(در قيامت به انسان گفته مى‌شود:) كتابت را بخوان، كافى است كه امروز، خودت حسابگر خويش باشى.
نکته ها
امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: انسان، اعمال خويش را در پرونده‌ى خود چنان واضح مى‌بيند كه گويى همان ساعت آن را مرتكب شده است. «1»
فخر رازى مى‌گويد: مراد از كتاب، صفحه‌ى روح است كه اعمال انسان در آن اثر مى‌گذارد و مراد از خواندن، درك و فهم آن است. «2» در تفسير الميزان، از كتاب، به نفس اعمال تفسير شده است.
«1». تفسير نورالثقلين.
«2». تفسير كبير.
جلد 5 - صفحه 30
در روايات بسيارى توصيه شده كه انسان پيش از قيامت، به حساب كار خود رسيدگى كند.
«حاسبوا انفسكم قبل أن تحاسبوا» «1» و اينگونه محاسبه‌ها، زمينه‌ى بيدارى انسان و نبود آن نشانه‌ى غفلت اوست.
در حديث آمده است: هر كس در دنيا از خود حساب بكشد، حسابش در آخرت آسان است.
پس بايد در همين دنيا كتاب زندگى و پرونده‌ى اعمال خود را بخوانيم تا ضعف‌ها را جبران و از بدى‌ها توبه كرده و به اعمال نيك خود بيافزاييم. «2»
پیام ها
1- در قيامت، همه‌ى مردم قادر به خواندن نامه‌ى اعمال خود مى‌شوند. «اقْرَأْ»
2- در قيامت، وجدان‌ها بيدار مى‌شود. «بِنَفْسِكَ»
3- قيامت، تنها دادگاهى است كه مجرم عليه خودش حكم مى‌كند. «كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً»
«1». بحار، ج 70، ص 73.
«2». پدرى از فرزندش خواست تمام كردار يك روزش را بنويسد، فرزند انجام داد. روز ديگر باز پدر همان تقاضا را تكرار كرد. فرزند به جزع افتاد كه اين كار دشوار است، معافم بدار. پدر گفت: فرزند عزيزم! اينگونه تمام اعمالت ثبت مى‌شود و البتّه در قيامت كشف شده و از كردارت شرمنده خواهى شد. (تفسير كشف‌الاسرار)
اقْرَأْ كِتابَكَ: بخوان نامه عمل خود را. كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً:
كافى است نفس تو را امروز بر خودت محاسب، يعنى حساب خود را كن.
آدمى را محاسب نفس خود گرداند به جهت آنكه وقتى ببيند تمام اعمالش مضبوط و جزاى آن به عدل مكتوب است كه نه از ثوابش چيزى كم و نه بر عقابش چيزى زائد باشد، در آن حال اذعان و اعتراف و خضوع و تضرع نمايد، زيرا حجتى براى او و جاى انكار نباشد، و ظاهر شود بر اهل محشر كه بر او ظلم نشده.
موعظه: جان برادر، امروز دفتر اعمال خويش را در پيش نه، و نظر كن از نيك و بد چه كرده‌اى؛ و چون فرصت دارى، در تدارك احوال خود كوشش
جلد 7 - صفحه 343
نما كه فردا مجال تلافى نخواهد بود.
پدرى پسر خود را گفت: امروز هر چه كنى و هرچه به مردم گوئى و از آنها شنوى و حركات و سكنات خود را با من بگو. آن پسر تا نماز شام تمام اعمال يك روزه را باز گفت، پدر روز ديگر از پسر همين را خواست، پسر گفت:
زنهار اى پدر، هر چه خواهى رنج و زحمت بكشم اين امر را واگذار كه من طاقت ندارم. پدر گفت: تو را به اين كار وادارم تا بيدار و هشيار باشى و از موقف حساب غافل نشوى. تو را طاقت يك روز حساب دادن با پدر نيست، حساب همه عمر با حق تعالى چگونه خواهى داد؟
تفسير تبيان «1» فرمايد: چون آدمى زنده باشد، نامه عمل او باز و بر آن اعمال او را ثبت كنند، و در سكرات آن را در هم پيچند. و چون مبعوث شود باز شده به دست او دهند، گويند به او: (اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً).
و هر انسانى را ملازم نموديم با او اعمالش را در گردنش و بيرون ميآوريم براى او روز قيامت نوشته‌اى كه ميبيند آنرا گشاده
بخوان نوشته‌ات را كافى است نفس تو امروز مر تو را حساب كننده
كسيكه هدايت شد پس جز اين نيست كه هدايت ميشود بنفع خودش و كسيكه گمراه شد پس جز اين نيست كه گمراه ميگردد بضرر خودش و بر ندارد هيچ بر دارنده‌اى بار ديگرى را و نباشيم ما عذاب كننده تا بفرستيم پيغمبرى را
تفسير
- در ميان عرب معمول است كه پرواز پرنده را از جانب راست و چپ بفال نيك و بد ميگيرند و باين مناسبت طائر ميگويند و اراده اعمال خوب و بد ميكنند كه براى آدمى مقدّر شده گويا پرنده‌اى است كه از عالم غيب بسوى او پرواز ميكند خداوند ميفرمايد ما اعمال خوب و بد هر كسى را مانند طوق بگردن او كرده‌ايم كه از او جدا نميشود تا روز قيامت كه براى او مشهود ميشود بصورت نوشته‌اى گشاده در مقابل او كه بخواند و بداند كه چه كرده و چه استحقاقى دارد و چون آن نوشته صحيفه نفس او است باو گفته ميشود بخوان كتاب اعمال خود را كافى است امروز براى تو نفست كه محاسبت باشد و باين تقريب در روايت عيّاشى و قمّى ره از صادقين عليهما السّلام تصريح شده است و در مجمع و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه بنده تمام اعمالش را كه نوشته شده است بر او بياد ميآورد مانند آنكه در آنساعت بجا آورده و براى اين ميگويد اى و اى بر ما اين چه كتابى است كه هيچ عمل كوچك و بزرگى نبوده مگر آنكه در آن ثبت و ضبط شده است نفع هدايت هر كس و ضرر ضلالت او بخودش واصل ميشود و هيچ كس بعمل ديگرى معذب نميشود و بار گناه او را بدوش نميكشد بلكه در گرو عمل خود است و خداوند هيچ قومى را عذاب نفرموده مگر بعد از آنكه براى آنها پيغمبرى فرستاده و احكامى معيّن فرموده و آنها عمل ننمودند و اطاعت نكردند و عذاب بر آنها نازل شده است چون عقاب قبل از بيان عقلا قبيح است و فعل قبيح از خداوند صادر نميشود لذا در آخرت هم بر اعمالى كه دليل عقلى و شرعى بر قبح
احتياج به اينكه ديگران رسيدگي بحساب تو كنند نيست چه اندازه خوبست انسان در دنيا رسيدگي بحساب كند اگر واجبي ترك شده تدارك كند و اگر حرامي مرتكب شده توبه و طلب استغفار كند لذا گفتند
حاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبوا
جلد 12 - صفحه 231
چنانچه كسبه و تجّار همه روزه اگر رسيدگي بدخل و خرج و نفع و خسران كنند مراقب كارها باشند كسر نميكنند ورشكست نميشوند بلكه در كليه معاشرتها و در امور معاشيه اگر مراقب باشند بيچاره نميشوند بايد در پيشگاه احديت اقرار و اعتراف بتقصيرات خود و اينكه مستحق همه گونه عذاب است و از او طلب عفو و مغفرت كند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 14)- در این هنگام به او گفته می‌شود: «نامه اعمالت را خودت بخوان»! (اقْرَأْ کِتابَکَ).
«کافی است که خودت امروز حسابگر خویش باشی»! (کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً). یعنی آنقدر مسائل روشن و آشکار است و شواهد و مدارک زنده که جای گفتگو نیست. و به این ترتیب چیزی نیست که بتوان آن را حاشا کرد.
در حدیثی از امام صادق علیه السّلام می‌خوانیم: «در آن روز انسان آنچه را انجام داده و در نامه عمل او ثبت است همه را به خاطر می‌آورد گویی همان ساعت آن را انجام داده است! لذا فریاد مجرمان بلند می‌شود و می‌گویند: این چه نامه‌ای است که هیچ صغیر و کبیره‌ای را فروگذار نکرده است»؟
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
