But if they dispute with you, say, ‘Allah knows best what you are doing.
And if they contend with you, say: Allah best knows what you do.
And if they wrangle with thee, say: Allah is Best Aware of what ye do.
If they do wrangle with thee, say, "Allah knows best what it is ye are doing."
نزول
شأن نزول آیات 67 تا 70:
محمد بن العباس بعد از دو واسطه از عیسى بن داود او از امام کاظم علیهالسلام و ایشان از پدر بزرگوارش امام صادق علیهالسلام نقل نماید که فرمود: وقتى که این قسمت از آیه «لِکلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَکاً هُمْ ناسِکوهُ» نازل گردید، پیامبر مسلمین را جمع کرد و فرمود: اى گروه مهاجر و انصار منظور از منسک در آیه وجود امام است، آگاه باشید که لزوم امام و پیروى از او از لوازم دین بوده و همان منسکى است که در آیه بدان اشارت گردیده و باید بدانید که على بن ابىطالب امام بعد از من است و شما را به پیروى از راهنمائیهاى او میخوانم زیرا او بر هدایت مستقیم پروردگار است.
مردم از این امر متعجب شدند و گروهى با آن مخالفت ورزیده و به اطاعت از او راضى نگشتند تا این که این قسمت از آیه «وَادْعُ إِلى رَبِّک إِنَّک لَعَلى هُدىً مُسْتَقِیمٍ» و آیات 68 و 69 و 70 نازل گردید.[۱]
وَ إِنْ جادَلُوكَ: و اگر جدال كنند تو را و خصومت ورزند با تو، يعنى به جهت لجاج و عناد از نزاع و جدال دست بر ندارند و به آن مصر شوند و حال آنكه حق ظاهر شده و حجت لازم گشته. فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ: پس بگو اى پيغمبر كه خداى تعالى داناتر است به آنچه مىكنيد از عناد و جدال باطل، و بر آن شما را جزا و سزا خواهد داد. اين وعيد است بر طريق رفق و لين. يا آنكه اگر مخاصمه كند در امر ذبيحه، بگو خدا داناتر است به تكذيب شما، و شما را به آن مجازات خواهد داد. در زاد المسير نقل نموده كه اين آيه به آية السيف منسوخ است.
- از براى هر امّتى قرار داديم طريقهئى كه آنها ميپيمايند آنرا پس نبايد نزاع كنند البتّه با تو در كار و بخوان بسوى پروردگارت همانا تو ثابتى بر راه راست
و اگر مجادله كنند با تو پس بگو خدا داناتر است بآنچه ميكنيد
خدا حكم ميكند ميان شما روز قيامت در آنچه بوديد كه در آن اختلاف ميكرديد
آيا
جلد 3 صفحه 621
ندانستى كه خدا ميداند آنچه در آسمانها و زمين است همانا آن در نوشتهئى است همانا آن براى خدا آسان است.
تفسير
- در جوامع نقل نموده كه بديل بن ورقا و غير او از كفّار خزاعه بمسلمانان گفتند شما چرا كشته خودتان را ميخوريد و كشته خدا را نميخوريد يعنى مردار را پس اين آيه نازل شد كه دلالت دارد بر آنكه خداوند براى هر قوم و جماعتى طريقه و شريعت و دينى قرار داده كه آنها پيروى از آن نمايند مادامى كه منسوخ بشريعت و دين بعد از آن نشده پس نبايد امم سابقه نزاع و جدال نمايند با تو در امر دين چون دين تو ناسخ اديان است و بايد تو مردم را دعوت بتوحيد و دين اسلام نمائى كه طريق هدايت الهى امروز همان راه راست صاف مستقيمى است كه تو ميپيمائى و با آن كه واضح است كه گوشت مردار پليد است و خدا آن را حلال نميكند اگر در آن يا غير آن با تو مجادله نمايند بگو خدا داناتر است بأعمال شما از مخاصمه و جدال و غيره و حكم ميكند ميان شما روز قيامت در آنچه مورد اختلاف شما باشد از امر دين و بمجازات ميرساند كسانى را كه مجادله بباطل نمودند و نسبت بخدا دادند حكمى را كه او نفرموده است و تكرار لفظ جلاله ظاهرا براى تسجيل و تجليل است پس خطاب به پيغمبر اكرم فرموده با آن كه مراد مردمند كه آيا نميدانى كه خداوند ميداند تمام موجودات ارضيّه و سماويّه را با خواص و آثار و منافع و مضارشان و همه آنها قبل از وجودشان در لوح محفوظ علم الهى ثبت و ضبط و مرقوم بوده و هست و كسيرا نميرسد كه در آن چون و چرا نمايد و اين احاطه علمى و ثبت در لوح و حفظ آن براى خدا آسان است ..
( «ما من شيء يقربكم الي الجنة و يبعدكم عن النار الا و قد امرتكم به و ما من شيء يقربكم الي النار و يبعدكم عن الجنة الا و قد نهيتكم عنه»).
و خدا بفرمايد «إِنَّ هذَا القُرآنَ يَهدِي لِلَّتِي هِيَ أَقوَمُ» اسري آيه 9. و بفرمايد: «وَ لا رَطبٍ وَ لا يابِسٍ إِلّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ» انعام آيه 59. اخذ كنند يا رد كنند خداوند داناتر است بعمل آنها.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 68)- «و اگر آنها با تو به جدال برخیزند (و سخنان تو در دل آنها اثر نگذارد در پاسخ آنها) بگو: خدا از اعمالی که شما انجام میدهید آگاهتر است» (وَ إِنْ جادَلُوکَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: