خدا گفت: (از بهشت) فرود آیید که برخی با برخی دیگر مخالف و دشمنید، و زمین تا هنگامی معین (یعنی وقت مرگ و قیامت) جایگاه شماست.
خدا فرمود: از این جایگاه و مقام فرود آیید، در حالی که دشمن یکدیگرید، و برای شما در زمین تا مدتی قرارگاه و مایه برخورداری است.
فرمود: «فرود آييد، كه بعضى از شما دشمن بعضى [ديگر]يد؛ و براى شما در زمين، تا هنگامى [معيّن] قرارگاه و برخوردارى است.»
گفت: فرو شويد، برخى دشمن برخى ديگر، و تا روز قيامت زمين قرارگاه و جاى تمتع شما خواهد بود.
فرمود: «(از مقام خویش،) فرود آیید، در حالی که بعضی از شما نسبت به بعض دیگر، دشمن خواهید بود! (شیطان دشمن شماست، و شما دشمن او!) و برای شما در زمین، قرارگاه و وسیله بهره‌گیری تا زمان معینی خواهد بود.»
(او) فرمود: در اين زمين زندگى مى‌كنيد و در آن مى‌ميريد و از آن (براى محاسبه‌ى روز قيامت،) بيرون آورده مى‌شويد.
جلد 3 - صفحه 42
نکته ها
مخاطبان جمله‌ى «اهْبِطُوا»، يا آدم و حوّا و ابليس هستند و يا آدم و حوّا و ذريّه آنها. البتّه در يك جا ابليس به تنهايى مورد خطاب قرار گرفته است، «فَاهْبِطْ مِنْها» «1» و در جاى ديگر آدم و حوّا، «قالَ اهْبِطا مِنْها جَمِيعاً» «2» كه اگر جايگاه هبوط آنها يكى باشد، ممكن است «اهْبِطُوا» جمع بين آنها باشد.
مراد از «هبوط»، آمدن به زمين است، زيرا به دنبال آن مى‌فرمايد: «وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ»
گرچه خداوند توبه‌ى آدم و حوّا را پذيرفت، «فَتابَ عَلَيْهِ» «3»، ولى اثر وضعى گناه باقى است. اثر وضعى آن ترك اولى و نافرمانى آدم و حوّا، خروج از آن جايگاه بهشتى و هبوط به زمين بود. «اهْبِطُوا»
پیام ها
1- از آثار وضعى خلاف و گناه نمى‌توان گريخت. «قالَ اهْبِطُوا»
2- گاهى عملكرد والدين، در هبوط و سقوط نسل آنان هم اثر مى‌گذارد. قالَ اهْبِطُوا ...
3- بهشت آدم و حوّا، مكانى غير از زمين وبالاتر وبرتر از آن بود. «اهْبِطُوا»
4- دنيا جايگاه تنازع و تزاحم و تضادّ است و انسان‌ها به خاطر تزاحم منافع و غرائز، با هم درگير مى‌شوند. «بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ»
5- زندگى دنيوى و بهره‌ورى از آن ابدى نيست. «إِلى حِينٍ»
6- انسان، پس از مرگ دوباره زنده خواهد شد. «مِنْها تُخْرَجُونَ» آدم از اين ناراحت و غمگين بود كه پنداشت ديگر به بهشت و زندگى جاويد نخواهد رسيد، خداوند فرمود: «پس از زندگى دنيا مى‌تواند به بهشت جاويد برسد».
قالَ اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ: خطاب فرمود خداى تعالى مخاطبين عصاة را كه پائين رويد از اين مقام عالى به مكان دنى دانى به حالى كه بعض شما دشمن بعض خود باشيد مدت عمر. در اين مخاطبين سه وجه است: 1- آن كه چون ابليس قبل از اين محكوم به خروج شد، پس خطاب «اهبطوا» در آخر خاص به آدم و حوا مى‌باشد. 2- اين خطاب به آدم و ذريه او و ابليس و ذريه‌اش باشد تا قيامت. 3- جمع منطقى، و آن اقلش دو است؛ پس خطاب راجع به آدم و حوا باشد. وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حِينٍ: و مر شما را است در زمين قرار و سكونت و جمع اسباب معيشت و انتفاع به تمتعات تا زمان آجال و اوقات آخر زندگى و حيات. زمين جاى قرار و تمتع و گذرگاه زندگانى شماست در هر عصرى تا قيامت. 3- مقر شما در زمين تا آجال و بعد از آن در قبور تا قيامت. 4- نزد ابن عباس مراد از استقرار قرار قبور
جلد 4 صفحه 37
است تا حشر و حمل بر عموم اولى باشد.
خلق سگ: در حيات القلوب علامه مجلسى رحمه اللّه به سند معتبر از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام مروى است كه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پرسيدند: سگ از چه چيز خلق شده؟ فرمود: از آب دهان شيطان. عرض كردند به چه كيفيت؟ فرمود: چون حق تعالى آدم و حوا را به زمين فرستاد، افتادند مانند دو جوجه لرزنده. پس ابليس ملعون دويد به سوى درندگانى كه در زمين قبل از آدم بودند و گفت: دو مرغ از آسمان به زمين افتادند كه بزرگتر از آنها مرغى ديده نشده، بيائيد بخوريد. درندگان دويدند و شيطان آنها را تحريص و وعده مى‌داد كه مسافت نزديك است؛ از تعجيل گفتارش، آبى به زمين افتاد.
خداى تعالى از آب دهان ابليس دو سگ خلق نمود يكى ماده و يكى نر. سگ نر در هند نزد آدم ايستاد، و سگ ماده در جده نزد حوا، و نگذاشتند درندگان را كه نزديك ايشان آيند. از آن روز درندگان دشمن سگ، و سگ دشمن آنها گرديد. «1» واقعه هبوط: در منهج مروى است كه: چون آدم به زمين آمد گرسنه شد.
گفت: خدايا مرا حالتى است كه بدان سبب نتوانم تو را عبادت كنم. جبرئيل، نازل؛ گفت: اين حالت گرسنگى و دواى آن جز طعام نباشد. پرسيد: اى جبرئيل، طعام از كجا آرم. جبرئيل گندم را نزد آدم نهاد، خواست بخورد.
گفت: بوسيله آلات و ادوات. گفت: از كجا آرم. پس آلت و چوب و آتش حاضر، و آدم را درودگرى و آهنگرى تعليم داد. چون آلت تمام شد، جبرئيل گفت: اين گندم را بر زمين افشان و زمين را منقلب و دانه را به خاك بپوشان.
آدم چنان نمود. چون از قطعه‌اى فارغ و به قطعه دوم رسيد، اولى سبز شد. و چون به سومى رسيد اولين به حد درو، و به آخرى تمام كامل شد. آدم خواست بخورد، جبرئيل گفت: آن را درو و آرد نما بعد خمير كن. چنين نمود. خواست بخورد، جبرئيل گفت: آن را به تنور بپز. به تعليم جبرئيل، آدم تنور ساخته آن را پخت.
و عنايت است بعد از توبه آدم که اسباب هدايت براي شما ميفرستم و اگر متابعت كردند غم و خوفي بر آنها نيست محزون نباشند.
بَعضُكُم لِبَعض‌ٍ عَدُوٌّ عداوت دو قسم است عداوت ديني مثل عداوت كافر و مسلم، مشرك و موحّد، مخالف و موافق، باطل و حق بلكه هر مذهبي با ساير مذاهب. و عداوت دنيوي در موضوع جاه و رياست و مال و ساير شهوات نفسانيه و صفات خبيثه مثل كبر، حسد، غضب، عناد، عصبيت و غير اينها.
وَ لَكُم فِي الأَرض‌ِ يعني علي سطح الارض مُستَقَرٌّ محل قرار و سكونت و زيست است وَ مَتاعٌ تعيش و زندگاني از مأكولات و ملبوسات و مشروبات و و مطعومات و غيرها إِلي حِينٍ تا مدتي که اجل برسد و عمر سپري شود و مرگ را دريابد که از حين تولد تا هر چه که در علم الهي گذشته.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 24)- گرچه توبه خالصانه آدم و همسرش در پیشگاه خدا پذیرفته شد ولی به هر حال اثر وضعی آن عمل، دامانشان را گرفت، و دستور خارج شدن از بهشت از سوی خداوند به آنها داده شد، «فرمود: فرود آیید در حالی که شما با یکدیگر (انسان و شیطان) دشمن خواهید بود» (قالَ اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ).
«و زمین تا مدت معینی قرارگاه و وسیله بهره‌گیری شما خواهد بود» (وَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلی حِینٍ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
