ابوعلی اهوازی
«ابوعلی حسن اهوازی» (۴۴۶-۳۶۲ ق)، قارى، محدث و متکلم مسلمان در قرن ۵ قمری است. ابوعلى اهوازی در علم قرائات متبحر و مشهور بود و قرآن را به روایات بسیار قرائت مى‌کرد و سرآمد قاریان شام بود. کتاب «الوجیز فى القرائات الثمانیه» از آثار اوست.
| نام کامل | ابوعلی حسن اهوازی |
| زادروز | ۳۶۲ قمری |
| زادگاه | اهواز |
| وفات | ۴۴۶ قمری |
| مدفن | دمشق |
|
| |
| اساتید |
علی بن حسین غضایری، محمد بن عبیدالله خرقی، ابوحفص کتانی، ابوالفرج شنبوذی، محمد بن احمد جبنی، نصر بن احمد مُرجی، عبدالوهاب کلابی،... |
| شاگردان |
ابوالقاسم هذلی، حسن بن قاسم هرّاس، احمد سمرقندی، ابوالحسن مصینی، احمد بن علی زینبی، خطیب بغدادی، اسماعیل بن علی سمّان،... |
| آثار |
الوجیز فى القرائات الثمانیه، الموجز، الایضاح، الموضح، الاقناع فی القراءات الشاذة، النیر الجلى فى قراءة زید بن على، قصیدة فی التوحید و العقیدة، مثالب ابن ابی بشر،... |
محتویات
ولادت و وفات
«ابوعلی حسن بن علی بن ابراهیم بن یزداد بن هرمز بن شاهق اَهْوازی» در ۲۷ محرم ۳۶۲ قمری در اهواز به دنیا آمد. از نسبش چنین پیداست که ایرانی تبار بوده است.[۱]
اهوازی در ۳۹۱ قمری (یا ۳۹۴ ق) به دمشق رفت و در آنجا سکنى گزید و همانجا نیز در ذی الحجه ۴۴۶ قمری درگذشت.[۲]
تحصیل و استادان
ابوعلی اهوازی در همان اهواز به تحصیل آغاز کرد و در دیگر جاها نزد مشایخ عصر قرائت و حدیث آموخت. گفته‌اند که قرائت ابوعمرو و عاصم را نزد علی بن حسین غضایری، و قرائت ابن کثیر را نزد محمد بن محمد بن فیروز، و قرائت نافع را نزد ابوبکر محمد بن عبیدالله بن قاسم خرقی، و روایت قالون را نزد احمد بن محمد بن عبدالله تستری خواند.[۳]
از دیگر مشایخ وی در قرائت اینان را می‌توان نام برد: در بغداد ابوحفص کتانی و ابوالفرج شنبوذی، در دمشق محمد بن احمد بن محمد جبنی، و در بصره ابوالقاسم عبدالله بن نافع بن هارون عنبری، ابوبکر محمد بن احمد بن علی باهلی و ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالله بن هلال.[۴]
اهوازی همچنین از مشایخی چون نصر بن احمد مُرجی، معافی بن زکریا ابن طرارا، عبدالوهاب کلابی و تمّام رازی حدیث شنید. وی به مصر و موصل نیز سفر کرده است.
شاگردان و راویان
ابوعلی اهوازی پس از سال ۴۰۰ ق. در دمشق به اقراء و تحدیث پرداخت، در حالی که هنوز برخی مشایخ وی زنده بودند.[۵]
از شاگردان و راویان وی در قرائت می توان ابوالقاسم هذلی، ابوعلی حسن بن قاسم غلام هرّاس، احمد بن ابی الاشعث سمرقندی، ابوالحسن مصینی، ابونصر احمد بن علی زینبی، ابوالحسن علی بن احمد ابهری، ابوبکر محمد بن مفرج بطلیوسی و ابوالقاسم عبدالوهاب قرطبی را نام برد.[۶]
کسانی نیز چون خطیب بغدادی، ابوسعد اسماعیل بن علی سمّان، عبدالعزیز بن احمد کتّانی و ابوطاهر حنّایی از وی حدیث شنیده‌اند.[۷] ابومعشر طبری نیز به طریق اجازه از وی روایت می‌کند.[۸]
جایگاه علمی
به گفتۀ ابن عساکر، اهوازی بر مذهب سالمیه بود و از این رو احادیث بی‌پایه‌ای در «تشبیه» روایت می‌کرد. خود وی نیز مدعی بوده که خداوند را در خواب دیده بوده است.
ابن عساکر می‌افزاید که اهوازی کتابی داشته با عنوان «البیان فی عقود اهل الایمان» که در آن احادیثی «منکر» را گرد آورده بوده است. همو در «تبیین کذب المفتری» گفته که این کتاب دربارۀ احادیث صفات است. اینک‍ه در این کتاب روایات دروغ نقل شده بوده، توسط ذهبی نیز تأیید شده است.[۹]
از نظر رجالی نیز، از سوی برخی محدثان و مقریان انتقاداتی بر او رفته است، تا بدانجا که در روایت وی از برخی شیوخش تردید کرده، و گفته‌اند که چون در روایت قرائات افراط کرد، وی را متهم کردند که دروغگوست. حتى گفته‌اند که از برخی مشایخ روایت کرده است که جز بدین طریق شناخته نیستند.[۱۰]
با اینهمه، عالمان قرائت به تبحر اهوازی در قرائت و سعۀ روایی او تأکید کرده‌اند[۱۱] و روایات وی در قرائت در کتابهایی چون المستنیر ابن‌سوار، الکفایۀ ابوالعز قلانسی و الکاملِ هذلی، نقل و ضبط شده است.
آثار و تألیفات
ابوعلی اهوازی در علم قرائت آثاری تألیف کرده است، از آن جمله:
- الوجیز فى القرائات الثمانیه، که نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ چستربیتی موجود است؛
- الموجز، که در کتابخانۀ ازهریه، نسخه‌ای از آن را می‌توان یافت؛
- الایضاح، که ابوشامۀ مقدسی در المرشد الوجیز از آن بهره برده است؛
- التفرد و الاتفاق بین الحجازیین و الشامیین و اهل العراق؛
- الموضح، در قرائات سبع؛
- الاقناع فی القراءات الشاذة، در قرائت؛ این کتاب شامل ۱۱ قرائت و ۱۰ اختیار بوده است. بدین صورت که ابوعلی قرائات ابوجعفر مدنی، شیبة بن نصاح، محمد بن محیصن، حمید بن قیس، ابن شهاب زهری، حسن بصری، اعمش، ابن ابی لیلى، طلحة بن مصرف، ابوبحریۀ سکونی و محمد بن مناذر مدنی و همچنین اختیارات یعقوب حضرمی، ایوب بن متوکل، یحیى بن مبارک یزیدی، ابوعبید قاسم بن سلام، خلف بن هشام بزاز، ابوجعفر محمد بن سعدان، محمد بن عیسى اصبهانی، ابوحاتم سجستانی، احمد بن جبیر انطاکی و ابن جریر طبری را در این کتاب جمع کرده بوده است.
- النیر الجلى فى قراءة زید بن على، در قرائت زید بن علی بن الحسین؛
- قصیدة فی التوحید و العقیدة؛ قصیده‌ای از وی که حدود ۱۱۲ بیت است، در کتابخانۀ ظاهریه یافت می‌شود. این قصیده می‌تواند محقق را در بررسی افکار و عقاید سالمیۀ وی به کار آید.
- مثالب ابن ابی بشر؛ کتاب کوتاه و چاپ شدۀ اهوازی، ناظر به نقد و رد ابوالحسن اشعری، بنیادگذار اشاعره و افکار اوست که در حدود سال ۴۳۰ق. تألیف شده است. این کتاب موجب شد تا اشعریان بر اهوازی خرده گیرند[۱۲] و ابن عساکر در «تبیین کذب المفتری» به رد کتاب اهوازی نظر داشته، و گفته‌های وی را نقد کرده است. اهوازی حکایاتی در طعن اشعری آورده که مدعی است آنها را از برخی اهالی بصره که خود اشعری را دیده‌اند، روایت کرده است. وی در این کتاب از نقل هیچ‌گونه طعنی بر ابوالحسن اشعری فروگذار نکرده است. اهوازی مدعی است که ابوالحسن اشعری در علم حدیث، فقه و علوم قرآنی هیچ پایگاهی نداشته است.
پانویس
- ↑ ابن‌جزری، غایة النهایه، ۱/ ۲۲۰.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ دمشق، ۴/ ۴۷۵-۴۷۷؛ ابن جزری، همان، ۱/ ۲۲۲.
- ↑ ذهبی، معرفة القراء الکبار، ۱/ ۳۲۳.
- ↑ ابن جزری، همان، ۱/ ۲۲۱.
- ↑ ذهبی، معرفة، ۱/ ۳۲۵.
- ↑ ابن جزری، همان، ۱/ ۲۲۱-۲۲۲.
- ↑ ابن عساکر، همان، ۴/ ۴۷۵-۴۷۶؛ ذهبی، همان، ۱۸/ ۱۵.
- ↑ ابن جزری، همان، ۱/ ۲۲۲.
- ↑ ذهبی، میزان العتدال، ۱/ ۵۱۲.
- ↑ نک : ابن‌عساکر، تاریخ، ۴/ ۴۷۶-۴۷۷؛ ذهبی، سیر اعلام النبلا، ۱۸/ ۱۳- ۱۸؛ ابن حجر، ۲/ ۲۳۸- ۲۳۹.
- ↑ نک : ذهبی، سیر، ۱۸/ ۱۳؛ ابن جزری، غایة، ۱/ ۲۲۰.
- ↑ ذهبی، معرفة، ۱/ ۳۲۴؛ ابن جزری، غایة، ۱/ ۲۲۰.
منابع
