چون مقدم داشت ترسانيدن به عذاب را، در عقب آن بيان فرمايد:
وَ لَئِنْ مَسَّتْهُمْ: و اگر هر آينه برسد كفار و مخالفين را. نَفْحَةٌ مِنْ عَذابِ رَبِّكَ لَيَقُولُنَ: بوئى از عذاب پروردگار تو، هر آينه به فرياد آيند و گويند: يا وَيْلَنا إِنَّا كُنَّا ظالِمِينَ: اى واى بر ما بدرستى كه بوديم ما ستمكار بر نفس خود به شرك و كفر و مخالفت.
نكته: در ذكر مس و نفحه، سه مبالغه است؛ زيرا نفح در معنى قلت و بناى آن هم بر مره و مقارنه با مس كه دال است با كمى ملابسه. حاصل آنكه اگر بوئى از عذاب قهر سبحانى به آنها رسد، صدا به ويل بلند نموده، به ظلم خود اقرار كنند و به فرياد آيند؛ چه برسد خود را در عذاب ببينند.
- و هر آينه اگر برسد آنها را رشحه‌ئى از عذاب پروردگارت ميگويند البتّه‌اى واى بر ما همانا ما بوديم ستمكاران
و نصب مينمائيم ترازوهاى
جلد 3 صفحه 556
عدل را براى روز قيامت پس ستم كرده نشود نفسى چيزيرا و اگر باشد بمقدار دانه‌اى از خردل بياوريم آنرا و كافى هستيم ما در حاليكه حساب كنندگانيم
و بتحقيق داديم بموسى و هارون جدا كننده حقّ از باطل را و روشنى و موجب تذكّرى را براى پرهيزكاران
آنانكه ميترسند از پروردگارشان در نهانى و آنان باشند از روز قيامت بيم‌داران
و اين موجب تذكّرى است با بركت كه فرو فرستاديم آنرا آيا پس شما مرآنرا انكار كنندگانيد.
تفسير
- نفحه اثر مختصرى است كه از امرى واصل بشخص شود و بيشتر در بوى خوش استعمال ميشود و اينجا مراد ترشّح عذاب است و تعيير كفار بآنكه در وقت دعوت بحق استنكاف و استكبار مينمايند و در موقع نزول عذاب تذلّل و انكسار و اين حال اشخاص ضعيف النفس و خفيف العقل است و ترازوهاى عدالت الهى كه روز قيامت براى سنجيدن اعمال خوب و بد بندگان نصب ميشود اختصاص باهل ايمان دارد و براى كفّار نيست چون آنها فوج فوج داخل جهنّم ميشوند چنانچه از روايت امام سجاد عليه السّلام در كافى مستفاد ميشود و مراد از آن ترازوها بمقتضاى روايات متعدده انبياء و اوصياء آنها عليهم السلامند كه در اوائل سوره اعراف ذيل آيه و الوزن يومئذ الحقّ بيان شد و در آنروز باحدى بمقدار ذره‌ئى ظلم نخواهد شد كه از حقّ او كاسته يا بر مجازاتش افزوده شود و خداوند پاداش مقدار حبّه خردل را از عمل بندگان كه آن از كوچكترين حبوبات است بصاحبش ميدهد و مثقال برفع و آتينا بمدّ نيز قرائت شده و قرائت بمدّ را در جوامع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و در مجمع و از قمّى ره تأييد شده و بر حسب معنى احسن است چون أتينا بمعناى آوردن در مقام حساب است و آتينا بمعناى دادن پاداش است كه صراحت در مقصود دارد و لفظا و معنا مطابق با جازينا است و خداوند كفايت حساب بندگانرا بهتر از هر محاسبى مينمايد چون اعلم و اعدل از او كسى نيست و ميزان عدلى بهتر از وجود مبارك علوى تصوّر نميشود و در آيات اخيره براى رفع تعجّب كفّار از نبوّت پيغمبر اكرم و آنكه مواعيد او بوحى الهى است شروع بذكر احوال انبياء فرموده باين تقريب كه ما قبلا بموسى و برادرش هرون فرقان كه كتاب جامع فارق بين حق و باطل بود داديم و آن روشنائى و نورى
جلد 3 صفحه 557
بود كه مردم را از تاريكى جهل و نادانى بيرون ميآورد و موعظه و پند و اندرز بود براى اهل تقوى و پرهيزكارى كه آنها كسانى هستند كه ميترسند در خلوت و وقت غيبت از خلق يا در باطن و ضمير خودشان از خدا و روز جزا و فرق ميان خشيت و اشفاق در آيات سابقه گذشت كه اوّل ترس ناشى از تعظيم است لذا نسبت بعلماء داده ميشود و دوم ترس ناشى از اعتنا است كه موجب هراس و ارتعاد اعضاء ميگردد و اين قرآن هم مانند آن مشتمل بر موعظه و پنداست بعلاوه مبارك و باقى و برقرار است تا روز قيامت و فائده و نفع و خير آن تمامى ندارند و نازل نموديم ما آنرا بر پيغمبر آخر الزمان كه معجزه باقيه او باشد و شما هم ميدانيد و ميفهميد اعجاز و بيرون بودن آن را از قدرت بشر با اين وصف چگونه منكر نزول آن از جانب خداوند ميشويد و چون هارون شريك و معاون حضرت موسى در نبوّت و دعوت بحق بوده خداوند نسبت دادن فرقان را بآن دو داده و الا الواح تورية در طور بحضرت موسى عطا شد و محتمل است مراد از فرقان برهان حقّ و ميزان عدل الهى باشد كه عبارت از عقائد حقّه و اخلاق حسنه است و آن روشنى و ضياء و موجب تذكّر و اتّقاء خلق است و اللّه اعلم ..
(لَيَقُولُنَّ يا وَيلَنا إِنّا كُنّا ظالِمِينَ) چون آثار عذاب را مشاهده مي‌كنند و راه فرار ندارند و دست آنها از همه جا كوتاه است و فرياد رس ندارند ميگويند: اي واي بر ما که عذاب ظلمهاي ما که به ما مي‌گفتند و باور نمي‌كرديم به ما متوجّه شد، و ما بوديم که ظلم مي‌كرديم هم ظلم به نفس که ايمان نياورديم و دست از اعمال زشت خود بر نداشتيم و هم ظلم به غير به انبياء و أولياء و مقرّبان درگاه خداوند و مؤمنين نموديم، و هم ظلم به دين که شريك بر خداوند قرار داديم و پشت پا به كتابهاي او و أحكام او زديم که ظلم به دين است.: «إِن‌َّ الشِّرك‌َ لَظُلم‌ٌ عَظِيم‌ٌ» لقمان
جلد 13 - صفحه 186
آيه 12. و از براي ويل دو معني است اسمي و وصفي اسمي چاه ويل است در قعر جهنّم، و وصفي شامل همه گونه عذاب ميشود دنيوي و اخروي.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 46)- به دنبال آیات گذشته که حالت غرور و بی‌خبری افراد بی‌ایمان را منعکس می‌کرد در این آیه، می‌گوید: این بی‌خبران مغرور که در حالت نعمت
ج3، ص172
و آرامش هرگز خدا را بنده نیستند «اگر گوشه کوچک و از نسیمی عذاب پروردگارت دامنشان را بگیرد (چنان متوحش می‌شوند که) فریاد می‌زنند ای وای بر ما! ما همگی ظالم و ستمگر بودیم»! (وَ لَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذابِ رَبِّکَ لَیَقُولُنَّ یا وَیْلَنا إِنَّا کُنَّا ظالِمِینَ). ولی چه سود که این بیداری اضطراری هم به حال آنها سودی ندارد.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
