برخی از مردم (نادان) غیر خدا را همانند خدا گیرند و چنانکه خدا را بایست دوست داشت با آنها دوستی ورزند، لیکن آنها که اهل ایمانند کمال محبّت و دوستی را فقط به خدا مخصوص دارند. و اگر فرقه مشرکین ستمکار وقتی که عذاب خدا را مشاهده کنند ببینند که قدرت خاص خدا است و عذاب خدا بسیار سخت است (از شرک خود سخت پشیمان شوند).
و برخی از مردم به جای خدا معبودهایی انتخاب می کنند که آنها را آن گونه که سزاوار است خدا را دوست داشته باشند، دوست می دارند؛ ولی آنان که ایمان آورده اند، محبت و عشقشان به خدا بیشتر و قوی تر است. و اگر کسانی که [با انتخاب معبودهای باطل] ستم روا داشتند، هنگامی که عذاب را ببینند، بی تردید بفهمند که همه قدرت ویژه خداست [و معبودهای باطل، هیچ و پوچ اند] و خدا سخت کیفر است.
و برخى از مردم، در برابر خدا، همانندهايى [براى او] برمى‌گزينند، و آنها را چون دوستى خدا، دوست مى‌دارند؛ ولى كسانى كه ايمان آورده‌اند، به خدا محبت بيشترى دارند. كسانى كه [با برگزيدن بتها، به خود] ستم نموده‌اند اگر مى‌دانستند هنگامى كه عذاب را مشاهده كنند تمام نيرو[ها] از آنِ خداست، و خدا سخت‌كيفر است.
بعضى از مردم خدا را همتايانى اختيار مى‌كنند و آنها را چنان دوست مى‌دارند كه خدا را. ولى آنان كه ايمان آورده‌اند خدا را بيشتر دوست مى‌دارند. و آنگاه كه اين ستم پيشگان عذاب را ببينند دريابند كه همه قدرت از آن خداست. هر آينه خدا به سختى عقوبت مى‌كند.
بعضی از مردم، معبودهایی غیر از خداوند برای خود انتخاب می‌کنند؛ و آنها را همچون خدا دوست می‌دارند. امّا آنها که ایمان دارند، عشقشان به خدا، (از مشرکان نسبت به معبودهاشان،) شدیدتر است. و آنها که ستم کردند، (و معبودی غیر خدا برگزیدند،) هنگامی که عذاب (الهی) را مشاهده کنند، خواهند دانست که تمامِ قدرت، از آنِ خداست؛ و خدا دارای مجازات شدید است؛ (نه معبودهای خیالی که از آنها می‌هراسند.)
Among the people are those who set up compeers besides Allah, loving them as if loving Allah—but the faithful have a more ardent love for Allah—though the wrongdoers will see, when they sight the punishment, that power, altogether, belongs to Allah, and that Allah is severe in punishment.
And there are some among men who take for themselves objects of worship besides Allah, whom they love as they love Allah, and those who believe are stronger in love for Allah and O, that those who are unjust had seen, when they see the chastisement, that the power is wholly Allah's and that Allah is severe in requiting (evil).
Yet of mankind are some who take unto themselves (objects of worship which they set as) rivals to Allah, loving them with a love like (that which is the due) of Allah (only) - those who believe are stauncher in their love for Allah - Oh, that those who do evil had but known, (on the day) when they behold the doom, that power belongeth wholly to Allah, and that Allah is severe in punishment!
Yet there are men who take (for worship) others besides Allah, as equal (with Allah): They love them as they should love Allah. But those of Faith are overflowing in their love for Allah. If only the unrighteous could see, behold, they would see the penalty: that to Allah belongs all power, and Allah will strongly enforce the penalty.
معانی کلمات آیه
انداد: شريكها. واحد آن ندّ است، آن با مثل تا حدى فرق دارد. (قاموس قرآن).[۱]
و بعضى از مردم كسانى هستند كه معبودهايى غير از خداوند براى خود برمى‌گزينند و آنها را همچون دوست داشتن خدا، دوست مى‌دارند. امّا آنان كه ايمان دارند، عشقشان به خدا (از عشق مشركان به معبودهاشان) شديدتر است و آنها كه (با پرستش بت به خود) ستم كردند، هنگامى كه عذاب خدا را مشاهده كنند، خواهند دانست كه تمام نيروها، تنها به دست خداست و او داراى عذاب شديد است.
نکته ها
امام باقر عليه السلام مى‌فرمايد: مراد از «دون اللَّه» و «انداد» در اين آيه، بتها نيستند، بلكه مراد پيشوايان ستمكار و گمراهند كه مردم آنان را همچون خداوند دوست دارند. «1» از جهت ادبى نيز كلمه «هم» در «يحبّونهم»، براى انسان بكار مى‌رود، نه اشياء.
ريشه‌ى محبّت، كمال دوستى وجمال دوستى است. مؤمنان تمام كمالات و جمال‌ها را در خداوند مى‌بينند، لذا بيشترين عشق را به او ابراز مى‌دارند. عشق و محبّت مؤمنان، بر اساس شايستگى ولياقت معشوق است وهرگز به سردى و خاموشى نمى‌گرايد. امّا عشق مشركان، براساس خيال وجهل وتقليد وهوس‌هاى بيهوده است.
پیام ها
1- پرستش و محبّت غير خدا در برابر خداوند، ممنوع است. «يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً يُحِبُّونَهُمْ»
2- احساسات بايد در رابطه با اعتقادات باشد. «الَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ»
«1». كافى، ج 1، ص 374.
جلد 1 - صفحه 253
3- برخى از مردم تا وقتى پرده‌ها كنار نرود و قيامت را مشاهده نكنند، به پوچى و بيهودگى راه و فكر خويش پى نمى‌برند. «وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ»
4- قدرت در جذب نيرو مؤثر است. «أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً» پس جذب غير او نشويد.
وَ مِنَ النَّاسِ: و بعضى از مردمان، مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً:
كسانى هستند كه فرا مى‌گيرند غير از خدا را كه خالق آيات مذكوره است همتا و شريكان، يعنى بتان كه به زعم باطل آنها شريكان خدايند با آنكه در كمال عجز و به هيچ چيز قادر نيستند، بلكه از خود ايشان پست‌ترند، زيرا جماد درك هيچ چيز نكند. و نزد بعضى مراد رؤساى كفار مى‌باشند كه اطاعت آنها را نمايند. يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ: دوست مى‌دارند آنها را مانند دوست داشتن خدا، يعنى تعظيم و اطاعت آنها كنند مانند تعظيم و اطاعت خدا. ابن عباس گفته محبت آنها به بتان مانند محبت مؤمنان است نسبت به خداى تعالى. وَ الَّذِينَ آمَنُوا: و آنانكه ايمان آورده‌اند، أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ: شديدتر و قوى‌ترند از حيث دوستى مر خدا را، يعنى محبت مؤمنين نسبت به خدا به درجات قوى و اعظم است از محبت مشركان نسبت به بتان، زيرا محبت ايشان نسبت به خدا به حقيقت و ثابت و منقطع نشود به خلاف مشركان كه هر چندى تبدل يابند به سبب اغراض فاسده.
تنبيه: مقايسه و نسبت اين دو محبت تباين كلّى باشد به وجوهى: 1- محبت مؤمنين مطابق با واقع، و لكن محبت مشركان خلاف واقع است.
2- محبت مؤمنان از روى علم باشد، زيرا دانند كه حق تعالى منعم حقيقى و شكر منعم واجب است عقلا، لكن مشركان فقط تقليد است. 3- مؤمنان از خدا نسبت به محبت خود لطف و مرحمت خاصه مشاهده كنند به خلاف مشركان كه از بتان هيچ اثرى نيابند. 4- محبت مؤمنان به خدا روز قيامت سبب نجات و رستگارى و ثواب است، لكن دوستى بتان در آخرت موجب هلاكت و نكال و عذاب خواهد بود براى مشركان.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 308
وَ لَوْ يَرَى الَّذِينَ ظَلَمُوا: و اگر بدانند آنها كه ظلم كردند بر خود و از حق درگذشتند و دوستى غير خدا اختيار نمودند، إِذْ يَرَوْنَ الْعَذابَ: زمانى كه معاينه ببينند عذاب جهنم را، أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِيعاً: بدرستى كه همه قوه و قوت و غلبه بر هر شي‌ء مختص به خداى تعالى و تمام قواى عالم وجود مقهور قدرت سبحانى است. وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعَذابِ: و بدرستى كه خدا سخت عذاب است برايشان در آن روز و آگاه شوند كه ظلم به خود نموده و نهايت حسرت و ندامت براى آنها حاصل آيد.
تنبيه: آيه شريفه توبيخ شديدى است به جماعتى كه هدايت نشوند به عقول خود، و آيات داله بر يگانگى خداى تعالى در الهيت و لزوم اطاعت اوامر و نواهى ذات سبحانى و مهتدى نشوند به آنچه وعيد فرموده از عذاب، و آنكه ولى و ناصر غير از خدا روز قيامت نخواهد بود: با همه اين تذكرات متعقّل نگردند بلكه مانند بهائم هيچ درنيابند. پس اگر اين جماعت ظالمان به خود به سبب كفر و فسق مشاهده كنند به حسّ عذاب خدا را و اهوال آن را و انحصار قوّه و قدرت و نصرت به حق تعالى، هر آينه منخلع شوند از كفر و شرك و طغيان، باز گردند به توحيد و توبه نمايند از معاصى.
و بعضى از مردم كسانى هستند كه ميگيرند از غير خدا همتايان دوست ميدارند آنها را مانند دوست داشتن خدا و آنانكه ايمان آوردند افزون‌ترند از جهت دوستى مر خدا را و اگر به‌بينند آنانكه ستم نمودند هنگاميكه مى‌بينند عذاب را آنكه قوت مر خدا را است تمامى و آنكه خداوند سخت عقوبت است..
تفسير
انداد از قبيل بتها و رؤسائى هستند كه مردم اطاعت آنها را مى‌نمايند و در كافى از حضرت باقر (ع) و عياشى از حضرت صادق (ع) روايت نموده‌اند كه آن مردم قسم بخدا دوستان فلان و فلانند كه گرفتند آنها را براى خودشان امام غير از امامى كه خداوند او را براى مردم امام قرار داده و براى اين خداوند فرموده و لو يرى الذين ظلموا تا آخر آيه پس از آن فرمود و اللّه آنها ائمه ظلم و اتباع آنها هستند و
جلد 1 صفحه 208
گفته شده است مراد از محبت كفار به معبودهاى خودشان آنستكه به ميل آنها را تعظيم مينمايند و اطاعت مى‌كنند مانند تعظيم و اطاعت مردم از خدا ولى محبت اهل ايمان بخدا زيادتر است چون ايشان سلطنت و قدرت را منحصر بخدا ميدانند و شريك براى او قرار نميدهند پس دوستى آنها خالص است و دوستى اهل شرك و نفاق مشترك و مشوب و دوستى اهل ايمان ثابت و دائم است و دوستى آنها ناقص و زائل و عياشى از حضرت باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل نموده كه مراد از اهل ايمان كه محبتشان بخدا زياد است آل محمدند (ص) و اگر به بينند آنانكه ظلم نمودند بر خودشان براى بت پرستى بجاى خداپرستى و محبت و اطاعت از امام فاجر كافر بجاى محبت و اطاعت از محمد (ص) و على (ع) زمانى كه مى‌بينند عذاب نازل بر خودشان را بسبب كفر و عنادشان آنكه تمام قوت و قدرت از آن خدا است عذاب ميكند هر كس را بخواهد و گرامى ميدارد هر كس را بخواهد و آنها توانائى ندارند كه خود را از عذاب ايمن دارند و مييابند كه خدا شديد العذاب است و گفته شده است جواب لو محذوف است يعنى هر آينه پشيمان ميشوند نهايت پشيمانى و بنظر حقير حذف جواب براى عظمت امر است و اشاره است بآنكه قابل بيان نيست مانند آنكه ميگويند اگر بدانى چه روزى در پيش دارى يا چه قدر خوش ميگذرد يعنى نميشود گفت و اللّه اعلم و ترى به صيغه خطاب و يرون بضم يا نيز قرائت شده است.
انك انت ارحم الراحمين في موضع العفو و الرحمة و اشدّ المعاقبين في موضع النكال و النقمة
» و صفت عذاب هم واقع ميشود چنانچه ميفرمايد إِن‌َّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيات‌ِ اللّه‌ِ لَهُم عَذاب‌ٌ شَدِيدٌ وَ اللّه‌ُ عَزِيزٌ ذُو انتِقام‌ٍ«2» و مرحوم مجلسي در حق اليقين از امير المؤمنين (ع) روايت كرده که فرمود «براي اهل جهنم نقب‌ها در ميانه آتش زده و پاهاي ايشان را زنجير و دستها در گردن غل، و بر بدنها پيراهنها از مس گداخته و حبه‌ها از آتش پوشانيده و درهاي جهنم بر روي آنها بسته و هرگز نسيمي بر آنها داخل نشود و غم‌ّ از آنها برطرف نگردد و پيوسته عذابشان شديد و عقابشان تازه و جديد است نه خانه خراب ميشود و نه عمر بسر ميآيد از مالك درخواست كنند که از خدا بخواهد عمر آنان پايان يابد جواب گويد شما هميشه اينجا هستيد.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 165)- بیزاری پیشوایان کفر از پیروان خود! در این آیه روی سخن متوجه کسانی است که از دلایل وجود خدا چشم پوشیده و در راه شرک و بت‌پرستی و تعدد خدایان گام نهاده‌اند، سخن از کسانی است که در مقابل این معبودان پوشالی سر تعظیم فرود آورده و به آنها عشق می‌ورزند، عشقی که تنها شایسته خداوند است که منبع همه کمالات و بخشنده همه نعمتها است.
نخست می‌گوید: «بعضی از مردم معبودهایی غیر خدا برای خود انتخاب می‌کنند» (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً).
نه فقط بتها را معبود خود انتخاب کرده‌اند بلکه «آنچنان به آنها عشق می‌ورزند که گویی به خدا عشق می‌ورزند» (یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ).
«اما کسانی که ایمان به خدا آورده‌اند عشق و علاقه بیشتری به او دارند» (وَ الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ).
عشق مؤمنان از عقل و علم معرفت سر چشمه می‌گیرد. اما عشق کافران از جهل و خرافه و خیال! به همین دلیل ثبات و دوامی ندارد.
لذا در ادامه آیه می‌فرماید: «این ظالمان هنگامی که عذاب الهی را
ج1، ص149
مشاهده می‌کنند و می‌دانند که تمام قدرتها به دست خدا است و او دارای مجازات شدید است» (وَ لَوْ یَرَی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذابِ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
.jpg)
