الرسالة الذهبیة (کتاب)
 | |
| نویسنده | منسوب به امام رضا(ع) |
| موضوع | احادیث پزشکی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تحقيق | محمدمهدی نجف |
|
| |
«الرسالة الذهبیة» یا «طبّ الإمام الرضا»، کتابی است منسوب به امام رضا علیه‌السلام، که در زمینه دانش پزشکی و توصیه‌هایی برای داشتن بدنى سالم، تألیف شده است. نام‌گذاری این رساله به «الذهبیّه»، به جهت دستور مأمون به نگارش این رساله با آب طلا بوده است.
معرفی کتاب
آورده‌اند که در نیشابور، در نشستی علمی در حضور مأمون و با شرکت پزشکان و فیلسوفان برجسته و نامور آن روزگار، نظیر یوحنّا بن ماسویه، جبرئیل بن بختیشوع، صالح بن بهلة هندی، سخن از طبّ و تندرستی و تدبیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها به میان آمد و درباره آن به بحث و نظر نشستند و از چگونگی تکوین و ساختار بدن انسان و طبایع چهارگانه متضاد در آن و نیز سود و زیان غذاها سخن راندند. در این میان، مأمون از علی بن موسی الرضا علیه السلام که در جلسه حاضر بود، خواست که وارد گفتگو شود و درباره موضوع بحث سخن بگوید.
امام رضا علیه السلام فرمود: من در این باره تجربیاتی دارم که درستی آن را با آزمایش و گذشت زمان و بهره‌مندی از دانش گذشتگان دریافته‌ام و عذری برای ندانستن و وانهادن این تجربیات وجود ندارد... آن مطالب را همراه برخی دیگر از نکته‌های مربوط به آن _ که آگاهی از آن مورد نیاز است _ مکتوب خواهم کرد.
مأمون که در آن روز عازم بلخ بود، بدان دیار رفت و امام علیه السلام در نیشابور ماند. آنگاه، مأمون نامه‌ای به امام نوشت و از ایشان خواست که به وعده‌اش عمل کند. امام رضا علیه السلام پس از دریافت نامه، رساله‌ای در این باره نگاشت.
متن کامل این رساله در جلد ۵۹ بحارالأنوار در پنجاه صفحه همراه با شرح و توضیح علامه مجلسی آمده است. علامه مجلسی پس از نقل این رساله فرموده: ابومحمد حسن قمی گوید: چون این رساله بدست مأمون رسید، آن را خواند و شاد شد و گفت: با آب طلا نوشته شود و رساله مُذَهّبیه مسمّی گردد.
محتوای کتاب
این کتاب با تشریح فیزیولوژى انسان، تمثیلات زیبایى دربارۀ اعضاى مهم بدن همچون قلب، رگ‌ها، دماغ، دست‌ها، پاها، چشم‌ها، گوش‌ها، زبان و غیره ارائه داده و به برخى از کارکردهاى این اعضاء در مجموعۀ بدن انسان اشاره کرده است.
در ادامه کتاب، به بیان منشأ دردها و بیماری هایى که بر هر یک از اعضاء بدن وارد مى‌شود پرداخته و براى داشتن بدنى سالم-که همچون کشتزارى است که نیازمند مراقبت کامل مى‌باشد، دستور العمل‌هاى مهمى ارائه کرده است.
در فصلى از فصول کتاب نام ماه‌هاى سال آمده است: ماه آزار، نیسان، ایار، حزیران، تموز، آب، ایلول، تشرین اول، تشرین آخر، کانون اول، کانون آخر و شباط. متناسب با شرایط آب و هوایى در هر یک از این ماه‌ها دستور العمل‌هایى دربارۀ نوع تغذیۀ مناسب در آن ارائه شده و از برخى اعمال نهى به عمل آمده است.
بیان حالات طبیعى انسان در ادوار عمر، وقت و نحوه حجامت و فصد، نحوه حمام گرفتن و شرایط آن، نحوه اعمال غریزه جنسى، مسواک زدن و...، از دیگر مطالب موجود در این کتاب مى‌باشد.
نسخه‌های کتاب
نسخه مشهور رساله ذهبیّه‌ای که اکنون چاپ شده و در دسترس است، دست‌نوشت محقّق کرکی (م ۹۴۰ق) است. این نسخه در اختیار علامه مجلسی بود و ایشان متن کامل آن را در کتاب بحارالأنوار وارد کرد.
نسخه‌های دیگر این رساله، با این نسخه تفاوت‌هایی دارند؛ برخی از آنها متونی را اضافه آورده‌اند و برخی دیگر مقداری از متون را ندارد. تفاوت‌های جزئی فراوان دیگری نیز در اجزای این رساله به چشم می‌خورد.
از رساله ذهبیه، سه نسخه کهن‌تر از نگارش مرحوم محقق کرکی تاکنون یافت شده است؛ ولی بعد از نگارش ایشان نسخه‌های این کتاب فراوان شده‌اند.
منابع
- خاندان وحی، سید علی اکبر قریشی، صفحه ۵۷۰-۶۰۴.
- "پژوهشی در اعتبار رساله ذهبیه"، سید محمدکاظم طباطبایی و هادی نصیری، علوم حدیث، سال ۱۷، شماره ۱، بهار ۱۳۹۱.
- نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
