رسولانی را فرستاد که (نیکان را) بشارت دهند و (بدان را) بترسانند تا آنکه پس از فرستادن رسولان، مردم را بر خدا حجّتی نباشد، و خدا همیشه مقتدر و کارش بر وفق حکمت است.
پیامبرانی که مژده رسان و بیم دهنده بودند تا مردم را [در دنیا و آخرت در برابر خدا] پس از فرستادن پیامبران، عذر و بهانه و حجتی نباشد؛ و خدا همواره توانای شکست ناپذیر و حکیم است.
پيامبرانى كه بشارتگر و هشداردهنده بودند، تا براى مردم، پس از [فرستادن] پيامبران، در مقابل خدا [بهانه و] حجّتى نباشد، و خدا توانا و حكيم است.
پيامبرانى مژده‌دهنده و بيم‌دهنده تا از آن پس مردم را بر خدا حجتى نباشد، و خدا پيروزمند و حكيم است.
پیامبرانی که بشارتدهنده و بیم‌دهنده بودند، تا بعد از این پیامبران، حجتی برای مردم بر خدا باقی نماند، (و بر همه اتمام حجت شود؛) و خداوند، توانا و حکیم است.
apostles, as bearers of good news and warners, so that mankind may not have any argument against Allah, after the [sending of the] apostles; and Allah is all-mighty, all-wise.
(We sent) apostles as the givers of good news and as warners, so that people should not have a plea against Allah after the (coming of) apostles; and Allah is Mighty, Wise.
Messengers of good cheer and of warning, in order that mankind might have no argument against Allah after the messengers. Allah was ever Mighty, Wise.
Messengers who gave good news as well as warning, that mankind, after (the coming) of the messengers, should have no plea against Allah: For Allah is Exalted in Power, Wise.
معانی کلمات آیه
حجة: دليلى كه مقصود را روشن كند. حجّ در اصل به معنى قصد است.[۱]
پيامبرانى (را فرستاديم) كه بشارتدهنده و بيم‌دهنده بودند، تا پس از پيامبران، براى مردم بر خدا حجّتى نباشد و خداوند همواره شكست‌ناپذير و حكيم است.
نکته ها
اين آيه، كلّيات دعوت انبيا و شيوه‌ى كار و هدف از بعثت آنان را بيان مى‌كند.
عقل همچون وحى، حجّت الهى است، ولى چون مدار ادراكاتش محدود است، به تنهايى كافى نيست و حجّت تمام نيست. لذا انبيا از دانستنى‌هاى غيبى و ملكوتى و اخروى كه دست عقل از آن كوتاه است خبر مى‌دهند.
قرآن در جاى ديگر مى‌فرمايد: «وَ لَوْ أَنَّا أَهْلَكْناهُمْ بِعَذابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقالُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَيْنا رَسُولًا» «1» اگر ما پيش از فرستادن رسولان، عذابشان كنيم، مى‌گويند: چرا براى ما رسولى بيانگر و هشدار دهنده نفرستادى؟
پیام ها
1- شيوه‌ى تبليغ انبيا بر دو محور بيم و اميد استوار است. «مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ»
2- فلسفه‌ى بعثت پيامبران، اتمام حجّت خدا بر مردم است، تا نگويند: رهبر و راهنما نداشتيم و نمى‌دانستيم. «لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ»
«1». طه، 134.
جلد 2 - صفحه 214
3- انبيا از نظر صفات شخصى و جسمى، و سوابق زندگى و موقعيّت اجتماعى، سياسى و خانوادگى، و نيز از جهت داشتن معجزه، بيان صريح و برخوردارى از امدادهاى غيبى، بايد در مرحله‌اى باشند كه كسى نتواند در هيچ زمينه بهانه‌اى بر آنان بگيرد. «لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ»
4- چون خداوند عزيز وحكيم است، هيچ كس حجّتى بر او ندارد. «عَزِيزاً حَكِيماً»
رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ: فرستاديم رسولان را در حالتى كه بشارت دهندگان بودند اهل ايمان و طاعت را به نعيم دائمى، و ترسانندگان مر كفار و منافقين را به جحيم ابدى، لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ: تا نباشد مردمان را بر خدا، حجتى بعد از آمدن پيغمبران، يعنى نگويند ما را رسولى نبود كه به ايمان دعوت كند و از شرك باز دارد و خير و شر را بيان نمايد. وَ كانَ اللَّهُ عَزِيزاً حَكِيماً: و هست خداوند، غالب در آنچه بخواهد
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 654
از ارسال رسل و انزال كتب، حكيم و محكم كار در آنچه تدبير كند از امر نبوت، و رعايت حكمت در اختصاص هر پيغمبرى به نوعى از وحى و اعجاز.
تبصره: بدان كه از آيه شريفه دو مطلب مهم استنباط مى‌شود:
مطلب اول- قوله رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ، دلالت دارد بر ثبوت بعثت انبياء، زيرا مسلم است فياض على الاطلاق، نوع بشر را محض جود و لطف ايجاد فرموده. و اتمام جود و لطف، موقوف است بر آنكه آنچه صلاح معاش و معاد بندگان و راه وصول به سعادات باشد از بيان معارف الهيه و صفات محموده و اخلاق مذمومه و راه هدايت و ضلالت را مبين فرمايد تا مردم را بر ذات اقدس الهى حجت نباشد. و انجام اين امور منوط است به بعث جماعتى كه صاحب دو جنبه باشند: يكى جنبه ملكيه كه بدان سبب ارتباط به ملأ اعلى داشته و احكام مذكوره را استفاضه نمايد. و ديگر جنبه بشريه كه به آن جهت جنسيت با مردم داشته، اوامر و نواهى منزله را به ايشان افاضه نمايد. و بايد هر پيغمبرى صفات خاصه را داشته باشد: 1- آنكه صحيح النسب و طاهر المولود باشد.
2- تام الخلقه و در اعضاى اصليه او نقص نباشد. 3- واجد صفات حسنه و فاقد اخلاق رذيله باشد. 4- آنكه معصوم و به هيچ وجه گناه صغيره و كبيره از اول عمر تا به آخر سر نزند از ايشان. 5- عارى از سهو و نسيان و خطا باشد.
6- بايد اعلم از تمام اهل عصر خود باشد. 7- آنكه از حيث عمل هم بايد مقدم بر اهل زمان خود باشد و به هر چه امر نمايد، عامل، و از هر چه نهى كند، محترز باشد.
مطلب دوم- قوله لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ، دال است بر بطلان قول اشاعره كه قائلند بر اينكه خدا بندگان را كافر نمايد؛ و اين جبر و كفر مى‌باشد، زيرا اگر هر آينه جعل كفر در كافر، و معصيت در عاصى را خدا بنمايد و در آخرت ايشان را به سبب كفر و عصيان معذب سازد، اين جماعت را بر خدا حجت باشد. و حال آنكه مى‌فرمايد: ارسال رسل و انزال كتب را نموديم تا مردم را بر خداى تعالى حجت نباشد. و ديگر آنكه نهى كافر از كفر،
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 655
و امر به ايمان، با وجود جعل الهى تكليفى لغو و كار لغو از حضرت حكيم على الاطلاق محال است. و اين چنان ماند كه شخصى را دست و پاى بسته، به دريا اندازند و گويند: مبادا تر شوى: القاه فى اليمّ ملفوفا و قال ايّاك ان تبتّل بالماء. و ايضا چه سان مى‌شود، نعوذ باللّه خدا بنده را كافر نمايد و بفرمايد:
پيغمبرانى بشارت دهندگان و بيم دهندگان تا نباشد براى مردم بر خدا حجتى بعد از پيغمبران و باشد خدا غالب درستكردار.
تفسير
فائده و مقصود از ارسال رسل و انزال كتب دو چيز است اولا ارشاد و هدايت بمصالح و مفاسد امور خلق ثانيا اتمام حجت از طرف خداوند بر آنها و باين جهت وظيفه انبيا بشارت دادن بنعيم جاويد است و بيم دادن از عذاب ابدى خواه مردم هدايت بشوند و بفرمايشات آنها گوش بدهند خواه ندهند چون اگر هدايت شوند كه مقصود كلى از بعثت حاصل شده است و اگر هم گوش ندهند از طرف خداوند حجت بر آنها تمام شده و راه عذر آنها مسدود گشته و نميتوانند بگويند چرا براى ما پيغمبرى نفرستادى كه راه صواب و خطا را بما بنمايد و آگاه كند ما را از عذاب اخروى تا ما معصيت نكنيم و بعذاب گرفتار نشويم و چون فائده اولى واضح و غرض ثانوى خفى بود خداوند در اين آيه تصريح باين مقصود فرموده تا تصور نشود كه در صورتى كه مردم قابل ارشاد و هدايت نباشند فائده بعث رسل چيست و بدانند كه بر هر تقدير مقصود حاصل و فائده مرتب است و حجت خدا غالب و افعالش مطابق حكمت است.
انبيايي بودند که كار آنها بشارت دادن باعمال خير و انذار از اعمال قبيحه که مورد مثوبات و عقوبات ميشود که راه عذري بر احدي باقي نباشد و حجتي بر خدا نداشته باشند و خداوند عزيز مقتدر و حكيم علي الاطلاق است.
رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَ مُنذِرِين‌َ وظيفه مرسلين راه نمايي امة است باموري که موجب سعادت آنها است از بيان عقائد حقه و اخلاق فاضله و اعمال حسنه که عبارت از دين حق مبين و صراط مستقيم است و آگاه كردن آنها و دور باش از اموري که مورث شقاوت آنها است از عقائد باطله و اخلاق رذيله و اعمال سيئه که سبل شيطان است لذا ميفرمايد وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُل‌َ انعام آيه 152، اول بشارت است و دوم انذار و اينکه دو موضوع در تمام مراحل دو نقطه مقابل است بهشت و جهنم، ثواب و عقاب، اطاعت و معصيت، خير و شرّ، نفع و ضرر، حسن و قبح، سعادت و شقاوت، نجات و هلاكت، ايمان و كفر، عدالت و فسق، صلاح و فساد.
بشر راه حق و باطل را دست نميآورد و مجرد عقل كافي نيست زيرا محسنات و مقبحات عقلي اگر چه عقل درك ميكند لكن بر مخالفتش يك ذم‌ّ و لومي بيش نيست و النّاس يستسهلون الذم في قضاء الوتر بعلاوه عقل پي نمي‌برد بجميع مصالح و قبايح و ما در مجلد اول كلم الطيب در مسئله نبوت عامه ادلّه بر لزوم ارسال رسل بر خداوند تبارك و تعالي و بر احتياج بشر به انبياء و رسل را بيان كرده‌ايم لذا اگر ارسال رسل نبود هر آينه حجة براي عباد بود که نميدانستيم و راه نما نداشتيم خداوند ارسال فرمود که حجة بر آنها باقي نباشد و حجة او بر خلق تمام شود و بر طبق اينکه مفاد در قرآن آيات بسياري نازل شده مثل لَقالُوا رَبَّنا لَو لا أَرسَلت‌َ إِلَينا رَسُولًا فَنَتَّبِع‌َ آياتِك‌َ مِن قَبل‌ِ أَن نَذِل‌َّ وَ نَخزي طه آيه 134، و مثل فَيَقُولُوا رَبَّنا لَو لا أَرسَلت‌َ إِلَينا رَسُولًا فَنَتَّبِع‌َ آياتِك‌َ وَ نَكُون‌َ مِن‌َ المُؤمِنِين‌َ قصص آيه 47، و مثل وَ ما كُنّا مُعَذِّبِين‌َ حَتّي نَبعَث‌َ رَسُولًا بني اسرائيل آيه 17، و غير اينها.
وَ كانَ اللّهُ عَزِيزاً حَكِيماً مكرر تفسير آن ذكر شده.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 165)
بنابراین، رشته وحی همیشه در میان بشر بوده است و چگونه ممکن است ما افراد انسان را بدون راهنما و رهبر بگذرانیم و در عین حال برای آنها مسؤولیت و تکلیف قائل شویم! لذا «ما این پیامبران را بشارتدهنده و انذارکننده قرار دادیم تا به رحمت و پاداش الهی، مردم را امیدوار سازند و از کیفرهای او بیم دهند تا اتمام حجت بر آنها شود و بهانهای نداشته باشند» (رُسُلًا مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ لِئَلّا یکونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَّةٌ بَعدَ الرُّسُلِ).
خداوند برنامه ارسال این رهبران را دقیقا تنظیم و اجرا نموده، چرا چنین نباشد با این که: «او بر همه چیز توانا و حکیم است» (وَ کانَ اللّهُ عَزِیزاً حَکیماً).
حکمت او ایجاب می کند که این کار عملی شود و قدرت او راه را هموار می سازد.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
