ابن ابی الدنیا
«عبدالله بن محمد قُرَشی بغدادی» معروف به «ابن اَبِی‌الدُّنیا» (۲۰۸-۲۸۱ ق)، محدث و واعظ نامدار اهل سنت در قرن سوم هجری است. او در فنون مختلف حدیث و تاریخ و اخلاق، تسلط داشت و آثار بسیاری به‌ویژه در حوزه اخلاقی نگاشت.
| نام کامل | عبدالله بن ابی‌الدنیا |
| زادروز | ۲۰۸ قمری |
| زادگاه | بغداد |
| وفات | ۲۸۱ قمری |
| مدفن | بغداد |
|
| |
| اساتید |
محمد بن حسین بُرجُلانی، احمد بن جمیل مروزی، هیثم بن خارجه، علی بن جَعد جوهری،... |
| شاگردان |
حارث بن ابی‌اسامه، محمد بن خلف وکیع، عبیدالله بن عبدالرحمن السکری، عمر بن سعد قراطیسی،... |
| آثار |
التوکل علی الله، حسن‌الظن‌ّ بالله، الیقین، ذم‌ّالملاهی، الصمت و آداب‌اللسان، العقل و فضله، الفرج بعد الشدة، مقتل امیرالمؤمنین(ع)، مکارم‌الاخلاق، الشکر،... |
زندگی‌نامه
ابوبکر عبدالله بن محمد بن عُبید قَیس قرشی بغدادی، مشهور به ابن ابی الدنیا، اهل بغداد بود و در سال ۲۰۸ ق. به دنیا آمد. نیای بزرگ او -قیس- از بردگان آزاد شده خاندان امیه بود و بدین‌سبب او را از موالی بنی امیه و قرشی خوانده‌اند.[۱]
ابن ابی الدنیا به‌رغم اینکه پدرانش از موالی بنی امیه بودند، در اواخر عمر به سبب شهرت و آوازه نیکو، معلم چند تن از فرزندان خلفای عباسی از جمله معتضد (خلافت ۲۷۹-۲۸۹ ق) و پسرش مکتفی (خلافت ۲۸۹-۲۹۵ ق) شد.[۲]
اسماعیل بغدادی، ابن ابی الدنیا را شافعی مذهب،[۳] و ابن ابی یعلی او را حنبلی مذهب دانسته است.[۴]
ابن ابی الدنیا سرانجام در جمادی الاول سال ۲۸۱ ق. در بغداد درگذشت. یوسف بن یعقوب قاضی بصری بر جنازه‌اش نماز گزارد و در گورستان شونیزیه به خاک سپرده شد.[۵]
مشایخ و راویان
ابن ابی الدنیا حدیث را از مشایخ و محدثان بسیاری، از جمله محمد بن حسین بُرْجُلانی، ابویوسف احمد بن جمیل مروزی، هیثم بن خارجه و علی بن جَعْد جوهری فراگرفت.[۶] ذهبی ضمن اشاره به اینکه نخستین استادِ او سعید بن سُلیمان سَعْدویه واسطی بوده، گروه بسیاری از آنان را نام برده است.[۷]
همچنین کسانی چون حارث بن ابی‌اسامه، محمد بن خلف وکیع، محمد بن خلف بن مرزبان، عبیدالله بن عبدالرحمان السکری و عمر بن سعد قراطیسی از وی حدیث نقل کرده‌اند.[۸]
ویژگی‌های علمی و اخلاقی
ابن ندیم ضمن ستودن ابن ابی الدنیا به پارسایی، به وفور دانش او درباره اخبار و روایات اشاره کرده است.[۹] اسماعیل بن اسحاق قاضی پس از مرگ او درباره‌اش گفته است: «دانش بسیاری همراه با او مرد».
ابن ابی‌الدنیا در روزگار خود، واعظ و سخنور مشهوری بود و زندگی مُنزّهی داشت و از احترام ویژه‌ای برخوردار بود. آثار بازمانده از او که تلفیقی از شعر و ادب و حدیث است، نشانگر آن است که وی به تهذیب اخلاق عشق می‌ورزیده است؛ از این رو در بین آثار او کتاب‌هایی به نکوهش تنگ‌چشمی، ستمکاری، هوسرانی، رشک‌ورزی، ناسزاگویی و پرستش دنیای ناپایدار اختصاص یافته است.
آثار و تألیفات
ابن ابی‌الدنیا تألیفات بسیار داشته و عبدالرحمان بن جوزی[۱۰] شمار دست‌نوشته‌های او را بیش از ۱۰۰ اثر دانسته است. سبط بن جوزی بیش از ۱۳۰ اثر او را شخصاً می‌شناخته است. ابن کثیر بنابر روایتی تعداد تألیفات منسوب به وی را نزدیک به ۳۰۰ اثر نوشته است.[۱۱]
آثار چاپ شده وی عبارتند از:
- الاولیاء،
- التوکل علی الله عزوجل،
- حسن‌الظن‌ّ بالله،
- الحلم و ذمّ الفحش،
- ذم‌ّالملاهی،
- الشکر،
- الصمت و آداب‌اللسان،
- العقل و فضله،
- الفرج بعد الشدة،
- قضاءالحوائج و بعض‌الاصطناع،
- مجانی‌الدعوة،
- مجموعة رسائل لابن ابی‌الدنیا،
- مقتل امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)،
- مکارم‌الاخلاق،
- المنتقی من کتاب الرهبان،
- من عاش بعد الموت،
- الیقین.
برخی دیگر از آثار وی عبارتند از:
- اصطناع المعروف،
- اصلاح المال،
- اخبار الملوک،
- الامر بالمعروف،
- اهوال القیامه،
- اعلام النبوة،
- انزال الحاجة بالله،
- التفکر و الاعتبار،
- تاریخ الخلفاء،
- تغییر الزمان،
- تعبیر الرویا،
- الدین و الوفاء،
- ذمّ الدنیا،
- ذمّ الشهوات،
- ذمّ المسکر،
- ذمّ الغیبه،
- ذمّ الریاء،
- ذمّ الربا،
- صفة النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)،
- فضائل علی (علیه‌السّلام)،
- تزویج فاطمه (علیهاالسّلام)،
- مقتل الحسین (علیه‌السّلام)،
- عاشوراء،
- محاسبة النفس،
- ذکر الموت و القبور.
پانویس
- پرش به بالا ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۳۴۱؛ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۸۹-۹۱.
- پرش به بالا ↑ خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۸۹.
- پرش به بالا ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۴۱.
- پرش به بالا ↑ ابن ابی یعلی، محمد بن محمد، طبقات الحنابله، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.
- پرش به بالا ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۸۲.
- پرش به بالا ↑ ابن ابی‌حاتم، محمد، الجرح و التعدیل، ج۵، ص۱۶۳.
- پرش به بالا ↑ ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیراعلام‌النبلاء، ج۱۳، ص۳۹۷-۳۹۹.
- پرش به بالا ↑ ابن حجر عسقلانی، تهذیب‌التهذیب، ج۶، ص۱۲.
- پرش به بالا ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۳۰.
- پرش به بالا ↑ ابن جوزی، المنتظم، ج۵، ص۱۴۸.
- پرش به بالا ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۱، ص۷۱.
منابع
- "ابن‌ابی‌الدنیا"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۸۰۳.
- "عبدالله قرشی"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۸۳-۴۸۴.
