و هیچ مالی کم یا زیاد (در راه خدا) انفاق نکنند و هیچ وادیی نپیمایند جز آنکه در نامه عمل آنها نوشته شود تا خداوند بسیار بهتر از آنچه کردند اجر به آنها عطا فرماید.
و هیچ مال کوچک و بزرگی را هزینه نمی کنند و هیچ سرزمینی را [برای نبرد با دشمن یا انجام کار خیری] نمی پیمایند مگر آنکه در پرونده اعمالشان ثبت می شود، تا خدا به آنان [نسبت به همه اعمالشان] با معیار گرفتن بهترین عملی که همواره انجام می دادند، پاداش دهد.
و هيچ مال كوچك و بزرگى را انفاق نمى‌كنند و هيچ واديى را نمى‌پيمايند مگر اينكه به حساب آنان نوشته مى‌شود، تا خدا آنان را به بهتر از آنچه مى‌كردند پاداش دهد.
و هيچ مالى چه اندك و چه بسيار خرج نكنند و از هيچ واديى نگذرند، مگر آنكه به حسابشان نوشته شود، تا خدا پاداششان دهد، چون پاداش نيكوترين كارى كه مى‌كرده‌اند.
و هیچ مال کوچک یا بزرگی را (در این راه) انفاق نمی‌کنند، و هیچ سرزمینی را (بسوی میدان جهاد و یا در بازگشت) نمی‌پیمایند، مگر اینکه برای آنها نوشته می‌شود؛ تا خداوند آن را بعنوان بهترین اعمالشان، پاداش دهد.
And neither do they incur any expense, big or small, nor do they cross any valley, but it is written to their account, so that Allah may reward them by the best of what they used to do.
Nor do they spend anything that may be spent, small or great, nor do they traverse a valley, but it is written down to their credit, that Allah may reward them with the best of what they have done.
Nor spend they any spending, small or great, nor do they cross a valley, but it is recorded for them, that Allah may repay them the best of what they used to do.
Nor could they spend anything (for the cause) - small or great- nor cut across a valley, but the deed is inscribed to their credit: that Allah may requite their deed with the best (possible reward).
معانی کلمات آیه
واديا: سيل گاه و دره. راغب گويد: آن در اصل محل جريان آب است،
دره را از آن جهت وادى گويند. «وَ لا يَقْطَعُونَ وادِياً»: در درّه اى راه نمى روند.[۱]
وَ لا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً وَ لا يَقْطَعُونَ وادِياً إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ «121»
هيچ مال اندك يا فراوانى را (در مسير جهاد) انفاق نمى‌كنند و هيچ سرزمينى را نمى‌پيمايند، مگر آنكه براى آنان ثبت مى‌شود، تا خداوند آنان را به بهتر از آنچه مى‌كرده‌اند پاداش دهد.
جلد 3 - صفحه 521
نکته ها
مراد از «أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»، يا آن است كه پاداشِ خداوند از عمل مجاهدان بهتر است و يا آنكه بهترين كارى كه آنان انجام مى‌دهند، جهاد با مال وجان است.
پیام ها
1- در انفاق، كميّت و مقدار مهّم نيست، چه كم باشد چه زياد، در نزد خدا اجر دارد. «صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً»
2- از اينكه كار خير بى‌پاداش بماند، نهراسيم كه تمام اعمال انسان ثبت مى‌شود.
«لا يُنْفِقُونَ، لا يَقْطَعُونَ، إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ»
3- حركت به سوى جبهه‌ها، از بهترين كارهاست. «أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»
4- پاداش الهى، بهتر و بالاتر از عمل انسان است. لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ...
5- استمرار بر عمل صالح، سبب اضافه شدن پاداش آن است. «ما كانُوا يَعْمَلُونَ»
6- سنّت خداوند اين است كه مكتب خود را با تلاش مؤمنان پيش ببرد. (اگر نياز به تلاش آنان نبود، اين همه تشويق در اين دو آيه لازم نبود)
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً وَ لا يَقْطَعُونَ وادِياً إِلاَّ كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (121)
وَ لا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً: و خرجى نكنند خرجى. صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً: كم و اندك چون يا تازيانه و نعل اسبى، يا صاع خرمائى. و نه خرج بسيار و زياد مانند ابن عباس و غيره «1» كه غرض آنها اعزاز دين الهى بود. وَ لا يَقْطَعُونَ وادِياً: و قطع نكنند در مسير خود هيچ زمينى را. إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ: مگر آنكه نوشته شود براى آنها ثوابى و در ديوان عمل آنها ثبت گرديده شود اجرى. لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ: تا جزا دهد خدا ايشان را به سبب آن كارهاى خيريه. أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ:
نيكوترين آن را كه در راه حق بجا مى‌آوردند، و چون احسن را جزا دهند جزاء حسن را بدان الحاق كنند جهت توقير اجر و تكثير آن. و گويند مراد به احسن، جميع عمل واجب و مستحب است؛ چه آن احسن است از مباحى كه حسن است و غير مذموم يعنى ثواب بر واجب و مستحب باشد نه مباح، و نزد بعضى احسن صفت ثواب است نه عمل، يعنى ثواب عمل احسن از عمل باشد. در ينابيع نقل شده كه اگر جهاد كننده را هزار طاعت باشد يكى از يكى بهتر، حق تعالى او را ثوابى عظيم دهد و نهصد و نود و نه را به طفيل آن قبول و هر يك را دو برابر ثواب ارزانى دارد تا كرم او نسبت به مجاهدان بر همه كس ظاهر گردد. در تفسير ابو الفتوح رازى «2» (قدس اللّه سره) جماعتى بسيار مانند حضرت امير المؤمنين عليه السّلام و ابو الدّرداء و ابو امامه باهلى و عبد الله بن عمر و عمران بن حصين و ابو هريره از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله روايت نموده كه فرمود:
هر كس نفقه‌اى بفرستد براى مجاهدان در راه خدا و او به خانه بنشيند، به هر
«1» همان مدرك.
«2» ج 5 ص 279 و 280.
ج5، ص 234
درمى هفتصد درم بنويسند. و هر كه به نفس خود جهاد كند، به هر درمى كه در آن خرج نمايد روز قيامت هفتصد هزار درم در عوض بدهند. بعد اين آيه تلاوت فرمود «وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ». «1» تنبيه- آيه شريفه دليل است بر آنكه هر رنجى و تشنگى و گرسنگى و انفاقى كه در حج يا زيارات يكى از مشاهد مشرفه ائمه معصومين عليهم السلام يا در طلب، علم واقع شود، موجب ثواب جزيل مى‌باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
ما كانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ لا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ لا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لا نَصَبٌ وَ لا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ لا يَطَؤُنَ مَوْطِئاً يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَ لا يَنالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلاً إِلاَّ كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ (120) وَ لا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً وَ لا يَقْطَعُونَ وادِياً إِلاَّ كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (121)
ترجمه
نباشد از براى اهل مدينه و كسانيكه در اطراف آنانند از باديه‌نشينان آنكه تخلّف نمايند از پيغمبر خدا و نه آنكه رغبت نمايند بنفوس خودشان از حفظ نفس او اين براى آنستكه آنها نميرسد آنانرا عطشى و نه رنجى و نه گرسنگى‌ء در راه خدا و نه مى‌پيمايند موضعيرا كه بخشم آورد كافرانرا و نميرسند از دشمنى ببهره مگر آنكه نوشته شود براى ايشان بآن كار شايسته همانا خدا ضايع نميكند مزد نيكوكاران را
و انفاق نمى‌كنند نفقه را كوچك و بزرگ و گذر نميكنند از واديى مگر آنكه نوشته شود براى آنها تا جزا دهد ايشانرا خدا بهتر از آنچه بودند كه بجا مى‌آوردند.
تفسير
بعد از غزوه تبوك چون جمعى از مسلمانان تخلّف از ركاب مبارك حضرت ختمى مرتبت نموده بودند و متعذّر بعذرهائى شدند و بعضى اقرار بگناه و توبه نمودند و پذيرفته شد بشرحيكه در آيات سابقه گذشت خداوند براى اتمام حجّت كه ديگر مرتكب نشوند و براى ملامت آنها بر عمل سابق نهى فرمود اهل مدينه و اعراب باديه نشين حوالى آنرا كه ابلاغ جهاد بآنها رسيده باشد از تكرار اين عمل و چون بعضى براى
جلد 2 صفحه 635
آنكه موقع بدست آمدن محصولشان بود و بعضى براى ساير مشتهيات نفسانى تخلف نموده بودند بآنها گوشزد فرمود كه نبايد رغبت و ميل كنند بمنافع شخصيّه و مشتهيات نفسانيّه خودشان و باز بمانند از ملازمت ركاب و حفظ نفس نفيس حضرت ختمى مرتبت و بدانند كه اين يكى از حقوقى است كه خداوند بپاداش زحمات آنحضرت در هدايت خلق از براى او بر آنها لازم و واجب فرموده بلكه بايد در مواقع شدّت و عسرت مانند أبو ذر و ابو خثيمه كه ذكر شد با شوق و شعف از عشرت و راحت خود صرف نظر نموده و در راه او جانبازى كنند و تصور نكنند كه تحمّل صدمات و زحمات در اين راه براى آنها بى‌ثمر است بلكه بايد بدانند كه نميرسد بايشان در اين طريق هيچ زحمتى از قبيل عطش شديد و رنج و تعب و گرسنگى و نميگذارند قدم در نقطه از نقاط اراضى متصرّفه كفّار كه موجب غيظ و غضب آنها شود و نائل نميشوند از قبل دشمنى از دشمنان اسلام بخيريكه نائل بمسلمانان شود از قبيل غنيمت گرفتن و اسير نمودن و كشتن مگر آنكه خداوند در نامه اعمال آنها ثبت ميفرمايد عمل شايسته را كه موجب ثواب است براى آنها چون اين كارها كه جهاد و لوازم آنست خوب است و خداوند اجر نيكوكاران را ضايع نميفرمايد خصوصا در خدمت نمودن باسلام و پيغمبر و امام و در اين دو جمله اخيره لطيفه عجيبه در كلام بكار زده شده كه ميخواهد بفرمايد در اين راه فقط بر زحمت و ضرر اجر نميدهند بلكه بر لذّت و سرورى كه حاصل ميشود براى مسلمان از تصرّف در اراضى كفار و كدورت خاطر آنها و بر غنيمت و فائده و بهره كه بمسلمانان ميرسد از تسلّط بر جان و مال و ناموس آنها هم اجر داده ميشود پس فقط زحمت دنيا و اجر آخرت نيست بلكه زحمت دنيا و لذت آن و اجر آخرت است و در آيه دوم براى ترغيب كسانيكه در اين راه انفاق ميكنند و اعانت مالى مينمايند و براى اثبات اجر بر مقدمات اين عمل اگر چه منتج بنتيجه هم نباشد ميفرمايد هر مقدار در اين راه كمك مالى نمايند خواه كم باشد خواه زياد و هر منزل و واديى را كه قطع نمايند و بپايان برسانند خواه موفّق بقتال با كفار بشوند خواه نشوند خداوند ثبت ميفرمايد براى آنكه بهترين جزا را در مقابل بآنها عنايت فرمايد در دنيا و آخرت.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
161
وَ لا يُنفِقُون‌َ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً وَ لا يَقطَعُون‌َ وادِياً إِلاّ كُتِبَ لَهُم لِيَجزِيَهُم‌ُ اللّه‌ُ أَحسَن‌َ ما كانُوا يَعمَلُون‌َ (121)
و انفاق نميكنند در راه جهاد كم يا بيش و سير نميكنند بيابان و بواديها را مگر آنكه در نامه عمل آنها ثبت ميشود براي اينكه خداوند بآنها جزاء دهد ببهترين جزاهايي که بودند عمل ميكردند.
اينکه آيه در تعقيب آيه قبل است آيه قبل راجع بزحمات بدني و جاني و تعبهاي روحي و جسمي بود و اينکه در انفاقات مالي و مرارتهاي سفريست که ميفرمايد وَ لا يُنفِقُون‌َ نَفَقَةً چه بذل مال كند در مصارف شخصي خود يا در اعانت بمجاهدين صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً چه كم باشد يا زياد هر كسي بقدر وسع خود.
وَ لا يَقطَعُون‌َ وادِياً زحمتهاي سفر که گفتند
(افضل الاعمال احمزها)
إِلّا كُتِبَ لَهُم براي آنها تماما نوشته و ثبت ميشود لِيَجزِيَهُم‌ُ اللّه‌ُ لام عاقبت است يعني عاقبت اينکه نفقات و زحمتها اينست که خداوند جزاء ميدهد آنها را أَحسَن‌َ ما كانُوا يَعمَلُون‌َ تمام جزاهاي الهي حسن است و احسن از آنها نصيب اينکه طائفه است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 121)- «همچنین هیچ مال کم یا زیادی را در مسیر جهاد، انفاق نمی‌کنند» (وَ لا یُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً).
«و هیچ سرزمینی را (برای رسیدن به میدان جهاد و یا به هنگام بازگشت) زیر پا نمی‌گذارند، مگر این که تمام این گامها، و آن انفاقها، برای آنها ثبت می‌شود» (وَ لا یَقْطَعُونَ وادِیاً إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ).
«تا سر انجام خداوند این اعمال را به عنوان بهترین اعمالشان پاداش دهد»
ج2، ص263
(لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
