و خدا می‌خواهد بر شما (به رحمت و مغفرت) بازگشت فرماید، و مردم هوسناکِ پیرو شهوات می‌خواهند که شما (از راه حقّ و رحمت) دور و منحرف گردید.
و خدا می خواهد با رحمت و لطفش به شما توجه کند؛ و آنان که از شهوات پیروی می کنند می خواهند شما [در روابط جنسی از حدود و مقرّرات حق] به انحراف بزرگی دچار شوید.
خدا مى‌خواهد تا بر شما ببخشايد؛ و كسانى كه از خواسته‌ها[ى نفسانى] پيروى مى‌كنند مى‌خواهند شما دستخوش انحرافى بزرگ شويد.
خدا مى‌خواهد توبه شما را بپذيرد. ولى آنان كه از پى شهوات مى‌روند، مى‌خواهند كه شما به كجروى عظيمى افتيد.
خدا می‌خواهد شما را ببخشد (و از آلودگی پاک نماید)، امّا آنها که پیرو شهواتند، می‌خواهند شما بکلی منحرف شوید.
وَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ: و خداى تعالى مى‌خواهد قبول فرمايد توبه شما را، يا دلالت كند به چيزى كه سبب توبه شما گردد.
«1» اصول كافى، جلد 2، كتاب الايمان و الكفر، باب فطرة الخلق على التوحيد، صفحه 13، حديث 4
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 404
نكته: تكرار قوله تعالى: يَتُوبَ عَلَيْكُمْ، به جهت تأكيد و تقابل است، زيرا در اول، بيان فرمايد اراده ازليه خود را كه هدايت و انابت است؛ و در ثانى، بيان نمايد كه اراده سبحانى خلاف اراده اصحاب اهواء باشد. و ايضا ثانى را به «ان» اتيان نمود، براى زوال ابهام اينكه خدا اراده فرموده براى توبه، و اراده نمى‌كند اينكه توبه كنيد تا تالى فاسد لازم آيد.
وَ يُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ: و مى‌خواهند آنانكه به غفلت يا عناد، متابعت كنند شهوات و هواهاى نفسانى خود را، أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيماً: اينكه ميل كنيد و عدول نمائيد از استقامت دين قويم و صراط مستقيم، ميل عظيمى به سبب موافقت شما بر اتباع شهوات و تكثر سيئات و استحلال محرمات؛ و اين به جهت آنست كه استقامت، موجب ثواب و فوز از عقاب؛ و ميل از آن، باعث هلاك و استحقاق عذاب باشد. و عظم آن نسبت به كسى است كه مرتكب سيئه شود بر سبيل ندرت بدون استحلال. در اين جماعت اختلافست: 1- مراد جميع مبطلين است، زيرا هر مبطلى متبع شهوات خود است. 2- مراد يهود و نصارى هستند. 3- مراد مجوسند كه هيچ تحرّر از محرمات نمى‌كردند.
در منهج- مروى است كه چون آيه تحريم خواهرزاده و برادرزاده نازل شد، يهود اعتراض كردند كه نكاح دختر عمه و دختر خاله حلال است، با آنكه خاله و عمه حرامند؛ اگر خواهر حرام است پس خواهرزاده چرا حرام باشد؟ و بدين شبهه خواستند اهل اسلام را به طرف باطل خود ميل دهند. آيه شريفه نازل شد كه ذات اقدس الهى مى‌خواهد شما را توبه دهد، و جهودان مى‌خواهند شما را منحرف سازند.
تبصره: قول اول اقرب كه شامل جميع مبطلين شود، و چون آيات قرآنى عبرت به عموم لفظ است نه خصوص سبب، لذا اين آيه هم عموم مكلفين را تا روز قيامت ندا فرمايد مسلمانان را كه: وَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ: و ذات اقدس الهى مى‌خواهد دلالت كند شما را به چيزى كه سبب قبول توبه شما و موجب الطاف و عنايات سبحانى گرديد، و در مقابل مى‌خواهند آنانكه تابع
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 405
هوى و شهواتند، به عبارت ديگر مستفرنگ شده، به كلّى از قواعد اسلامى معرض و به قوانين كفر مقبل گرديده‌اند اينكه شما مؤمنين را از جاده مستقيم و صراط قويم حضرت محمدى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منحرف سازند. هشيار باشيد، نداى الهى را اجابت كنيد، و دعوت ابالسه انسيه را تابع نشويد كه عاقبت آن، وخيم و سبب دخول در عذاب جهنم خواهد بود.
در كافى به حذف اساتيد عن ابى عبد اللّه عليه السّلام، قال امير المؤمنين عليه السّلام: من كان يؤمن باللّه و اليوم الاخر فلا يقوم مكان ريبة. «1» يعنى: فرمود حضرت امير المؤمنين عليه السّلام: هر كه ايمان به خدا و روز قيامت دارد، پس نبايد بايستد در مكان ريبه.
علامه مجلسى رحمه اللّه در شرح اين حديث فرمايد: ممكن است كه مراد به آن، منع از مجالست اصحاب شكوك و شبهات باشد، آن كسانى كه واقع سازند شبهات را در دين، و مى‌شمرند آنها را كياست و دقت؛ پس گمراه كنند مردم را از طريقه اصحاب يقين، مثل اكثر فلاسفه و متكلمين. پس هر كه مجالست و مخالطت آنها نمايد، ايمان نياورد به چيزى، بلكه حاصل شود در قلب او مرض شك و نفاق، و ممكن نيست او را تحصيل يقين در امور دين.
و خدا ميخواهد كه توبه پذيرد از شما و ميخواهند آنها كه پيروى ميكنند شهوت‌هاى نفسانيرا آنكه منحرف شويد انحرافى بزرگ..
تفسير
تكرار صيغه يتوب بدو معناى مرقوم در آيه قبل براى مبالغه و تأكيد است كه مكرر عرض شد در فن ارشاد و وعظ لازم است و بنظر حقير ممكن است بمعنى اول در آن آيه و بمعنى دوم در اين آيه اراده شده باشد و مراد آن باشد كه ارشاد بتوبه و قبول آن هم نظر بمصلحت شما است كه زياد از جاده حق و راه راست منحرف نشويد و اهل باطل ميخواهند شما را بكلى از جاده حق منحرف نمايند و بهيچ مرتبه از صلاح شما حاضر نيستند ولى خداوند هر مرتبه از صلاح شما را كه قابليت داشته باشيد حفظ و ارشاد ميفرمايد و بنابر اين ممكن است گفته شود ارشاد بتوبه و صلاح در آيه قبل مطلق و در اين آيه مقيد است بقرينه مقابله بهمان اندازه كه اهل ضلال ميخواهند اضلال نمايند و براى مقابله و توطئه بيان حال معاندين تكرار شده است تا وجه مستقلى براى فرق بين دو معنى يا نكته ديگرى براى تكرار شود.
