يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ «20»
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از خدا و فرستاده‌ى او اطاعت كنيد و در حالى كه (سخنان او را) مى‌شنويد، از وى سرپيچى نكنيد.
وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ «21»
و مثل كسانى نباشيد كه گفتند: «شنيديم»، ولى (در حقيقت) آنها نمى‌شنيدند.
نکته ها
در سراسر قرآن، پس از اطاعت خداوند، اطاعت از رسول خدا ذكر شده است، و در يازده مورد، بعد از عبارت «اتَّقُوا اللَّهَ» جمله‌ى «أَطِيعُونِ» آمده است، يعنى لازمه‌ى تقواى الهى، اطاعت از رسول اوست.
با اينكه اطاعت از خدا و رسول هر دو لازم است، ولى در اين آيه تنها از سرپيچى از رسول نهى شده است كه معلوم مى‌شود مشكل آنان در اطاعت از رسول بوده است، به خصوص در جنگ بدر ونسبت به فرمان‌هاى پيامبر صلى الله عليه و آله در مسائل نظامى.
مراد از شنيدن سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله «وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ»، به دليل آيه‌ى بعد، فهميدن سخنان
جلد 3 - صفحه 291
او و درك حقّانيّت اوست.
پیام ها
1- مؤمنان، در معرض تخلّف از دستورات خدا و رسول هستند و به هشدار نياز دارند. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا ...
2- نافرمانى پيامبر، نافرمانى خداست. «وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ» و نفرمود: «عَنْهُما».
(آرى، فرمان خدا و رسول داراى هويّتى واحد است واطاعت از خداوند در گرو اطاعت از رسولش مى‌باشد.)
3- شنيدن و فهميدن، مسئوليّت‌آور است. «وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ»
4- آگاه شدن از تاريخ و اخبار گذشتگان متخلّف، مايه‌ى عبرت است. وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ ...
5- در اطاعت از رهبرى، صداقت داشته و به تعهّدات خود پايبند باشيم و بدون عمل ادّعاى ايمان نكنيم. «وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ «20»
بعد از آن امر فرمايد به چيزى كه موجب نصرت است:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ: اطاعت و فرمانبردارى كنيد خدا و رسول او را.
تنبيه: تقارن رسول با ذات احديت الهى، دال است بر تلازم اطاعت پيغمبر با اطاعت خدا و عدم تفرقه ما بين اين دو. بنابراين به حكم قرآن مجيد، اطاعت و قبول فرمايشات پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم واجب و لازم باشد (فتأمل).
وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ: و اعراض مكنيد از اوامر الهى كه دال است به طاعت. يا از جهاد روى مگردانيد، چه در آن امر است به طاعت خدا و رسول او و نهى از مخالفت او. و ذكر طاعت حق، تنبيه باشد بر آنكه طاعت حق تعالى مقرون است به طاعت رسول بقوله تعالى: مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ «1» پس از امر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روى بر متابيد: وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ: و حال آنكه مى‌شنويد كه من مى‌گويم او پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است. يا مى‌شنويد مواعظ و اوامر و نواهى قرآن را. يا مى‌شنويد حجت موجبه اطاعت خدا و رسول را.
تنبيه: تخصيص مؤمنين به طاعت خدا و رسول، و حال آنكه طاعت بر غير آنها نيز واجب باشد، براى آنست كه تعدى به غير ايشان نكند به سبب اعراض كفار از آنچه واجب شده بر آنها. يا تخصيص به جهت جلالت شأن و منزلت مؤمنين است و غير داخل باشند بالتبع.
تبصره: اين مقدمه در محل خود ثابت شده كه غائبين با حاضرين زمان نزول آيات قرآنيه شريكند در تكليف، لذا آيه شريفه عام و شامل است عموم مؤمنين هر عصرى را، مى‌فرمايد اى مؤمنين، اطاعت خدا و رسول نمائيد در اوامر و نواهى و اعراض مكنيد از آن، و حال آنكه مى‌شنويد آيات قرآنى و كلام سبحانى شما را
«1» سوره نساء، آيه 80.
جلد 4 صفحه 314
ابليسان حال مخاطبه فرمايد و ترغيب به طاعت و ترهيب از معصيت نمايد، پس تفكر و تأمل كنيد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ «20» وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ «21»
ترجمه
اى كسانيكه ايمان آورديد اطاعت كنيد خدا و پيغمبر او را و بر نگرديد از او با آنكه شما مى‌شنويد
و نباشيد مانند آنانكه گفتند شنيديم و آنها نشنيدند.
تفسير
اختصاص خطاب باهل ايمان با آنكه اطاعت خدا و رسول بر تمام خلق واجب است براى آنستكه اطاعت فرع معرفت بخدا و تصديق برسالت است و كسانيكه باين مقام نرسيده‌اند قابل از براى توجه خطاب اطاعت نيستند و ارشاد بايد تدريجى باشد و اعراض از فرمان پيغمبر با شنيدن آيات حقّه قرآن مجيد و مواعظ حسنه آن بعيد از فهم مستقيم است و بايد مسلمانان مانند يهود نباشند كه گفتند سمعنا يعنى شنيديم و قبول كرديم با آنكه بگوش قلب نشنيده و قبول نكرده بودند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوا عَنه‌ُ وَ أَنتُم تَسمَعُون‌َ «20»
اي كساني که ايمان آورده‌ايد اطاعت كنيد پروردگار را و رسول او را و اعراض نكنيد از رسول و حال آنكه ميشنويد.
در مقام خود مكرر اشاره شده که وجوب اطاعت و حرمت اعراض عقلي است و امر و نهي شرعي ارشادي است و اعمال مولوية در آن نشده و حكم عقل منوط بشرائط تكليف است و شرائط عامه تكليف چهار است: بلوغ و عقل شرط اصل تكليف است، صبي و مجنون اصلا تكليف بر آنها ثابت نيست و قدرت که شرط حسن الخطاب است زيرا خطاب بعاجز غير مقدور و قبيح است. و علم شرط تنجز تكليف است و الّا تكليف مشترك بين عالم و جاهل است و آيه شريفه راجع باين موضوع است يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اشكال- وجوب اطاعت بر عامه مكلفين است از جن و انس، مؤمن و كافر پس چرا خطاب بخصوص مؤمنين است.
جواب- كفار نظر به اينكه اصلا رسول را برسالت معتقد نيستند و احكامي که آورده از جانب خدا نميدانند خطابات قرآني در آنها تاثير ندارد فقط مؤمنين که قرآن را از جانب خدا ميدانند و رسول را برسالت ميشناسند بآنها خطاب ميفرمايد أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ رَسُولَهُ سؤال- اطاعت رسول عين اطاعت خدا است وجه عطف چيست جواب- آنچه رسول از احكام و تكاليف از واجب و حرام وضع و تكليف عقائد و اخلاق و افعال و اعمال بيان فرموده از جانب خدا است و اطاعت او است
جلد 8 - صفحه 95
و آنچه بر حسب ولايت كليه ثابته بنص آيه شريفه النَّبِي‌ُّ أَولي بِالمُؤمِنِين‌َ مِن أَنفُسِهِم احزاب آيه 26، است از تصرف در جان و مال و حكومت بين النّاس اطاعت رسول است وَ لا تَوَلَّوا عَنه‌ُ و اعراض از او نكنيد و مخالفت ننمائيد وَ أَنتُم تَسمَعُون‌َ اشاره به اينكه تا ابلاغ بشما نشده و نشنيده‌ايد يعني علم براي شما حاصل نشده معذوريد در ترك اطاعت و تكليف بر شما منجز نيست لكن پس از علم و تنجز تكليف بايد اطاعت كنيد و مخالفت نكنيد تنبيه- اينکه موضوع قبل از صدور احكام است و اما بعد از صدور و علم اجمالي که در هر واقعه حكمي صادر شده جهل بآن عذر نيست بايد بمقدار ميسور فحص كرد و تحصيل علم نمود يا از طريق اجتهاد و يا از طريق تقليد و اگر بدست نيامد مجتهد ميتواند اجراء برائت كند و اما مقلد بايد احتياط كند مگر آنكه مجتهدش فتوي ببراءت دهد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 20)- شنوندگان ناشنوا! این آیه در زمینه دعوت مسلمانان به اطاعت کامل از پیامبر اسلام در جنگ و صلح و در همه برنامه‌ها چنین می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت خدا و پیامبرش کنید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ).
و باز برای تأکید اضافه می‌کند: «هیچ گاه از اطاعت فرمان او روی گردان نشوید در حالی که سخنان او و اوامر و نواهیش را می‌شنوید» (وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ).
لحن آیه نشان می‌دهد که بعضی از مؤمنان از وظیفه خود در این زمینه کوتاهی کرده بودند.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
