انيس المؤمنين (کتاب)

نویسنده	محمد بن‌ اسحاق‌ حموی
موضوع	زندگینامه چهارده معصوم
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
تصحیح	میرهاشم محدث

«أنیس المؤمنین» تألیف محمد بن اسحاق حموى (زنده در ۹۳۸ ق)، در موضوع شرح حال پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) و تاریخ دوران ایشان، به زبان فارسی است.

معرفی کتاب

کتاب «أنیس المؤمنین» در سال ۹۳۸ قمری یعنى اوایل حکومت صفویه نوشته شده است. مؤلف پس از مقدمه‌اى طولانى در زندگى پیامبر (صلی الله علیه وآله) و حوادث دوران آن حضرت، طى دوازده باب به زندگى ائمه (علیهم‌السلام) پرداخته است. حجم مطالب هر باب تقریباً یکى است؛ مگر باب اول که درباره حضرت على با تفصیل بیشترى پرداخته و همچنین باب ششم که مؤلف به بحث ابومسلم پرداخته است.

کتاب «أنیس المؤمنین» برخلاف آثار مربوط به زندگانى ائمه که فقط از آن بزرگواران سخن مى‌گوید، فضاى دوران هر امام را تا حدودى به تصویر کشیده است. قیام‌هایى که در زمان امام رخ داده است، از قیام مختار و شوذب خارجى و سنباد و مقنّع و بابک خرمدین تا حرکت احمد بن نصر علیه معتزله که ضمناً نشان‌دهنده احاطه مؤلف به موضوعات تاریخى است، همه را ذکر کرده است.

حموى که به اقتضاى زمان خود با رواج ابومسلم‌نامه‌ها و گرایش مردم و نویسندگان به این موضوع مخالف بوده، فصلى را به شرح حال و مطاعن ابومسلم اختصاص داده، در ردّ ابومسلم‌نامه و مختارنامه‌ها داد سخن داده است.

کتاب انیس المؤمنین بر سه مؤلفه تثبیت حقانیت امامت ائمه(ع) به واسطه تمرکز بر اثبات حقانیت جانشینی امام علی(ع)، غیریت سازی اهل تسنن با حاشیه رانی خلفا، به ویژه خلفای سه گانه و نیز مؤلفه غیریت سازی اهل تصوف با حاشیه رانی ابومسلم و قصه خوانان آن استوار بوده است. این مؤلفه ها به شدت متأثر از زمانه حموی یعنی سیاست یکپارچه سازی مذهبی صفویان، ضرورت احساس نیاز جامعه ایرانی به شناخت فضائل و مناقب ائمه(ع)، تقابل گفتمان تشیع و تسنن و نیز رقابت علما و فقهای تشیع با صوفیان قزلباش یا به عبارت دیگر تقابل شیعه فقاهتی با شیعه عامیانه یا صوفیانه در نیمه اول سده دهم هجری بوده است.

منابع کتاب

چنان‌که مصحح کتاب اشاره کرده است، مؤلف از منابعى چون امالى و فقیه و عیون شیخ صدوق، مجالس شیخ مفید، کشف الغمة اربلى، روضه کافى کلینی، حلیة الأولیاء ابونعیم، ملل و نحل شهرستانى، تاریخ طبرى و مروج الذهب مسعودی بهره برده است. مصحح تلاش کرده منابع مؤلف را در پاورقى استخراج کند. وى همچنین مى‌گوید: مؤلف پس از نام خلفا، کلمات نفرین آورده که در قسمت خلفاى نخستین، این کلمات حذف شده تا کتاب مورد استفاده همگان باشد.

این کتاب مورد توجه و استفاده عالمان بعدى مانند علامه مجلسى و میرلوحى قرار گرفته است.

منابع

• "انیس المؤمنین"، ویکی نور.
• "مؤلفه‌های تاریخ‌نگاری حموی در کتاب انیس المؤمنین"، پژوهشهای تاریخی، ۱۴۰۱، شماره ۴.