باز ابراهیم گفت: (ای مردم شما خود می‌دانید که) بتهایی را که به جای خدای یکتا به خدایی بر گرفته‌اید تنها برای حفظ دوستی (و استفاده مادی دو روزه) دنیای خود اتخاذ کرده‌اید و چون روز قیامت شود در آن روز شما از یکدیگر بیزاری جویید و به یکدیگر لعن و نفرین کنید، و جایگاه ابدی تمام شما آتش دوزخ است و هیچ یاوری ابدا ندارید.
و [ابراهیم] گفت: جز این نیست که به جای خدا بتهایی را [برای خود به عنوان معبود] گرفته اید [که علت آن] دوستی میان خودتان در زندگی دنیاست، سپس روز قیامت برخی از شما برخی دیگر را انکار می کنند، و بعضی از شما بعضی دیگر را لعنت می نمایند، و جایگاه شما آتش است، و برای شما هیچ یاوری نخواهد بود.
و [ابراهيم] گفت: «جز خدا، فقط بتهايى را اختيار كرده‌ايد كه آن هم براى دوستى ميان شما در زندگى دنياست، آنگاه روز قيامت بعضى از شما بعضى ديگر را انكار و برخى از شما برخى ديگر را لعنت مى‌كنند و جايتان در آتش است و براى شما ياورانى نخواهد بود.»
گفت: شما بتانى را به جاى خداى يكتا به خدايى گرفته‌ايد تا در اين زندگانى دنيا ميانتان دوستى باشد، ولى در روز قيامت منكر يكديگر مى‌شويد و يكديگر را لعنت مى‌كنيد و جايتان در آتش است و هيچ ياورى نداريد.
(ابراهیم) گفت: «شما غیر از خدا بتهایی برای خود انتخاب کرده‌اید که مایه دوستی و محبت میان شما در زندگی دنیا باشد؛ سپس روز قیامت از یکدیگر بیزاری می‌جویید و یکدیگر را لعن می‌کنید؛ و جایگاه (همه) شما آتش است و هیچ یار و یاوری برای شما نخواهد بود!»
He said, ‘You have taken idols [for worship] besides Allah for the sake of [mutual] affection amongst yourselves in the life of the world. Then on the Day of Resurrection you will disown one another and curse one another, and the Fire will be your abode, and you will not have any helpers.’
And he said: You have only taken for yourselves idols besides Allah by way of friendship between you in this world's life, then on the resurrection day some of you shall deny others, and some of you shall curse others, and your abode is the fire, and you shall not have any helpers.
He said: Ye have chosen only idols instead of Allah. The love between you is only in the life of the world. Then on the Day of Resurrection ye will deny each other and curse each other, and your abode will be the Fire, and ye will have no helpers.
And he said: "For you, ye have taken (for worship) idols besides Allah, out of mutual love and regard between yourselves in this life; but on the Day of Judgment ye shall disown each other and curse each other: and your abode will be the Fire, and ye shall have none to help."
معانی کلمات آیه
«مَوَدَّةَ بَیْنَکُمْ»: به خاطر محبّت میان خود. مراد این است که بتهائی که می‌پرستید، مجسّمه افراد صالح یا بزرگان قوم است، یا این که پدران خود را بر پرستش چنین بتهائی دیده‌اید و محض تقلید از ایشان و چشم هم‌چشمی یکدیگر، شما هم آنها را می‌پرستید. و یا این که پرستش بتهای مخصوص رمز وحدت هر قوم و قبیله‌ای بشمار می‌آمد و بت‌پرستی تنها به خاطر دوست داشتن و جانبداری از قوم و قبیله بود و بس. واژه (مَوَدَّة) مفعول له است. «یَکْفُرُ»: بیزاری می‌جوید. کَفَرَ بِالشَّیْءِ: تَبَرَّأَ مِنْهُ.
و (ابراهيم) گفت: شما به جاى خدا بتهايى را اختيار كرده‌ايد كه مايه‌ى پيوند شما در زندگى دنياست؛ امّا روز قيامت، بعضى از شما بعضى ديگر را انكار و برخى از شما برخى ديگر را لعنت خواهد كرد، و جايگاه شما (در) آتش است و براى شما ياورانى نخواهد بود.
نکته ها
در ميان قبايل بت‌پرست، بتها محور بودند و هر قبيله‌اى بت مخصوص داشت، مثلًا:
قريش بتى به نام «عُزّى»، قبيله‌ى سقيف، بت «لات» داشت و اوس و خزرج «مَناة» داشتند. اين بتها وسيله‌ى پيوند بت‌پرستان با نياكانشان بود.
در آيه‌ى هفده خوانديم كه ابراهيم عليه السلام قبل از تهديد به آتش، به قوم خود فرمود: «إِنَّما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً» شما به جاى خدا به پرستش بتها رو آورده‌ايد، پس از نجات از آتش، با قاطعيّت وصراحت بيشترى فرمود: «إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً»، بنابراين در آتش انداختن ابراهيم عليه السلام، در تبليغ وهدف او تأثيرى نداشت وآن حضرت مردم را رها نكرد.
امام صادق عليه السلام به يكى از ياران خود فرمود: هيچ گروهى به رهبرى اقتدا نمى‌كنند، مگر آن كه در روز قيامت، ميان آن رهبر و پيروانش، لعنت رد و بدل خواهد شد، جز شما كه در خط اهل‌بيت پيامبر عليهم السلام هستيد. «انّه ليس من قوم ائتمّوا بامام فى الدنيا الّا جاء يوم القيامة يلعنهم و يلعنونه الّا انتم ...» «1»
گاهى بايد به طرح‌ها و عملكرد دشمن، كوبنده‌تر پاسخ داد؛ در آيه‌ى قبل خوانديم كه كفّار، طرح دادند تا ابراهيم را در آتش بيندازند، «حَرِّقُوهُ» و خداوند به آنان پاسخ مى‌دهد: جايگاه ابدى شما آتش است. «مَأْواكُمُ النَّارُ» آرى، گاهى كلوخ‌انداز را پاداش سنگ است.
«1». تفسير نورالثقلين؛ كافى، ج 8، ص 146.
جلد 7 - صفحه 131
پیام ها
1- پيوندهاى عاطفى، تأثير فراوانى در باورها و عقائد انسان دارد. إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ ...
أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ
2- دوستى‌هاى غيرالهى، موسمى و مقطعى بوده و سرانجام به دشمنى و لعنت تبديل خواهد شد. مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ... يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً
3- در انتخاب راه، آينده‌نگر باشيم. مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ ... مَأْواكُمُ النَّارُ
4- دوستى‌هاى غير الهى، در قيامت هيچ گونه كارايى ندارد. «ما لَكُمْ مِنْ ناصِرِينَ»
وَ قالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ: و فرمود ابراهيم بعد از نجات از آتش به قوم خود كه اين است و جز اين نيست كه فرا گرفتيد، مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً: غير از خدا بتان را خدايان، مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا: براى دوستى ميان شما در زندگانى دنيا، يعنى شما بت پرستان به يكديگر پيونديد و بر عبادت ايشان اجتماع و اتقان نمائيد و با هم الفت گيريد به سبب آن، همچنانكه مردمان بر مذهبى متفق مى‌شوند و آن سبب مودت و مصادقت ايشان مى‌شود به يكديگر.
حاصل آنكه تا شما در دنيا هستيد اين دوستى شما به يكديگر باقى است به سبب عبادت اصنام تا وقت مرگ. ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ: پس روز قيامت، يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ: كافر شود و بيزارى جويد و انكار كند بعضى از شما مر بعضى را كه تابعان باشند، يعنى رؤسا از تابعين خود بيزارى و تبرى جويند، وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً: و لعنت مى‌كنند برخى از شما، يعنى پيروان و اراذل مر برخى ديگر را كه رؤسا و اشرافند، يا تبرى و لعن ميان شما و بتان واقع شود چنانچه فرمايد «وَ يَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا» «1» و اين معنى بنابر تغليب مخاطبين است. وَ مَأْواكُمُ النَّارُ: و بازگشت شماها تماما از تابع و متبوع جهنم است. وَ ما لَكُمْ مِنْ ناصِرِينَ: و نيست مر شما را در آن روز ياران و مددكاران كه به سبب ايشان از آتش دوزخ خلاصى يابيد. و هر خلّت و دوستى كه در دنياست، روز قيامت به عداوت مبدّل شود مگر دوستى متقيان كه در آنجا باقى ماند، چنانچه فرمايد «الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ» «2».
عذاب ميكند آنرا كه ميخواهد و مى‌بخشد آنرا كه ميخواهد و بسوى او باز گردانده ميشويد
و نيستيد شما عاجز كنندگان در زمين و نه در آسمان و نيست براى شما غير از خدا هيچ دوستى و نه يارى كننده‌اى
و آنانكه كافر شدند بآيتهاى خدا و ملاقات او آنگروه نااميد شدند از رحمت من و آنگروه براى آنها است عذابى دردناك
پس نبود جواب قومش مگر آنكه گفتند بكشيد او را يا بسوزانيدش پس رهانيد او را خدا از آتش همانا در اين هر آينه آيتها است براى گروهى كه ميگروند
و گفت جز اين نيست كه گرفتيد غير از خدا بتانى را بدوستى ميانتان در زندگانى دنيا پس روز قيامت بيزارى جويند برخى از شما نسبت به برخى و لعنت كنند برخى از شما برخى را و جايگاهتان آتش است
جلد 4 صفحه 223
و نباشد براى شما يارى كننده‌اى.
تفسير
خداوند متعال بمناسبت ذكر قدرت خود در آيه اخيره از آيات سابقه ميفرمايد عذاب ميكند هر كس را بخواهد و مى‌بخشد هر كس را بخواهد بلحاظ قدرت و مكنت ولى عذاب ميكند و مى‌بخشد بمقتضاى عدل و حكمت كسانيرا كه استحقاق يكى از آن دو را دارند و مرجع خلق در روز حشر باو و فرمان او است و بمقام اصلى مسترد خواهند شد و اگر كفّار و فجّار بخواهند از حكم خدا فرار كنند در هر نقطه از زمين يا آسمان باشند از تحت نفوذ حكم و قدرت او بيرون نخواهند بود و نميتوانند خدا را عاجز از دستگير كردن خودشان نمايند و غير از خدا هم كسى نميتواند نگهدارى و دستگيرى از آنها نمايد و يار و معين و ياورى ندارند و كسانيكه قرآن و پيغمبر و امام و حشر را انكار نمودند مأيوس از رحمت الهى ميباشند چون اعتقاد بآن ندارند و همين يأس و نااميدى در دنيا براى آنها كافى است علاوه بر عذاب اليم آخرت كه براى آنها ثابت و محقّق است و در جواب دعوت حضرت ابراهيم كه در آيات سابقه ذكر شد قوم او گفتند بكشيد يا بسوزانيد او را چون عاجز از جواب منطقى بودند چنانچه رسم جهّال است كه بعد از عجز از استدلال ستيزگى كنند و بدست درازى و ناسزاگوئى پردازند و گفته‌اند اين كلام را بعضى گفتند و خداوند بهمه نسبت داده براى رضاى سايرين بآن و چنانچه در سور سابقه مفصّلا ذكر شد آتش مهمّى تهيّه نموده و حضرت را در آن انداختند و خداوند آتش را بر او برد و سلام يعنى سرد و سلامت فرمود و نجات داد او را از آن و در اين نجات دادن نشانه‌هائى از قدرت و عظمت الهى ظاهر گرديد كه از آن جمله محفوظ ماندن آنحضرت و خاموش شدن آن آتش عظيم در اندك زمانى و مبدّل شدنش بگلستان بود ولى اهل انصاف و ايمان از آن آيات نفع بردند كه موجب مزيد ايمان و يقين ايشان شد نه اهل كفر و عناد كه موجب مزيد انكار و استحقاقشان براى عذاب گرديد و حضرت ابراهيم فرمود شما فقط براى حفظ روابط دوستانه دنيوى ميان خودتان و بزرگان و اعيانيكه باغراض شخصى شما را وادار بكارهائى ميكنند اين بتها را عبادت ميكنيد و براى محبّتى كه به تبعيّت از سيره آباء و اجدادتان داريد و
جلد 4 صفحه 224
ميخواهيد در مسلك و دين موافق باشيد قائل بخدائى يا شفاعت آنها نزد خداى بزرگ شديد ولى روز قيامت اين مودّت و محبّت و الفت از بين ميرود آنها از شما بيزارى ميجويند و عمل شما را مستند باختيار خودتان ميكنند و شما از آنها بيزارى ميجوئيد و ميخواهيد گناه خودتان را بگردن آنها بيندازيد و هر دو دسته يكديگر را لعن ميكنيد و بهم ناسزا ميگوئيد و تمامى در آتش جايگزين خواهيد بود و تا خدا خدائى ميكند بايد بسوزيد و بسازيد و يار و ياور و معين و ناصرى نداشته و نخواهيد داشت و بعضى مودّت را ميان آنها و بتان قرار داده‌اند و آنرا عبارت از علاقه و دلبستگى بآنها در دنيا دانسته‌اند و تناكر و تلاعن را هم ميان آنها فرض نموده‌اند چنانچه خداوند فرموده و يكونون عليهم ضدّا و گفته‌اند خداوند در قيامت بتان را داراى حيات و ادراك ميفرمايد براى آنكه از اتباع خود در حضورشان تبرّى جويند و لعن نمايند و مودّة بنصب و تنوين و برفع و اضافه نيز قرائت شده است و ظاهرا مفعول له براى اتّخذتم باشد و در اخبار ائمه اطهار يكفر به يتبرّء تفسير شده و فرموده‌اند هر قومى كه امام و پيشوائى براى خود اختيار نمودند در دنيا روز قيامت آنها امامشان را و امامشان آنها را لعن مينمايند مگر شيعيان كه قائل بامامت ائمه اطهارند و بشفاعت آنها اگر گناه‌كار باشند فائز خواهند شد انشاء اللّه تعالى.
نيستم اما اگر خانه خود رود آنجا ثابت ميماند منزل ثابت آنها آتش است نه دنيا و عالم برزخ که عاريه است چهار روزي بايد بيرون رفت.
وَ ما لَكُم مِن ناصِرِينَ لَيس‌َ لَهُم مِن دُونِه‌ِ وَلِي‌ٌّ وَ لا شَفِيع‌ٌ (انعام آيه 51) لَيس‌َ لَها مِن دُونِ اللّه‌ِ وَلِي‌ٌّ وَ لا شَفِيع‌ٌ (انعام آيه 70) فَما لَنا مِن شافِعِين‌َ وَ لا صَدِيق‌ٍ حَمِيم‌ٍ (شعراء آيه 100 و 101).
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 25)- به هر حال ابراهیم (ع) از آن آتش عظیم به صورت خارق العاده‌ای به لطف پروردگار رهایی یافت، ولی نه تنها دست از بیان هدفهای خود بر نداشت بلکه شتاب و سرعت و حرارت بیشتری به آن داد.
ابراهیم «گفت: شما غیر از خدا بتهایی برای خود انتخاب کرده‌ای که مایه دوستی و محبت میان شما در زندگی دنیا باشد سپس روز قیامت از یکدیگر بیزاری می‌جویید و یکدیگر را لعن می‌کنید و جایگاه شما آتش است و هیچ یار و یاوری برای شما نخواهد بود» (وَ قالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَیْنِکُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا ثُمَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ مَأْواکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ ناصِرِینَ).
پرستش برای هر قوم و قبیله‌ای به اصطلاح رمز وحدت بود و نیز پیوندی میان آنها و نیاکانشان ایجاد می‌کرد. از این گذشته سران کفار پیروان خود را دعوت به پرستش بتها می‌کردند و این حلقه اتصالی بین «سران» و «پیروان» بود.
ولی در قیامت همه این پیوندهای پوچ و پوسیده و پوشالی از هم گسسته می‌شود و هر یک گناه را به گردن دیگری می‌اندازد.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
