند و مشهورترین قبیله آنها (یبوسان) بودند که در این منطقه ساکن شده و آنجا را بنا کردند.
دیگر کادش، سالم، سالیم، صهیون (شهر داود)، اوروسالیم، اورشلیم، قدس، القدس، بیت المَقدِس، ایلیا (از آن جهت که مؤسس آن "ایلیا بن ارم بن سام بن نوح" بود.)
این نام، حداقل تا زمان فتح اسلامی توسط مسلمانان بر سر زبانها بود و نام های دیگری هم مثل شهر عدالت، شهر زیبا، شهر امین، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا و به تنهایی معبد یا شهر هم داشته است.
در متون مذهبی حدود ۲۰ نام مختلف برای آنجا آمده. در قرآن کریم بنام های "القریه"، "الارض المبارکه"، "الزیتون"، "الساهره" گفته شده است. این شهر را عربها قدس (القدس)، و توسط ایرانیان بیشتر بیت‌المقدس می‌خوانند.
اهمیت شهر قدس
بیت‌المقدس، محل اولین قبله مسلمانان، دومین مسجد مسلمانان و یکی از چهار قصر بهشتی دنیا به فرموده امام علی علیه السلام است: مسجدالحرام، مسجد کوفه، مسجدالنبی و بیت المقدس. اولین بقعه ای که در روی زمین ساخته شده همان است که بر صخره بیت المقدس بنا گردید.
این مکان را پیامبران الهی بنا کرده اند؛ حضرت داود پیغمبر و حضرت سلیمان پیغمبر در آنجا جاه و جلالی داشتند و خداوند جبال و طیر را برای حضرت داود در اینجا مسخّر کرد. همچنین خداوند به زکریای پیغمبر، فرزندش یحیی را در اینجا بشارت داد.
حضرت هاجر از "کوتا" به همین مکان (بیت المقدس) هجرت کرد. حضرت مریم در اینجا وفات نمود، حضرت عیسی مسیح در اینجا به دنیا آمد و پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله، مدت ها رو به بیت المقدس نماز گزارد و بعد معراج حضرت از همین جا بود.
در روایتی آمده که در شب قدر به فرشتگان امر شد تا به همراه جبرئیل و میکائیل از سدرةالمنتهی در ۴ مکان یعنی کعبه، قبر رسول الله، طور سینا و بیت المقدس هبوط کنند.
در قرآن کریم نامی از بیت‌المقدس ذکر نشده است اما مفسران و محدثان برخی اشارات الهی را به بیت‌المقدس مربوط دانسته، آیاتی را به این شهر بازگردانده‌اند. از جمله آیه ۴۱ سوره ق، در وصف روز حشر و "مکان قریب" را تعبیر به همین صخره در این محل نموده اند. همچنین پس از بیانِ رهایی بنی‌اسرائیل از فرعونیان و گذشتن از دریا، آیات الهی به مقام یافتن بنی اسرائیل در مکانی «صدق» اشاره می‌کنند (یونس، ۹۳). در تفاسیر مکان صدق ـ که سرشار از روزی نیکو نیز هست و می‌تواند مقصد نهایی بنی اسرائیل باشد ـ جایی جز بیت‌المقدس نیست.
در آیات ۵۷-۵۸ سوره بقره و ۱۶۱ سوره اعراف که به قصص حضرت موسى(ع) و قومش پرداخته شده، و پس از یادکردِ عطای الهی «مَنّ و سَلوى»، سخن از امر الهی به ورود قوم به قریه‌ای است که در آن آرام گیرند. در تفاسیر این «قریه» را بیت‌المقدس دانسته‌اند، جایی که اساساً در اندیشۀ غالب در میان مسلمانان، شهری امن است که می‌توان در آن آرام گرفت.
بنا به نقل اکثر مفسران، دمیدن اسرافیل در صور به امر خدا بر صخره بیت المقدس است. و احادیثی از پیغمبر و ائمه معصومین علیهم السلام حاکی از آن است که حضرت مهدی موعود علیه السلام به بیت المقدس هجرت می کند و آنجا منزل می گیرد.
تاریخ بیت المقدس
بنابر شواهد باستان شناختی، سابقه حیات بشر در منطقه بیت المقدس، به دوره نخست از دوران چهارم زمین شناسی برمی گردد. گویند که آنجا به صورت "دژی" بوده که عرب های کوچنده از جزیرةالعرب که همان کنعانی های سامی نژاد بودند، حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد اینجا را از دست کنعانی ها خارج کردند.
دولت یهود از حدود ۱۰۲۰ سال قبل از میلاد تأسیس شد و تنها مدت ۸۰ سال حکمرانی حضرت داود و سلیمان نبی، دارای تشکیلات و سازمان سیاسی بود. حضرت سلیمان در سال چهارم حکومتش ۵۳۹ سال بعد از وفات حضرت موسی، بنابر وصیت پدرش، بنای بیت المقدس را شروع کرد. ۹۷۹ سال بعد از وفات حضرت موسی، بخت نصر دوم بابلی به آنجا حمله کرد و آنجا را خراب نمود و این شهر ۷۰ سال به صورت خرابه باقی ماند و این اولین ویرانی "قدس" بود. بعدا در جنگی که بین ایران و بابل شد، به دست کوروش هخامنشی فتح شد و این پادشاه ایرانی اجازه داد تا بیت المقدس و معابد آنها بازسازی شود.
بیت المقدس حدود ۲۰۰ سال در تصرف ایرانیان بود که در این مدت، بعد از سقوط هخامنشیان، شهر در تصرف اسکندر مقدونی درآمد. ۶۳ سال قبل از میلاد، رومی ها و ۴۰ سال قبل از میلاد، پارتیان ایرانی بر بیت المقدس مسلط شدند و مدتی بعد، رومیان و ایرانیان بر آنجا مسلط شدند که حضرت عیسی مسیح در دوره حکومت هر دو به دنیا آمد.
سال ۱۳۲ و ۶۶ میلادی شورش هایی بزرگ در این منطقه روی داد که به شدت از طرف رومیان سرکوب شد. تیتوس (صیطوس) شاه روم، ۴۰ سال بعد از صعود حضرت عیسی به آسمان در همان اولین سال حکومتش به آنجا حمله کرد، هیکل یا (معبد سلیمان) را آتش زد و همه کتب را سوزاند و قدس را از بنی اسرائیل خالی کرد که این آغاز پراکندگی یهود در سراسر جهان بود و این منطقه تا فتح آن بدست مسلمانان در تحولات نظامی و سیاسی بود.
بعد از فتح شام در اواخر خلافت ابوبکر، مسلمانان به (دروازه های بیت المقدس = ایلیا) رسیدند و در طی نامه ای که ابوعبیده جراح به عمر خطاب خلیفه مسلمین نوشت و گفت که مردد هستم برای تسخیر قیصریه و بیت المقدس! عمر به توصیه امام علی علیه السلام دستور داد که بیت المقدس را فتح کنند و این شهر حدود سال ۱۶ هجری قمری بدست مسلمانان فتح شد که در این ماجرا عده ای از صحابه رسول خدا از جمله ابوذر، سلمان فارسی، ابومسعود انصاری، ابوهریره، عبدالله بن عباس و بلال حبشی بودند. از آن به بعد مسلمانان، خیلی با مدارا با ادیان دیگر بخصوص یهودیان رفتار می کرد که خود این مسئله باعث شد خیلی زود به مرکز بزرگ ادیان الهی و شهر صلح و آرامش تبدیل شود.
این شهر بعدها موضوع مهمترین کشمکش های اعتقادی، دینی، میان مسیحیان و مسلمانان جهان، تحت عنوان جنگ های صلیبی شد و چندین بار خونریزی های وحشتناک و ویرانی های تأسف بار بین مسلمانان و مسیحیان گردید. ۹۱ سال این شهر در دست صلیبیون بود و بعد با فتح مجدد آن توسط "صلاح الدین ایوبی" پادشاه ایران، در سال ۵۸۳ هـ.ق که از تصرف صلیبیون درآورد تا اوایل قرن بیستم میلادی، پیوسته در اختیار مسلمانان بود.
در زمان عثمانیان تحول بزرگی در خاورمیانه به ویژه در بیت المقدس به وجود آمد که تا حدود ۴ قرن ادامه داشت. طرح ها و برنامه های زیادی برای تقویت و توسعه شهر انجام شد و تمام عناصر جمعیتی رو به رشد رفت، مدت ها امور مسیحیان بیت المقدس با معاهداتی در دست رهبران دینی کاتولیک بود و در زمان سلطان مراد چهارم، یونانیان ارتدکس بر امور آنها مسلط شدند و حکومت عثمانی تا مدتی آنجا را به خوبی اداره کرد ولی این اقدامات با افول دولت عثمانی به پایان رسید.
هم اکنون بیت‌المقدس شهری چند فرهنگی، با مسائل ویژۀ اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی است که آن را می‌توان شهری دوگانه خواند: یکی بخش کهن با آثار و بازمانده‌های تاریخی ـ فرهنگی گوناگون؛ و بخش جدید با ساختمانها و تأسیسات مختلف و نهادهای نو. شهر کهن در درون دیواری باستانی محصور است و شهر جدید در واقع از ۱۸۶۰ م. به بعد، در بیرون از دیوارهای شهر کهن و در غرب و شمال آن گسترش یافته است.
منابع
