و دعای آنان را که ایمان آورده و نیکوکار شوند مستجاب می‌گرداند و از فضل و کرم خود بر ثواب آنها می‌افزاید، و برای کافران عذابی سخت خواهد بود.
و درخواست کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، اجابت می کند و از فضل و احسانش بر آنان می افزاید؛ و برای کافران عذابی سخت خواهد بود.
و [درخواست] كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند اجابت مى‌كند و از فضل خويش به آنان زياده مى‌دهد، و[لى] براى كافران عذاب سختى خواهد بود.
و دعاى كسانى را كه ايمان آورده‌اند و كارهاى شايسته كرده‌اند اجابت مى‌كند، و از فضل خويش آنان را افزون مى‌دهد. و كافران را عذابى سخت است.
و درخواست کسانی را که ایمان آورده و کارهای نیک انجام داده‌اند می‌پذیرد و از فضل خود بر آنها می‌افزاید؛ امّا برای کافران عذاب شدیدی است!
He answers [the supplications of] those who have faith and do righteous deeds and enhances them out of His grace. But as for the faithless, there is a severe punishment for them.
And He answers those who believe and do good deeds, and gives them more out of His grace; and (as for) the unbelievers, they shall have a severe punishment.
And accepteth those who do good works, and giveth increase unto them of His bounty. And as for disbelievers, theirs will be an awful doom.
And He listens to those who believe and do deeds of righteousness, and gives them increase of His Bounty: but for the Unbelievers their is a terrible Penalty.
معانی کلمات آیه
«مِن فَضْلِهِ»: از روی لطف و مرحمت خود. از نعمت و عطیّه خود.
و (دعاى) كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيكو انجام داده‌اند اجابت مى‌كند و از فضل خويش بر آنان مى‌افزايد و براى كافران عذابى شديد است.
نکته ها
امام باقر عليه السلام درباره‌ى اين آيه فرمود: دعاى مؤمن درباره برادر دينى‌اش مستجاب است، زيرا خداوند مى‌فرمايد به خاطر علاقه‌اى كه به برادر دينى خود دارى آنچه خواستى به تو و به كسى كه برايش دعا كرده‌اى مى‌دهم. «1»
در روايتى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم: مراد از جمله «يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ» حقّ شفاعت مؤمنان درباره‌ى كسانى است كه گرچه اهل دوزخند ولى به مؤمنان خدمتى كرده‌اند. «2»
پیام ها
1- خداوند دعاى مؤمنان نيكوكار را مى‌پذيرد. «وَ يَسْتَجِيبُ»
2- شرط استجابت دعا، ايمان و عمل صالح است. «يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»
3- پاداش افزون وبيش از انتظار، نمودى از فضل الهى است. «وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ»
4- تهديد وتشويق در كنار هم لازم است. «يَقْبَلُ التَّوْبَةَ- يَعْفُوا عَنِ السَّيِّئاتِ- يَسْتَجِيبُ- يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ- وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ»
«1» سفينة البحار ج 1 ص 127؛ مستدرك سفينة البحار ج 1 ص 395.
جلد 11 - صفحه 425
وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا: و اجابت كند دعا را براى آنانكه ايمان آورند به معتقدات حقه، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ: و بجا آورند كارهاى شايسته و پسنديده چنانچه حكمت و مصلحت باشد در اجابت، وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ: و زياده گرداند ايشان را از فضل عميم خود، وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ: و ناگرويدگان، براى ايشان است، عَذابٌ شَدِيدٌ: مر ايشان راست عذابى سخت كه دوام آنست در كميت و كيفيت بدل آنچه به مؤمنان عطا كرده باشد از ثواب و تفضل ابدى.
بيان:
استجابت به معنى قبول طاعت و اثابت است و زيادتى به اعتبار ثواب، يعنى خدا قبول طاعت فرمايد و ايشان را بر آن ثواب مى‌دهد و زياد مى‌فرمايد ايشان را در ثواب بر سبيل تفضل. معاذبن جبل گفته: مراد استجابت دعائى است كه مؤمنان در حق يكديگر كرده باشند. ابن عباس گفته: معنى آنكه خداى تعالى شفاعت مى‌دهد ايشان را در حق اخوان و زياده فرمايد ايشان را از فضل خود به اين وجه كه قبول شفاعت ايشان نمايد در حق اخوان.
از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله مروى است كه مراد به زيادتى، قبول شفاعت مؤمن است در حق شخصى كه مستوجب آتش باشد و در دنيا به شفيع خود احسان نموده باشد «1».
در كافى- از حضرت باقر عليه السّلام در آيه: «و يستجيب الذين امنوا ...» فرمايد: هو المؤمن يدعوا لاخيه بظهر الغيب فيقول الملك امين، و يقول الجبّار: و لك مثل ما سئلت و قد اعطيت ما سئلت لحبّك إيّاه. مراد مؤمنى است كه دعا نمايد براى برادر مؤمن خود غايبانه، پس ملك آمين گويد و خداوند جبار فرمايد: براى تو است مثل آنچه سؤال نمودى و بتحقيق عطا فرمودم آنچه سؤال نمودى به جهت دوستى تو او را. «2»
شأن نزول:
خباب يكى از اصحاب صفه گويد: چون مالهاى بنى قريضه و ديگران را مشاهده كرديم، در خاطر ما گذشت كه چه باشد كه خداى تعالى ما
«1» نور الثقلين، ج 4 ص 579، حديث 87 بنقل از مجمع البيان.
«2» برهان، ج 4، ص 126، حديث 1.
جلد 11 - صفحه 426
را توانگر سازد تا از فقر و فاقه نجات و در احسان را گشوده مردمان را از آن محظوظ سازيم؛ آيه شريفه نازل شد. «1»
و اجابت مينمايد آنانرا كه گرويدند و كردند كارهاى شايسته و زياده ميدهد ايشانرا از فضل خود و كافران براى آنها عذابى سخت است
و اگر وسعت دهد خدا روزى را براى بندگانش هر آينه ستم كنند در زمين ولى فرو ميفرستد باندازه آنچه ميخواهد همانا او بر بندگانش مطّلع بينا است
و او است كه فرو ميفرستد باران را بعد از آنكه نوميد شدند و منتشر ميگرداند رحمتش را و او صاحب اختيار ستوده است
و از نشانه‌هاى قدرت او است آفريدن آسمانها و زمين و آنچه پراكنده كرد در آن دو از جنبنده و او بر جمع كردنشان وقتى كه بخواهد توانا است
و چيزيكه برسد بشما از مصيبت پس براى امرى است كه كسب كرده است دستهاى شما و ميگذرد از بسيارى از آنها.
تفسير
خداوند متعال دعاى اهل ايمان و اعمال صالحه را در باره خودشان و برادران دينيشان در صورتى كه صلاح باشد اجابت ميفرمايد و اعمال ايشانرا قبول ولدى الاقتضاء زيادتر از آنچه خواستند و استحقاق داشتند تفضّلا بايشان عطا خواهد فرمود ولى كفّار از اينمعانى بهره ندارند و براى آنها عذاب سخت در قيامت است در كافى از امام باقر عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده كه فرمود آن مؤمن است كه دعا ميكند براى برادر مؤمن خود در غيابش پس ملائكه آمين مى‌گويند و خدا ميفرمايد براى تو دو برابر آنست كه طلب نمودى براى او و مسئول تو را اجابت نمودم براى دوست داشتن تو او را و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه زياد ميكند خدا براى ايشان از فضلش شفاعت را از كسيكه واجب شده است براى او آتش از كسانيكه نيكى كردند بايشان در دنيا و معلوم است كه تفضّل بر بندگان بايد بر وفق مصلحت آنها باشد و اگر خداوند وسعت دهد روزى را بر بندگانش و هر چه بخواهند بآنها عطا فرمايد هر آينه از حدّ خود تعدّى و تجاوز نمايند و زياد خوشحال و سرگرم شوند بدنيا و از آخرت غفلت نمايند و بيكديگر ظلم كنند ولى خداوند هر كس را بميزان صلاح دنيوى و اخروى او روزى و مال و عزّت ميدهد و او از ضمائر و مقدار قابليّت و استعداد ثروت و اقتضاء حال و وسعت مجال بندگان
جلد 4 صفحه 582
خود با خبر است مى‌داند و ميبيند مصالح و مفاسد امور آنها را در حديث قدسى است كه همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر غنا و بى‌نيازى و اگر فقير نمايم او را فاسد ميكند فقر او را و همانا بعضى از بندگان من كسى است كه اصلاح نميكند او را مگر فقر و ندارى و اگر بى‌نياز كنم او را فاسد ميكند او را دارائى و اين براى آنستكه من تدبير مينمايم امور بندگان خود را با علمى كه بباطن آنها دارم و آن خداوند ذات مقدسى است كه نازل ميكند از آسمان باران نافع بموقع لازم را كه غيث خوانده ميشود بعد از آنكه نااميد شده باشند از آن بندگان كه بيشتر موجب مسرّت و خوشحالى و مقتضى براى شكرگزارى است و منتشر مينمايد و پراكنده ميكند رحمت خود را در كوه و دشت و صحرا و دريا و بهره مى‌برند از آن انسان و حيوان و اشجار و گل و گياه و او است مدير امور و مالك رقاب و صاحب اختيار بندگان و ستوده و مستحق پرستش و ستايش است و از دلائل قدرت او است خلقت آسمانها و زمين با اين عظمت و وسعت و تمام موجودات جاندار از ملائكه و جن و انس و انواع حيوانات كه در آسمانها و زمين پراكنده فرموده و او بر جمع و حشر و اعدام و ايجاد آنها هر وقت بخواهد قادر و مقتدر است و آنچه برسد از مصيبت بر بندگان گناه‌كار كه مخاطب در آيه اخيره‌اند بقرينه نسبت كسب معصيت بآنها براى گناهى است كه از آنها سرزده با آنكه خداوند از بسيارى از معاصى آنها ميگذرد در كافى از امام صادق عليه السّلام در ذيل اين آيه نقل نموده است كه نيست براى كسى پيچ و تاب رگى و صدمه سنگى و لغزش پائى و خراش بدن از چوبى مگر بسبب گناه و امّا آنچه خدا عفو مينمايد بيشتر است از آنچه تعجيل ميفرمايد در عقوبت آن در دنيا و خدا اجلّ و اكرم است از آنكه باز او را در آخرت عقوبت نمايد و در مجمع قريب به اين معنى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل شده و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام در جواب كسيكه سؤال نموده از مصائب وارده بر اهل بيت عصمت و طهارت نقل نموده كه خداوند اولياء خود را مخصوص بمصائبى ميفرمايد براى مزيد اجرشان بدون گناه و ظاهرا اختصاص باولياء ندارد مصائب وارده بر اطفال و اشخاص بيگناه ديگر هم موجب اجر خواهد بود و اللّه اعلم.
(آیه 26)- در این آیه پاداش بزرگ مؤمنان و عذاب دردناک کافران را در جمله‌هایی کوتاه بیان کرده، می‌فرماید: خداوند «درخواست کسانی را که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند اجابت می‌کند» (وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ).
«بلکه از فضل خود بر ایشان می‌افزاید» و حتی مطالبی را که درخواست نکرده‌اند به آنها می‌بخشد (وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ). و این نهایت لطف و مرحمت خداوند در باره مؤمنان است.
جمعی از مفسران معتقدند که این چهار آیه (آیه 23 تا 26)- در مدینه نازل شده است، و شأن نزولی که در آغاز تفسیر این آیات نقل کردیم گواه بر این معنی است، روایاتی که اهل بیت علیهم السّلام را به علی علیه السّلام و فاطمه علیها السّلام و دو فرزند آنها امام حسن و امام حسین علیهما السّلام تفسیر می‌کند نیز مناسب همین معنی است، زیرا می‌دانیم ازدواج علی علیه السّلام و بانوی اسلام در مدینه انجام گرفت، و تولد امام حسن و امام حسین علیهما السّلام در سالهای سوم و چهارم هجری- طبق نقل معروف- بوده است.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
