ممكن است مراد از «الظَّالِمِينَ»، بزرگان بنىاسرائيل باشند كه به خاطر منفعت و رفاه، مطيع فرعون شدند و مراد از «كافرين»، طرفداران فرعون باشند. پس درخواست ذريّهى مؤمن، حفاظت از شرّ مخالفان داخلى و خارجى است.
جلد 3 - صفحه 612
كسى كه به خدا توكّل كند، هم خدا او را دوست مىدارد، «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ» «1» و هم او را تأمين مىكند. «وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» «2»
پیام ها
1- اوّل توكّل، بعد دعا. «تَوَكَّلْنا، رَبَّنا»
2- با ايمان، توكّل ودعا، خود را از شرّ ظالمان نجات دهيم. «تَوَكَّلْنا، رَبَّنا، نَجِّنا»
3- فرعونيان، هم مسرفند، «3» هم ظالم و هم كافر. اسراف زمينهساز ظلم و ظلم نيز زمينهى كفر است. «الْمُسْرِفِينَ، الظَّالِمِينَ، الْكافِرِينَ»
4- ابتدا بايد براى حفظ هويّت مكتبى دعا كرد، «لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً» وسپس براى سلامتى شخصى. «نَجِّنا» چون اگر ستمگران پيروز شوند، خطّ ظلم و كفر حاكم شده، مؤمنان تحقير و مبتلا مىشوند.
وَ نَجِّنا بِرَحْمَتِكَ مِنَ الْقَوْمِ الْكافِرِينَ: و نجات و خلاص فرما ما را از قوم كافران فرعون و فرعونيان؛ و از اعمال شاقه و محن خسيسه آنها، ما را برهان. و اين ترتيب در مسئلت دال است بر آنكه اهتمام اين جماعت در امر دين، فوق سعى در امر دنيا بوده كه ابتدا سعادت دينى و بعد نجات دنيوى را خواستار شدند؛ زهى نيكبختى و جوانمردى كه در حفظ گوهر گرانبهاى ديانت حقه، ساعى و جاهد باشد.
پس ايمان نياوردند بموسى مگر فرزندانى از قوم او با ترس از فرعون و جماعتشان كه سياست كند ايشانرا همانا فرعون هر آينه غالب بود در زمين و همانا او بود از اسراف كنندگان
و گفت موسى اى قوم من اگر هستيد كه ايمان آورديد بخدا پس بر او توكّل كنيد اگر هستيد منقادان
پس گفتند بر خدا توكّل كرديم پروردگار ما مگردان ما را مقهور از براى گروه ستمكاران
و نجات ده ما را برحمت خود از گروه كافران.
تفسير
پس از ظهور معجزات بدست حضرت موسى عليه السّلام ايمان نياوردند بآنحضرت در بدو امر مگر عدّهاى از جوانان بنى اسرائيل و بنابراين ضمير در قومه راجع به موسى عليه السّلام است و محتمل است راجع باشد به فرعون چنانچه گفتهاند آنها جماعتى بودند از قبطيان كه از طرف مادر از بنى اسرائيل بودند در هر حال ايمان ايشان مقرون بود بترس از فرعون و كسان خودشان كه بزرگتر بودند و متابعت از فرعون مينمودند كه مبادا آنها را از دين حقّ باز دارند به اذيّت و آزار چون فرعون مقتدر و قهّار و جبّار بود در زمين مصر و متجاوز و متعدّى و متكبّر بود نسبت بمردم خصوصا بنى اسرائيل كه با آنها برسم بندگى رفتار مينمود تا حدّيكه ادّعاء خدائى كرد و حضرت موسى عليه السّلام به اهل ايمان فرمود اگر واقعا بخدا ايمان داريد و او را بكمال قدرت و رحمت و رأفت بر بندگان خصوصا اهل ايمان شناختهايد پس بر او اعتماد و توكّل و به اولياء او تمسّك و توسل نمائيد تا شما را از شرّ دشمنان حفظ فرمايد و دين و دنياى شما مأمون گردد اگر در برابر او امر الهى مطيع و منقاد و راضى برضا و تسليم بقضاء او باشيد پس آنها با توسل و توكل روى نياز بدرگاه قادر كار ساز نموده از خداوند خواستند كه ايشانرا از تحت نفوذ و قدرت و قهر و غلبه و شكنجه و اذيّت و آزار فرعون و فرعونيان خارج فرمايد و زير دست ستمكاران ننمايد كه بتوانند آنها را از عمل بوظيفه الهيّه خودشان باز دارند و بگويند اگر اينها كرامتى نزد خدا داشتند خداوند ما را بر آنها مسلّط نمينمود چنانچه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه ميگفتند و در خاتمه با توسل برحمت رحيميّه طلب نجات خودشان را از دست كفّار تأكيد و تقرير
جلد 3 صفحه 39
نمودند و محتمل است مراد از رحمت مظهر اتمّ آن باشد كه محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و آل اطهار اويند و در شدائد مأمور بتوسل بايشان بودند.