آیه 238 سوره بقره
| <<237 | آیه 238 سوره بقره | 239>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
بر نمازها مواظبت و توجه کامل داشته باشید و به خصوص نماز وسطی (صبح) و به طاعت خدا قیام کنید.
بر همه نمازها و به ویژه نماز میانه [که بر اساس پاره ای از روایات، نماز ظهر است] محافظت کنید، و [هنگام عبادت] فروتنانه برای خدا قیام کنید.
بر نمازها و نماز ميانه مواظبت كنيد، و خاضعانه براى خدا به پا خيزيد.
نمازها و نماز ميانين را پاس داريد و مطيعانه براى خدا قيام كنيد.
در انجام همه نمازها، (به خصوص) نماز وسطی [= نماز ظهر] کوشا باشید! و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا بپاخیزید!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
وسطى: مؤنث اوسط به معنى متوسط است.
قانتين: قنوت اطاعت يا دوام طاعت معنى كرده اند، قانت مطيع يا پيوسته مطيع.[۱]
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۲]
شأن نزول:
از زيد بن ثابت نقل نمايند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز ظهر را در اوقات گرماى شديد روز نيز در مسجد مي‌خواند و اين امر از براى اصحاب خيلى سخت و گران مى بود سپس اين آيه نازل گرديد.[۳]
و نيز از زيد بن ثابت روايت كنند كه پيامبر نماز ظهر را در منتهاى شدت گرما در مسجد مي‌خواند و شدت گرما به حدى بود كه بر مردم گران مى آمد كه به نماز جماعت در مسجد حاضر شوند. لذا در اوقات نماز ظهر هنگام گرماى شديد يك صف يا دو صف بيشتر تشكيل نمى گرديد و مردم سرگرم تجارت و كارهاى خويش مى بودند تا بدانجا كه پيامبر فرمود: در صدد هستم خانه كسانى كه به جماعت حاضر نمى شوند، بسوزانم سپس اين آيه نازل شده.[۴]
و درباره اين قسمت از آيه از مجاهد[۵] و نيز از زيد بن ارقم[۶] روايت نمايند كه در اوائل كار، مردم در وسط نماز به سخن گفتن مى پرداختند سپس اين آيه نازل گرديد و سخن گفتن در حين نماز حرام شد.[۷]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«238» حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ
بر انجام همه‌ى نمازها و (خصوصاً) نماز وسطى (ظهر)، مواظبت كنيد و براى خدا خاضعانه بپاخيزيد.
نکته ها
درباره مراد از نماز وسطى، چند نظريه است، ولى با توجّه به شأن نزول آيه كه گروهى بخاطر گرمى هوا در نماز ظهر شركت نمى‌كردند و با توجّه به روايات و تفاسير، مراد همان
جلد 1 - صفحه 372
نماز ظهر است.
حفظ هر چيزى بايد مناسب با خودش باشد؛ حفظ مال از دست برد دزد است، حفظ بدن از ميكرب است، حفظ روح از آفات اخلاقى نظير حرص، حسد وتكبّر است، وحفظ فرزند از دوست بد مى‌باشد. امّا حفظ نماز به چيست؟ حفظ نماز، آشنايى با اسرار آن، انجام به موقع آن، صحيح بجا آوردن، فراگرفتن احكام و آداب آن و حفظ مراكز عبادت و تمركز فكر به هنگام آن است.
در حديثى مى‌خوانيم: نماز به گروهى مى‌گويد: مرا ضايع كردى خدا تو را ضايع كند و به گروهى مى‌گويد: مرا حفظ كردى خداوند تو را حفظ كند. «1»
پیام ها
1- اقامه نماز بايد مداوم باشد. «حافِظُوا»
2- همه‌ى مردم مسئول حفظ نمازند. «حافِظُوا»
3- ممكن است آيه دلالت كند بر اينكه نماز را به جماعت برپا كنيد. «حافِظُوا، قُومُوا»
4- هركجا زمينه‌ى سهل انگارى يا غفلت احساس مى‌شود، هشدار بيشترى لازم است. «وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى»
5- اقامه‌ى نماز، به توجّه، نشاط، معرفت و اخلاص نياز دارد. «قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ»
6- انسان نبايد وصله‌ى ناهمرنگ هستى باشد. قرآن درباره هستى مى‌فرمايد: «كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ» «2» پس اگر ما قانت نباشيم، وصله ناهمرنگ هستى خواهيم بود.
«قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ»
7- ارزش نماز به خضوع آن است. «قانتين»
«1». كافى، ج 3، ص 268.
«2». روم، 26.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 373
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ (238)
چون حق تعالى تحريض بندگان فرمود بر اطاعت احكام شرعيه، در عقب آن اعظم طاعات را كه نماز باشد تخصيص به ذكر و محافظت مى‌فرمايد:
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ: محافظت نمائيد بر نمازهاى واجبه به مواقيت و حدود و حقوق آن به تمام جهات، وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى: و محافظت نماز وسطى خصوصا كه متوسط است ميان نماز پنجگانه يا مزيت و فضل دارد نسبت به آنها.
تبصره: مفسرين را در صلاة وسطى اقوالى است:
1- اقوى و اصح مروى در احاديث خاصه مانند صحيحه معانى الاخبار از ابى بصير، و روايت عياشى از عبد اللّه سنان و محمد بن مسلم از حضرت صادق عليه السلام، و صحيحه زراره از حضرت باقر عليه السلام در كتاب كافى و من لا يحضره الفقيه روايت شده كه مراد از صلاة الوسطى نماز ظهر
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 426
است. «1» و تسميه آن به نماز وسطى به جهت آنكه اوسط نمازهاى روزانه است به روايت مأثوره از حضرت امير المؤمنين «2» عليه السلام. يا به سبب آنكه وسط روز واقع شده در وقت زوال شمس كه اشق اوقات است براى نماز پس افضل باشد. زيد بن ثابت روايت نموده كه مردمان به جهت حرارت به نماز ظهر حاضر نمى‌شدند، حضرت در غضب شده قصد كردند هر كه به نماز ظهر حاضر نشود خانه او را بسوزانند. پس متحمل مشقت شده به نماز ظهر حاضر شدند، « «3»» يا به سبب آنكه وقوع آن در ساعتى است كه درهاى آسمان باز و وقت استجابت دعا، چنانچه روايت شده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم هرگاه زوال شمس شود درهاى آسمان و درهاى بهشت باز شود و اجابت شود دعا، پس خوشا به حال كسى كه در آن موقع عمل صالح از او مرتفع شود. «4» 2- نزد جمعى از صحابه مراد نماز عصر است، زيرا ميان دو نماز شب و دو نماز روز واقع شده يا به جهت فرمايش نبوى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود هر كه فوت شود از او نماز عصر، گويا اهل و مال او هلاكت يافته است. «5» 3- مراد نماز مغرب است چه عدد آن متوسط است ميان دو ركعتى و چهار ركعتى.
4- مراد نماز عشاء است كه ميان دو نماز جهريه واقع شده.
5- مراد نماز صبح است به جهت توسط آن ميان دو نماز روز و دو نماز شب.
6- مراد نماز جمعه است. و حكمت در اخفاى آن براى آنست كه به
«1» تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 230، حديث اوّل و دوّم و چهارم.
(2 و 3) تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 343 و 342.
«4» بحار الانوار، جلد 82، صفحه 350 (حديثى از امام صادق با مضمونى مشابه حديث مذكور در متن، آمده است.)
«5» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 343.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 427
تمام نمازهاى يوميه مواظبت كنند.
وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ: و بپاى داريد و قيام نمائيد براى خدا و محض اخلاص در حالى كه فرمانبردار باشيد اوامر مقدس الهى را.
تنبيه: آيه شريفه تحريص و ترغيب است به حفظ اوقات نماز و مراعات حدود آن و تأكيدات بسيار در آن وارد شده از جمله در اسرار الصّلوة از حضرت باقر عليه السلام مروى است كه فرمود:
اوّل ما يحاسب به العبد الصّلوة فان قبلت قبل ما سواها انّ الصّلوة اذا ارتفعت فى وقتها رجعت الى صاحبها و هى بيصاء مشرقة تقول حفظتنى حفظك اللّه و اذا ارتفعت فى غير وقتها بغير حدودها رجعت الى صاحبها و هى سوداء مظلمة تقول ضيّعتنى ضيّعك اللّه. «1» اول چيزى كه محاسبه شود به آن بنده، نماز است. پس اگر قبول شود، قبول گردد اعمال ديگر. بدرستى كه نماز هرگاه مرتفع شود در وقتش، برمى‌گردد بسوى صاحبش در حالى كه سفيد و نورانى گويد: محافظت نمودى مرا خدا تو را محافظت كند. و هرگاه مرتفع شود در غير وقت به غير حدود آن، برمى‌گردد بسوى صاحبش در حالى كه سياه و تاريك گويد:
ضايع ساختى مرا خدا تو را ضايع كند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ (238)
ترجمه
مواظبت كنيد بر نمازها و نماز ميانى و برپاى ايستيد براى خدا دعا گويان..
تفسير
محافظت بر نماز مداومت و مراقبت و مواظبت باتيان در اوقات و اداء اركان و اجزاء و شرائط آنست و نماز وسطى نماز ميانه روز است كه آن در روز
جلد 1 صفحه 302
جمعه با شرائط مقرره نماز جمعه است كه افضل صلوات يوميه است و در غير روز جمعه نماز ظهر است كه شايد آن هم افضل از ساير صلوات باشد بملاحظه روايات آتيه كه در آنها تعيين ظهر شده است چون اهتمام شارع بآن كاشف از فضيلت آنست خصوصا اگر وسطى به معناى فضلى باشد كه تانيث افضل است و نيز تفضيل آنرا در مجمع از امير المؤمنين (ع) نقل نموده بنابر اين وجه تخصيص آن بذكر همان افضليت است و در كافى و تهذيب از حضرت باقر (ع) نقل شده است كه نماز وسطى نماز ظهر است و آن اول نمازى است كه پيغمبر (ص) بجاى آورده است چون آن در وسط روز است و در ميان دو نماز واجب در روز است كه نماز صبح و عصر باشد و اين معنى را از حضرت صادق (ع) هم نقل نموده است و قمى از آن حضرت روايت فرموده كه مراد از قيام براى قنوت اقبال مرد است به نماز و مواظبت حال آن بطورى كه مشغول نه نمايد او را از نماز چيزى و در روايت عياشى قنوت به دعا تفسير شده است و در بعضى روايات به اطمينان و رغبت چون در استعمالات همه اين معانى از قنوت بمناسبت مقام اراده ميشود و از پيغمبر (ص) روايت شده است كه هميشه شيطان از مؤمن ترسان است ماداميكه مواظب نمازهاى پنجگانه باشد ولى وقتى مواظبت ننمايد جرئت ميكند و داخل ميشود در باطن او و از حضرت باقر (ع) روايت شده است كه نماز وقتى بالا رود در وقت خود برميگردد به سوى نمازگذار سفيد و درخشان و ميگويد حفظ نمودى مرا خدا تو را حفظ كند و چون بالا رود در غير وقت خود بدون آداب و شرائط برميگردد بسوى نمازگذار سياه و تاريك و ميگويد ضايع نمودى مرا خدا تو را ضايع نمايد و از حضرت صادق (ع) روايت شده است كه كسيكه برپا دارد نمازهاى پنجگانه را با آداب و شرائط و حفظ نمايد اوقات آنرا ملاقات نمايد خداوند را روز قيامت با عهدى كه بسبب آن داخل بهشت ميشود و كسيكه حفظ ننمايد مواقيت نماز را و مراعات نكند آداب و شرائط آنرا ملاقات مينمايد خداوند را در حاليكه عهدى از براى آن نيست اگر خدا بخواهد عذاب ميكند او را و اگر بخواهد عفو ميفرمايد از او و نيز روايت شده است كه نماز در اول وقت خوشنودى خدا است و در آخر وقت عفو خداوند است و عفو نمى‌باشد مگر از گناه و نيز وارد شده است كه نماز در آخر وقت قبول نه ميشود مگر
جلد 1 صفحه 303
شخص معذور باشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
حافِظُوا عَلَي الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الوُسطي وَ قُومُوا لِلّه‌ِ قانِتِينَ (238)
(بر همه نمازها و نماز ميانه مراقبت كنيد و براي خدا قيام كنيد در حالي که اطاعت كننده‌گانيد) حافِظُوا عَلَي الصَّلَواتِ محافظت و حفظ بمعني نگاهداري است و قوه حافظه را از اينجهت حافظه گفتند که مطالب را در ذهن انسان نگاهداري ميكند.
و حفظ و نگاهداري هر چيزي بحسب آن چيز است مثلا حفظ مال باينست که آن را از تلف شدن و اسراف و دستبرد سارق نگاهداري كنند و حفظ جان باينست که انسان خود را در معرض هلاكت و مرض و تصادم و نحو اينها قرار ندهد و حفظ ناموس باينست که عفت و پاكدامني را رعايت كند و از تماس با اجانب خودداري كند و حفظ دين باينست که اعتقادات خود را از زوال و شك نگاه دارد و اخلاق و اعمال خود را بر وفق آنها قرار دهد و اما حفظ نماز بچند چيز است:
1- اتيان نماز در وقت آن که اولا نمازها را در اوقات آن ترك نكند که تارك الصلاة محسوب شود زيرا عقوبت تارك الصلاة بسيار سخت است بلكه ترك صلوة موجب كفر است و تارك صلوة از كساني است که بي‌ايمان از دنيا ميرود و ثانيا نماز را در اول وقت بجاي آورد که نماز اول وقت داراي فضيلت بسيار است و كسي که نماز خود را بآخر وقت بيندازد دليل بر بي‌اعتنايي و بي- اهميتي او بنماز است.
جلد 2 - صفحه 486
2- صحيح بجاي آوردن نماز، که مقدمات و مقارنات و ساير امور آن صحيح و درست و مطابق دستور شرع باشد و نماز ضايع و باطل بجاي نياورد که ضايع الصلاة در عقوبت مانند تارك الصلاة است و در آيات و اخبار مذمّت بسيار و عقوبت شديد براي ضايع الصلاة ذكر شده در آيه شريفه ميفرمايد:
فَخَلَف‌َ مِن بَعدِهِم خَلف‌ٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَوات‌ِ فَسَوف‌َ يَلقَون‌َ غَيًّا و در خبر مروي در لآلي از رسول اكرم صلّي اللّه عليه و آله و سلّم پانزده عقوبت براي ضايع الصلاة ذكر شده سه عقوبت در دنيا و سه عقوبت در وقت نزع و سه در قبر و در برزخ و سه در موقع بعث و نشور و سه در صحراي محشر.
3- حفظ از اندراس و از بين رفتن نماز که نگذارد نماز از ميان جامعه برداشته شود و مردم را بنماز و حفظ احكام و آداب آن امر و ترغيب و تشويق كند و كلمه الصلوات شامل همه نمازهاي واجب ميشود و اظهر مصاديق آنها نمازهاي پنجگانه است و اما نمازهاي مستحبه حفظ آنها واجب نيست مگر ببعض معاني حفظ.
وَ الصَّلاةِ الوُسطي صلوة وسطي ذكر خاص بعد از عام بواسطه اهميت آن است و بين مفسرين در تفسير وسطي اختلاف است بعضي نماز عصر گفتند چون ميان دو نماز روزانه و دو نماز شبانه است و بعضي گفتند نماز مغرب است چون سه ركعت است و واسطه بين طول و قصر است يعني بين نماز چهار ركعتي و دو ركعتي است و بعضي گفتند عشاء است چون واسطه بين دو نمازي است که در سفر قصر نميشود يعني نماز مغرب و صبح، و بعضي گفتند صبح است چون وقت آن بين الطلوعين و مشهود ملائكه شب و روز است چنانچه در قرآن ميفرمايد:
إِن‌َّ قُرآن‌َ الفَجرِ كان‌َ مَشهُوداً«1»
1- سوره اسراي آيه 80
جلد 2 - صفحه 487
و بعضي گفتند در ميان نمازها مخفي است چنانچه ليلة القدر در ميان شبهاي رمضان و ساعت استجابت دعاء در ميان ساعات روز جمعه و رضاي الهي در ميان طاعات و غضب او در ميان معاصي و ولي خدا در ميان مؤمنين پنهان است که شخص مؤمن مراعات همه نمازها و همه شبهاي ماه رمضان و همه ساعات روز جمعه و همه طاعات و معاصي را بنمايد و همه مؤمنين را محترم دارد.
ولي همه اينکه اقوال اجتهاد در مقابل نص‌ّ است زيرا در اخبار معتبره از ائمه طاهرين در كافي و غير آن بنماز ظهر تفسير شده چون اول نمازي است که فرض شد و زوال ظهر وسط النهار و ساعت استجابت دعاء است.
وَ قُومُوا لِلّه‌ِ قانِتِينَ قانت را بمعني خاشع و خاضع و طائع و مداوم بر فعل تفسير نمودند ولي در اخبار مرويه از حضرت باقر و حضرت صادق (ع) بقنوت نماز تعبير شده که دعاء در حال قيام در ركعت دوم قبل از ركوع باشد و مراد از قوموا همان حال قيام است براي قنوت.
و در برهان از تفسير عياشي از حضرت صادق روايت كرده که فرمود:
(الصلوات رسول اللّه و امير المؤمنين و فاطمة و الحسن و الحسين و الوسطي امير المؤمنين و قوموا للّه قانتين طائعين للائمة)
برگزیده تفسیر نمونه
اشاره
(آیه 238)
شأن نزول:
جمعی از منافقان گرمی هوا را بهانه برای ایجاد تفرقه در صفوف مسلمین قرار داده بودند و در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند، و به دنبال آنها بعضی از مؤمنین نیز از شرکت در جمات خودداری کرده بودند، پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله از این جهت ناراحت بود حتی آنها را تهدید به مجازات شدید کرد، لذا در حدیثی نقل شده که پیامبر در گرمای فوق العاده نیمروز تابستان نماز (ظهر) را با جماعت می‌گذارد و این نماز برای اصحاب و یاران سخت‌ترین نماز بود، بطوری که پشت سر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله یک صف یا دو صف بیشتر نبود، در اینجا فرمود: من تصمیم گرفته‌ام خانه کسانی که در نماز ما شرکت نمی‌کنند بسوزانم، آیه نازل شد و اهمیت نماز ظهر را (با جماعت) تأکید کرد.
تفسیر:
اهمیت نماز، مخصوصا نماز وسطی- از آنجا که نماز مؤثرترین رابطه انسان با خداست، در آیات قرآن تأکید فراوانی روی آن شده، از جمله در آیه مورد بحث می‌فرماید: «در انجام همه نمازها مخصوصا نماز وسطی، مداومت کنید و در حفظ آن کوشا باشید» (حافِظُوا عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطی).
«و با خضوع و خشوع و توجه کامل، برای خدا بپا خیزید» (وَ قُومُوا لِلَّهِ
ج1، ص217
قانِتِینَ)
.مبادا گرما و سرما گرفتاریهای دنیا و پرداختن به مال و همسر و فرزند، شما را از این امر مهم باز دارد. منظور از «صلاة وسطی» (نماز میانه) همان نماز ظهر است.
تأکید روی این نماز بخاطر این بوده که بر اثر گرمی هوای نیمروز تابستان، یا گرفتاریهای شدید کسب و کار نسبت به آن کمتر اهمیت می‌دادند.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 111.
- ↑ بخارى در تاريخ خود و احمد و ابوداود و بيهقى و طبرى از عامه و صاحب مجمع البيان از خاصه.
- ↑ احمد و نسائى و طبرى از عامه و صاحب مجمع البيان از خاصه.
- ↑ صاحبان صحاح ستة از اهل سنت و جماعت و طبرى.
- ↑ روض الجنان.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص 90.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
