اسرارنامه (کتاب)
 | |
| نویسنده | عطار نیشابوری |
| موضوع | شعر عرفانی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تصحیح و تعلیق | محمدرضا شفیعی کدکنی |
|
| |
«اَسرارنامه» یکی از مثنوی‌های مشهور عطار نیشابوری (۵۳۷-۶۲۷ ق) شاعر و عارف قرن هفتم قمری در زمینه عرفان و تصوف اسلامی است. حکایت‌هاى کتاب، بیشتر از آیات قرآن، روایات، قصه‌هاى مذهبى و گفتار مشایخ و عرفا گرفته شده است. «اسرارنامه»، از کتاب‌هایى است که شاعران پس از عطار نیز از تمثیلات و مطالب آن، در کارهاى خود بهره گرفتند.
مؤلف
ابوحامد فریدالدین محمد بن ابوبکر ابراهیم بن اسحاق معروف به عطار نیشابوری (۵۳۷-۶۲۷ ق)، از شعرا و عارفان نام‌آور ایرانی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم و متولد نیشابور است. آثار شیخ به دو دسته‌ى منظوم و منثور تقسیم مى‌شود.
از معروفترین آثار منثور عطّار، «تذکرة الاولیاء» است که در آن، عطار به معرفى ۷۲ تن از اولیاء، مشایخ و عرفاى صوفیه پرداخته است. همچنین «منطق الطیر» و دیوان اشعار او از آثار منظوم معروف اوست.
معرفی کتاب
«اسرارنامه» یکی از مثنوی‌های مسلم‌السند فریدالدین عطار نیشابوری و احتمالا از جمله نخستین آثار او بوده است که همچون دیگر مثنوى‌هاى عطار، به تقبیح و تحقیر علایق دنیوى و تحسین امور معنوى و ترغیب آدمى به کوشش‌هاى جان‌فرسا در پیمودن راه وصول یا «فناء فی الله» مى‌پردازد.
«اسرارنامه» که در ۳۳۰۵ بیت، ۲۲ مقاله و ۹۸ حکایت سروده شده است، به‌رغم مثنوى‌هاى دیگر عطار، به مثنوى‌هاى عرفانى - اخلاقى پیش از خود، مانند «مخزن الاسرار» نظامى مى‌ماند که بر پایه ابواب و فصول خاص تدوین شده‌اند و هر فصل و مقاله حکایت‌هایى را در بر گرفته است.
سه مقالۀ نخستین آن به ترتیب دربارۀ توحید، نعت رسول اکرم و فضائل خلفای راشدین است. شاعر، در بخش نعت صحابه، آنچه را درباره این چهار یار رسول گفته است، بیشتر زمینه‌اى تاریخى دارد و به کتاب‌هاى فضایل صحابه یا صحاح سته و دیگر کتاب‌هاى معتبر، مستند مى‌شود و در پایان این نعت، تعصب‌هاى رایج در روزگار خود را نکوهش مى‌کند. از مقالۀ چهارم به بعد دربارۀ موضوعات گوناگون تصوف و شماری از اصطلاحات صوفیه مانند شوق و نکات صوفیانه مانند سر جان و تن و نکوهش نفس اماره سخن گفته شده است. مقاله پنجم دربارهٔ اهمیت عشق و برتری آن از خرد می‌باشد.
عطار در این مثنوی فلسفۀ مشایی و عقل استدلالی را نکوهش می‌کند و در عین حال در مقالۀ هشتم، نکات فلسفی متعددی را از دیدگاه عرفانی بیان می‌کند. از مقالۀ نهم به بعد، عطار به خصوص دربارۀ معاد و احوال آخرت سخن می‌گوید و تقریباً تا آخر کتاب سعی می‌کند یاد مرگ و مردن را در خواننده زنده کند و لذا این کتاب به لحاظ القای مرگ‌آگاهی در میان کتاب‌های صوفیانه کم‌نظیر است.
حکایت‌هاى کتاب، بیشتر از آیات قرآن، روایت‌ها، قصه‌هاى مذهبى و گفتار مشایخ و عرفا گرفته شده است؛ چنان‌که بیشتر آنها را در آثارى مانند «قصص الانبیاء» نیشابورى، «کشف الاسرار» میبدى، «لوایح» عین القضات همدانى، «رساله قشیریه» و «حدیقة الحقیقة» سنایى مى‌توان بازیافت، اما عطار در داستان‌پردازى، بیش از هر کس، از سنایى تأثیر پذیرفته است. وی نکات عرفانی را با استفاده از تمثیل و با تحلیل ساده و روان بیان کرده است.
مقدمه‌نویسی، تصحیح و تعلیقات این کتاب توسط محمدرضا شفیعی کدکنی نویسنده و شاعر معاصر ایران انجام شده است.
منابع
- کتاب اسرارنامه، عطار نیشابوری، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، انتشارات سخن، تهران ۱۳۸۶.
- "معرفی کتاب اسرارنامه"، سایت پاتوق کتاب فردا.
- "اسرارنامه"، ویکی نور.
