پس هرگاه کسی بعد از شنیدن وصیت، آن را تغییر دهد و (بر خلاف وصیت رفتار کند) گناه این کار بر آنهاست که عمل به خلاف وصیت کنند، و خدا (به گفتار و کردار خلق) شنوا و داناست.
پس کسانی که بعد از شنیدن وصیت، آن را تغییر دهند، گناهش فقط بر عهده آنانی است که تغییرش می دهند؛ یقیناً خدا شنوا و داناست.
پس هر كس آن [وصيت] را بعد از شنيدنش تغيير دهد، گناهش تنها بر [گردن] كسانى است كه آن را تغيير مى‌دهند. آرى، خدا شنواى داناست.
پس هر كس كه آن وصيت را بشنود و آنگاه دگرگونش سازد، گناهش بر آن كسى است كه آن را دگرگون ساخته است. خدا شنوا و داناست.
پس کسانی که بعد از شنیدنش آن را تغییر دهند، گناه آن، تنها بر کسانی است که آن (وصیّت) را تغییر می‌دهند؛ خداوند، شنوا و داناست.
پس هركس كه آن (وصيّت را) بعد از شنيدن، تغيير دهد، گناهش تنها بر كسانى است كه آن را تغيير مى‌دهند، همانا خداوند شنوا و داناست.
نکته ها
اين آيه نيز هشدارى است به كسانى كه در صدد تغيير و يا تبديل وصيّت ديگران برمى‌آيند. اگر كسى بعد از شنيدن و باخبر شدن از موضوع وصيّت و موارد مصرف آن، دست به تغيير يا تبديل آن بزند، گناه اين تغيير و تبديل به گردن همان كسى است كه اين عمل ناشايست را مرتكب شده است، ولى وصيّت كننده به پاداش خود مى‌رسد. مثلًا اگر كسى وصيّت كند كه به صد فقير كمك شود، ولى به جاى صد فقير، اموال او را به ديگران دهند و آنان نيز خبر نداشته و مال را مصرف كنند، در اين صورت وصيّت كننده كه از دنيا رفته، به پاداش كمك به فقرا مى‌رسد و گيرندگان بى‌خبر هم گنهكار نيستند، در اين ميان، گناه تنها به عهده‌ى كسى است كه وصيّت را تغيير داده است و بايد بداند كه خداوند شنوا و آگاه است و كيفر اين خيانت را در دنيا و آخرت به او خواهد داد.
در حديث مى‌خوانيم: وصيّت را اگر چه به نفع يهودى يا نصرانى باشد، تغيير ندهيد. «1»
پیام ها
1- تغيير وصيّت از سوى ديگران، حرام است. «فَمَنْ بَدَّلَهُ ... فَإِنَّما إِثْمُهُ»
«1». تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 159.
جلد 1 - صفحه 280
2- حقّ مالكيّت، بعد از مرگ نيز محترم است و كسى حقّ تغيير وصيّت را ندارد.
«فَمَنْ بَدَّلَهُ ... فَإِنَّما إِثْمُهُ»
3- گناه آگاهانه و مغرضانه، خطرناك‌تر است. «بَعْدَ ما سَمِعَهُ»
4- ايمان به اينكه ما در محضر خدا هستيم، بهترين عامل تقوا و دورى از تغيير و تبديل وصيّت مردم است. «فَمَنْ بَدَّلَهُ ... إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»
فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ: پس هر كه تبديل كند امر وصيت را از وصى و حاكم و شاهد بعد از آنكه شنيده باشد آن را، يعنى به او رسيده و ثابت شده نزد او، يا تغيير دهد قول موصى را يا وصيت را، فَإِنَّما إِثْمُهُ: پس جز اين نيست كه گناه تبديل آن يا وصيت نامه مبدل، عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ:
بر آنانست كه تبديل مى‌كنند حكم وصيت را، يا قول موصى را يا وصيت را و ذمّه موصى از آن برى باشد، زيرا ايشانند كه خيانت كرده‌اند و مخالفت شرع نموده. اگرچه وصيت مستحب است، لكن عمل به وصيت واجب باشد بدون تغيير و تبديل. پس تهديد فرمايد: إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ: بدرستى
«1» همان مدرك، صفحه 255، حديث اوّل.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 332
كه خداى تعالى شنواست كلام موصى را كه به حق است و قول تغيير دهنده را كه به غير حق است، دانا است به نيّت موصى و تبديل وصى.
پس كسيكه تبديل كند آنرا بعد از آنكه شنيد آنرا پس جز اين نيست كه گناهش بر آن كسانى است كه تبديل مى‌كنند آنرا همانا خداوند شنواى دانا است.
تفسير
وعيد است از براى كسانيكه بدون حق وصيت را تبديل نمايند و در كافى از امام محمد باقر يا امام جعفر صادق عليهما السلام نقل نموده است كه مردى وصيت كرده بود كه مال او را در راه خدا صرف نمايند حضرت فرمودند بده بهر كس وصيت كرده كه بدهى اگرچه يهودى يا نصرانى باشد و اين آيه را تلاوت فرمود و اخبار بسيار در اين معنى وارد شده است كه در بعضى از آنها فرموده‌اند اگر تخلف نمايد بايد از غرامتش برآيد.
(پس كسي که وصيّت را تغيير دهد بعد از آنكه آن را شنيد همانا گناه آن بر كساني است که آن را تغيير ميدهند محققا خداوند شنوا و داناست) فَمَن بَدَّلَهُ تبديل بمعني تغيير است و كلمه من عموم را شامل است از وصي‌ّ و وارث و شهود و غير اينها و تبديل و تغيير وصيّت باينست که يا اصلا آن را عمل نكند يا بر خلاف آن رفتار كند، يا در غير مصرفي که تعيين شده مصرف نمايد، و حرمت ترك عمل بوصيت از ضروريات دين اسلام و بر اثبات حرمت آن همين آيه كافي است چنانچه در اخبار بر حرمت آن باين آيه استشهاد شده و در اخباري که در وسائل روايت نموده بكبيره بودن آن تصريح شده و در مستدرك از پيغمبر اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم روايت كرده که فرمود «
من ضمن وصيّة الميت ثم عجز عنها من غير عذر لا يقبل منه صرف و لا عدل و لعنه کل ملك بين السماء و الارض و يصبح و يمسي في سخط اللّه و كلّما قال يا رب‌ّ نزلت عليه اللعنة و كتب اللّه ثواب حسناته كله لهذا الميت فان مات علي حاله دخل النار
بَعدَ ما سَمِعَهُ بعد از آنكه از خود موصي بشنوند يا بموازين شرعيه ثابت شود که موصي چنين وصيّتي نموده و گرنه بمجرد ظن‌ّ و احتمال نميتوان عمل كرد مگر امور واجبه که ثابت شود بر ذمّه ميّت بوده مانند حج‌ّ واجب و خمس و زكاة و ديون که اينها مقدم بر ارث است و چنانچه از اخبار و فتاوي علماء استفاده ميشود از ما ترك ميّت مقدم بر همه كفن براي او بايد تهيه شود و پس از آن ديون او اداء شود و بعد از آن بوصيّت عمل گردد و پس از آن حق وارث داده شود و در قرآن ميفرمايد مِن بَعدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِها أَو دَين‌ٍ«1» که ارث را مؤخر از همه قرار داده.
فَإِنَّما إِثمُه‌ُ عَلَي الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ گناه ترك وصيّت بر كساني است که آن را تبديل ميكنند از وصي‌ّ و ورثه و شهود و هر که مانع از انفاذ وصيت بشود و تعبير بكلمه انّما که از ادات حصر است براي اينست که اثم و گناه مخصوص مبدل است و بر ديگران چيزي نيست مثلا اگر ورثه مانع از انفاذ وصيت شوند و نگذارند وصي بوصيت عمل كند گناه بر ورثه است و بر وصي گناهي نيست و يا اگر ظلمه مانع شوند و مال موصي را ببرند ورثه تقصيري ندارند و نه اينكه مراد اينکه باشد که موصي يعني ميّت گناهي بر او نباشد و ديگر مسئوليتي ندارد بلكه او مسئول عمل خود از ترك واجبات و ديون خود و غير اينها است و بمجرد وصيّت ذمّه او بري نميشود و رفع ذمّه او موكول بعمل بوصيت است و تا عمل نشود ذمّه او مشغول است و اينكه در مجمع البيان از اينکه جمله استفاده نموده که ميّت برائت ذمّه مييابد تمام نيست بلي اگر تائب شود و واقعا متمكن هم نباشد اميد عفو هست.
1- سوره نساء آيه 12
جلد 2 - صفحه 324
إِنَّ اللّه‌َ سَمِيعٌ عَلِيمٌ خداوند بآنچه ميّت وصيت كرده و شهود شهادت داده شنواست چنانچه بهمه مسموعات شنوا ميباشد و بآنچه وصي يا ورثه عمل ميكنند يا تغيير و تبديل ميدهند داناست چنانچه بهمه چيز عالم است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 181)- هنگامی که وصیت جامع تمام ویژگیهای بالا باشد، از هر نظر محترم و مقدس است، و هر گونه تغییر و تبدیل در آن ممنوع و حرام است، لذا این آیه می‌گوید: «کسی که وصیت را بعد از شنیدنش تغییر دهد گناهش بر کسانی است که آن را تغییر می‌دهند» (فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ).
و اگر گمان کنند که خداوند از توطئه‌هایشان خبر ندارد سخت در اشتباهند.
«خداوند شنوا و دانا است» (إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ).
آیه فوق اشاره به این حقیقت است که خلافکاریهای «وصی» (کسی که عهده دار انجام وصایا است) هرگز اجر و پاداش وصیت کننده را از بین نمی‌برد، او به اجر خود رسیده، تنها گناه بر گردن وصی است که تغییری در کمیت یا کیفیت و یا اصل وصیت داده است.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
