پس خداوند پاداش دنيا و پاداش نيك آخرت را به آنان عطا كرد و خداوند نيكوكاران را دوست مى‌دارد.
نکته ها
ممكن است مراد از پاداش دنيوىِ رزمندگان، ثابت قدمى و پيروزى و مراد از ثواب آخروى آنان، مغفرتِ گناهان باشد.
پیام ها
1- ميان پاداش‌هاى دنيوى و اخروى تفاوت فراوان است. «وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ» در بهره‌هاى دنيوى، تلخى‌هايى نيز وجود دارد، ولى ثواب آخرت، به تمامى نيكى وخير است.
2- دعا، جهاد، صبر، استغفار، ايمان و توكّل به خداوند كه در آيات قبل آمده بود، از عوامل محبوبيّت نزد خداوند است. «وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ»
چون اين جماعت به اخلاص تمام دعا نمودند، اجابت دعاى آنها را فرمايد:
فَآتاهُمُ اللَّهُ ثَوابَ الدُّنْيا: پس عطا فرمود ايشان را خداوند به بركت دعا و استغفار و صبر بر ابتلائات، جزاى دنيا را، يعنى نصرت بر دشمنان و يافتن غنايم. وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ: و نيكوئى ثواب آخرت را، يعنى مغفرت و نعيم جنت و وصول به روضات رضوان و رضاى خالق منان.
نكته: تخصيص ثواب آخرت را به حسن، اشعار است به مزيد ثواب بر قدر استحقاق. و اشاره به آنكه نزد حق تعالى ثواب آخرتى منظور است نه پاداش دنيائى.
وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ: و خدا دوست مى‌دارد نيكوكاران را، يعنى صابران بر تكاليف شرعيه از نماز و روزه و حج و جهاد و امر به معروف و نهى از منكر، يعنى لازمه دوستى كه احسان و انعام خاصه است، در باره نيكوكاران منظور مى‌فرمايد.
بيان: محسنين سه قسم هستند:
1- كسانى كه احسان به خود نمايند، يعنى بدن خود را از گروگان آتش جهنم بيرون آرند به توحيد و پرهيز از شرك و فسق و فجور و ارتكاب محرمات الهى.
2- آنانكه سعى نمايند به ارشاد و هدايت بندگان خدا، و اين مرتبه عظمى، و از شعب منصب علياى نبوّت مى‌باشد؛ و لذا حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: يا علىّ لئن يهتدى بك احد خير لك من الدّنيا و ما فيها «1». يعنى: يا على، اگر هر آينه هدايت شود به سبب تو يك فردى، بهتر است از دنيا و آنچه در آنست.
3- كسانى كه احسان به ديگران نمايند به عوارضات دنيا و اينهم گر چه
«1» المحجّة البيضاء جلد اوّل، صفحه 19 (بعضى از راويان، مخاطب رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله را «معاذ» نقل كرده‌اند)
پس داد آنها را خدا جزاى دنيا و جزاى خوب آخرت و خدا دوست دارد نيكوكاران را..
تفسير
پس خداوند براى خضوع و استغفار و التجاء آنها بدرگاه ربوبيت بآنها در دنيا عطا فرمود عزت و غنيمت و نصرت و شهرت بخير را و در آخرت ايمنى از عذاب و فوز بنعيم ابدى و بهشت عدن را و اين جزا خوب است و اهميت دارد و جزاى دنيوى هر چه باشد در مقابل جزاى اخروى قدر و قيمتى ندارد چون ناقص و موقت
جلد 1 صفحه 511
است و خدا دوست دارد نيكوكارانرا در اقوال و افعالشان كه عزت اسلام و مسلمين را به ثبات قدم در جهاد حفظ كردند و بخود و برادران دينى‌شان نيكوئى نمودند.
پس خداوند بآنها عنايت فرمود ثواب دنيا و نيكو ثواب در آخرت و خداوند دوست دارد احسان كننده‌گان را.
جلد 4 - صفحه 385
در موضوع ثواب بسياري گفتند جزاي عمل خير است بنحو استحقاق و اينکه كلام صحيح نيست زيرا احدي حقي بر خداوند پيدا نميكند و لو تمام اعمال بشر بدرجه اعلا از او صادر شود از ايمان و اخلاق و عبادات زيرا تمام اينها بتوفيق حق است و خداوند منّت بر آنها گذارده که موفق شدند قُل لا تَمُنُّوا عَلَي‌َّ إِسلامَكُم بَل‌ِ اللّه‌ُ يَمُن‌ُّ عَلَيكُم أَن هَداكُم لِلإِيمان‌ِ إِن كُنتُم صادِقِين‌َ حجرات آيه 17.
بلي اعمال برّ قابليت ميآورد که تفضل الهي نسبت بآنها حسن پيدا كند و بي‌مورد نباشد و البته خداوند تفضل ميفرمايد و وعده، هم داده و تخلف نخواهد كرد چون خلف وعده قبيح است و از او سر نميزند.
و بعضي ديگر اضافه كردند قيد بنحو تعظيم و تجليل را و لذا منحصر دانستند بثواب آخرت و مثوبات دنيوي را گفتند اطلاق ثواب بر آنها مجاز و بعنايت است اينکه هم تمام نيست زيرا اصل استحقاق که ممنوع شد فرع و قيد آن بطريق اولي كل‌ّ نعمك ابتداء.
پس معناي ثواب همان تفضلات و نعمي است که خداوند در دنيا و آخرت ببندگانش عنايت ميفرمايد، بلي در مفهوم ثواب اخذ شده که بازاء عمل خيري باشد لذا بفاء تفريع آورد و فرمود:
فَآتاهُمُ اللّه‌ُ ثَوابَ الدُّنيا نعمتهاي الهي در دنيا بسيار است وَ إِن تَعُدُّوا نِعمَت‌َ اللّه‌ِ لا تُحصُوها نحل آيه 18، و اكثر آنها در اثر اعمال صالحه است مثل طول عمر، سعه رزق، صحت بدن، توفيق هدايت و امثال اينها و دفع بليات و ساير نكبات و از جمله آنها عزّت و شرافت و عظمت و برتري كفار و معاندين است.
وَ حُسن‌َ ثَوابِ الآخِرَةِ مثوبات آخرت تماما حسن است و لكن ذي مراتب است، و مراد از حسن ثواب درجه اعلاي آنها است.
وَ اللّه‌ُ يُحِبُّ المُحسِنِين‌َ احسان يا بنفس است که عبارت از ايمان و تكميل
جلد 4 - صفحه 386
اخلاق و اطاعت و بنده‌گي باتيان اعمال صالحه است، يا بغير است مثل دست‌گيري از فقراء و مستمندان و ايتام و ارامل و صله ارحام و ساير انفاقات مالي يا هدايت و ارشاد و قضاء حوائج مؤمنين بدست و زبان و قدم و امثال اينها يا ملاحظه احترامات و شئونات مؤمنين بالاخص علماء اعلام و غير اينها، يا خدمت بدين از اعلاي كلمه اسلام و ترويج شعائر مذهبي و تشييد اركان ديني که تمام اينها حسن است و فاعل آن محسن است و خداوند دوست ميدارد چنين بنده‌گاني را يعني معامله ميكند با آنها معامله دوست با دوست و الّا محبت و عداوت در خداوند راه ندارد زيرا محل حوادث نيست و تغيير از لوازم امكان است در ساحت واجب راه ندارد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 148)- آنها با این طرز تفکر و عمل به زودی پاداش خود را از خدا می‌گرفتند «لذا خداوند هم پاداش این جهان که فتح و پیروزی بر دشمن بود و هم پاداش نیک آن جهان را به آنها داد» (فَآتاهُمُ اللَّهُ ثَوابَ الدُّنْیا وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ).
و در پایان آیه آنها را جزء نیکوکاران شمرده و می‌فرماید: «خدا نیکوکاران را دوست دارد» (وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
