سید مهدی قاضی طباطبایی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(منابع)
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
سید مهدی قاضی طباطبائی، از عالمان و عارفان قرن چهاردهم هجری است. پدرش [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]] از نوادر روزگار و نام آور در علم و ادب و عرفان در دوران معاصر بود. وی راه پدر برزگوار خود را ادامه داد و شاگردانی همچون علامه آیت الله [[علامه حسن زاده آملی|حسن زاده آملی]] را به جهان تشیع معرفی کرده، که همچون ستاره درخشان در آسمان علم و فقاهت می درخشد.
+
'''آیت الله سید مهدی قاضی طباطبائی''' ( - ۱۴۰۱ ق)، فرزند عارف بزرگ [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]] و از علمای ربانی [[شیعه]] است. وی در علوم غریبه همچون علم اعداد و حروف و نیز در هنر خوشنویسی و خطاطی ماهر بود. علامه [[علامه حسن زاده آملی|حسن زاده آملی]] از شاگردان اوست.
 
{{شناسنامه عالم
 
{{شناسنامه عالم
|نام کامل = سیدمهدی قاضی طباطبائی
+
|نام کامل = سید مهدی قاضی طباطبائی
||تصویر= [[پرونده:Sayyid-ghazi-tabatabaei.jpg]]
+
||تصویر= [[پرونده:مهدی قاضی.jpg]]
 
|زادروز =
 
|زادروز =
 
|زادگاه =  
 
|زادگاه =  
|وفات =   1401
+
|وفات = ۱۴۰۱ قمری
|مدفن = [[قم]]، يكي از حجرات صحن حرم حضرت معصومه عليهاالسلام،  واقع در ضلع شرقي
+
|مدفن = [[قم]]، [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه سلام الله علیها]]
|اساتید =  ميرزا ابراهيم شريفي زابلي، آيت الله شيخ علي قسام، ميرزا جعفر جناني
+
|اساتید =  [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]]، میرزا ابراهیم شریفی زابلی، شیخ علی قسام، میرزا جعفر جنانی،...
|شاگردان = علامه آيت الله حسن زاده آملي، آيت الله سيد محمدحسين حسيني تهراني
+
|شاگردان = [[علامه حسن زاده آملی]]،...
 
|آثار =  
 
|آثار =  
 
}}
 
}}
 
==نسب و خاندان==
 
==نسب و خاندان==
  
نسب سيد مهدي قاضي فرزند [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]]، به [[امام حسن]] مجتبي عليه السلام می رسد.<ref> نسب ایشان به شرح ذيل است: سيد مهدي، فرزند سيد علي، فرزند حاج ميرزا حسين، فرزند ميرزا احمد قاضي 1267 ق در شيراز)، فرزند ميرزا محمدتقي قاضي 1222 ق) - نسب وي در اين شخص، با شهيد قاضي طباطبايي و علامه طباطبايي مشترك است - فرزند ميرزا محمد قاضي فرزند ميرزا محمدعلي قاضي (شهيد)، فرزند ميرزا صدرالدين محمد (معروف به ميرزا صدرا قاضي)، فرزند ميرزا يوسف (نقيب الاشراف)، فرزند ميرزا صدرالدين محمد كبير قاضي، فرزند مجدالدين، فرزند اميراسماعيل، فرزند سيد محمداكبر (مشهور به ميرشاه ميرقاضي)، فرزند اميرنورالدين (سراج الدين)، فرزند امير عبدالوهاب (شيخ الاسلام شهيد در سال 922 ق)، فرزند امير عبدالغفار، فرزند سيد عمادالدين، (امير حاج)، فرزند فخرالدين حسن، فرزند كمال الدين محمد، فرزند سيد حسن، فرزند شهاب الدين علي، فرزند عمادالدين علي، فرزند سيد احمد، فرزند سيد عماد، فرزند ابي الحسن علي، فرزند ابي الحسن محمد، فرزند ابي عبدالله احمد، فرزند محمد اصغر (معروف به ابن خُزاعيه)، فرزند ابي عبدالله احمد، فرزند ابراهيم طباطبا، فرزند اسماعيل ديباج، فرزند ابراهيم غمر، فرزند حسن مثني، فرزند امام حسن مجتبي عليه السلام. تعليقه آيت الله سيد علي قاضي بر ارشاد شيخ مفيد؛ درياي عرفان، هادي هاشميان، ص 16.</ref>
+
نسب سید مهدی قاضی طباطبایی، به [[امام حسن]] علیه السلام می رسد.<ref> نسب ایشان به شرح ذیل است: سید مهدی، فرزند سید علی، فرزند حاج میرزا حسین، فرزند میرزا احمد قاضی ۱۲۶۷ ق در شیراز)، فرزند میرزا محمدتقی قاضی ۱۲۲۲ ق) - نسب وی در این شخص، با شهید قاضی طباطبایی و علامه طباطبایی مشترک است - فرزند میرزا محمد قاضی فرزند میرزا محمدعلی قاضی (شهید)، فرزند میرزا صدرالدین محمد (معروف به میرزا صدرا قاضی)، فرزند میرزا یوسف (نقیب الاشراف)، فرزند میرزا صدرالدین محمد کبیر قاضی، فرزند مجدالدین، فرزند امیراسماعیل، فرزند سید محمداکبر (مشهور به میرشاه میرقاضی)، فرزند امیرنورالدین (سراج الدین)، فرزند امیر عبدالوهاب (شیخ الاسلام شهید در سال ۹۲۲ ق)، فرزند امیر عبدالغفار، فرزند سید عمادالدین، (امیر حاج)، فرزند فخرالدین حسن، فرزند کمال الدین محمد، فرزند سید حسن، فرزند شهاب الدین علی، فرزند عمادالدین علی، فرزند سید احمد، فرزند سید عماد، فرزند ابی الحسن علی، فرزند ابی الحسن محمد، فرزند ابی عبدالله احمد، فرزند محمد اصغر (معروف به ابن خُزاعیه)، فرزند ابی عبدالله احمد، فرزند ابراهیم طباطبا، فرزند اسماعیل دیباج، فرزند ابراهیم غمر، فرزند حسن مثنی، فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام. تعلیقه آیت الله سید علی قاضی بر ارشاد شیخ مفید؛ دریای عرفان، هادی هاشمیان، ص ۱۶.</ref> پدرش آیت الله [[سید علی قاضی|سید علی قاضی طباطبایی]]، عارف مشهور و دانشمند متقی می‌‌باشد که بسیاری از دانشوران همچون: [[آیت الله محمدتقی بهجت|آیت الله بهجت]]، [[سید عبدالحسین دستغیب|شهید دستغیب]]، [[علامه طباطبایی]] و... محضرش را درک کرده‌اند.<ref> ر.ک: اسوه عارفان، به کوشش محمود طیار مراغی و صادق حسن زاده؛ فریادگر توحید، مؤسسه فرهنگی - تحقیقاتی اهل بیت علیهم السلام، بخش پنجم؛ گلشن ابرار،...</ref>
  
از ديرباز خاندان بزرگي كه سيد مهدي قاضي از آن برخاسته است، به دو نام «قاضي طباطبايي» و «شيخ الاسلامي» مشهور بوده‌اند. اكثر مردان اين دودمان از عالمان بزرگ و مشاهير عرصه‌هاي علمي، سياسي و فرهنگي بوده و ساليان متمادي به صيانت از [[فرهنگ]] اسلامي، مقاومت در برابر استبداد، [[قضاوت]] و حل و فصل مشكلات اجتماعي مردم اشتغال داشته‌اند. مرحوم [[سید علی آقا قاضی|آيت الله قاضي]] در انتهاي شرح كه بر كتاب «[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|ارشاد]]» [[شيخ مفيد]] نوشته همه اجدادش را ذكر كرده و خاطرنشان نموده است نياكان ما همه از [[سادات]] زواره هستند.<ref> مصاحبه كيهان فرهنگي با سيد محمدحسين قاضي (برادر سيد مهدي)، ش 206، ص 7.</ref>
+
خاندان بزرگی که سید مهدی قاضی از آن برخاسته است، به دو نام «قاضی طباطبایی» و «شیخ الاسلامی» مشهور بوده‌اند. اکثر مردان این دودمان از عالمان بزرگ و مشاهیر عرصه‌های علمی، سیاسی و فرهنگی بوده و سالیان متمادی به صیانت از [[فرهنگ]] اسلامی، مقاومت در برابر استبداد، [[قضاوت]] و حل و فصل مشکلات اجتماعی مردم اشتغال داشته‌اند. مرحوم [[سید علی آقا قاضی|آیت الله قاضی]] در انتهای شرح که بر کتاب «[[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|ارشاد]]» [[شیخ مفید]] نوشته همه اجدادش را ذکر کرده و خاطرنشان نموده است نیاکان ما همه از [[سادات]] زواره هستند.<ref> مصاحبه کیهان فرهنگی با سید محمدحسین قاضی (برادر سید مهدی)، ش ۲۰۶، ص ۷.</ref>
 
 
پدر آیت الله سید مهدی قاضی، آيت الله سيد علي قاضي طباطبايي، عارف مشهور و دانشمند متقي می‌‌باشد كه بسياري از دانشوران همچون: [[آیت الله محمدتقی بهجت|آيت الله بهجت]]، [[سید عبدالحسین دستغیب|شهيد دستغيب]]، [[علامه طباطبايي]] و... محضرش را درك كرده‌اند و در پرتو پرورش‌هاي او به مقامات [[عرفان|عرفاني]] و علمی ‌‌دست يافته‌اند.<ref> ر.ك: اسوه عارفان، به كوشش محمود طيار مراغي و صادق حسن زاده؛ فريادگر توحيد، مؤسسه فرهنگي - تحقيقاتي اهل بيت علیهم السلام، بخش پنجم؛ گلشن ابرار،...</ref>
 
 
 
آيت الله سيد علي قاضي رسيدن به قله عرفان را بدون رعايت مسايل [[شرع|شرعي]] ناممكن می‌‌دانست و ضمن اين كه خود به [[شریعت|شريعت]] مقدس [[اسلام]] پاي‌بند بود، فرزندان و شاگردان را به اين امر سفارش می‌‌نمود. به دليل همين تقيد بود كه در اماكن مقدس بيتوته می‌‌كرد و [[زيارت]] مشاهد شريف را ترك نمی‌‌نمود و به سيد مهدي هم توصيه می‌‌كرد كه: اين گونه باشد و به آرامش در [[نماز]]، حضور قلب در عبادات و اذكار، رعايت آداب عبادات، جديت در تكاليف الهي و كثرت قرائت [[قرآن]] اهتمام ورزد.
 
  
 
==تحصیلات و استادان==
 
==تحصیلات و استادان==
  
سيد مهدي قاضی دوران كودكي را پشت سرگذاشت و به سنين نوجواني گام نهاد. در اين مرحله همراه با آموزش‌هاي مقدماتي، پدر روح مستعد فرزندش را مهياي فراگيري [[علوم اسلامی|علوم اسلامی‌‌]] و تعاليم [[قرآن]] و [[عترت]] نمود و به او آموخت كه پيمودن مسير دانش و معرفت بدون [[تقوا]] و [[زهد]]، ميسر نيست. بدون شك شخصيت معنوي آيت الله سيد علي قاضي در روح لطيف فرزندش تأثيري شگرف داشت و آن نونهال باغ [[حكمت]] و دانش را رشد داد و استعدادهايش را شكوفا نمود.
+
آیت الله [[سید علی قاضی|سید علی قاضی]] روح مستعد فرزندش را مهیای فراگیری [[علوم اسلامی|علوم اسلامی‌‌]] و تعالیم [[قرآن]] و [[عترت]] نمود و به او آموخت که پیمودن مسیر دانش و معرفت بدون [[تقوا]] و [[زهد]]، میسر نیست. آیت الله قاضی رسیدن به قله [[عرفان]] را بدون رعایت مسایل [[شرع|شرعی]] ناممکن می‌‌دانست و ضمن این که خود به [[شریعت|شریعت]] مقدس [[اسلام]] پای‌بند بود، فرزندان و شاگردان را به این امر سفارش می‌‌نمود. به دلیل همین تقید بود که در اماکن مقدس بیتوته می‌‌کرد و [[زیارت]] مشاهد شریف را ترک نمی‌‌نمود و به سید مهدی هم توصیه می‌‌کرد که: این گونه باشد و به آرامش در [[نماز]]، حضور قلب در عبادات و اذکار، رعایت آداب عبادات، جدیت در تکالیف الهی و کثرت قرائت [[قرآن]] اهتمام ورزد.
  
سيد مهدي قاضي نزد پدر دوره‌هايي از [[فقه]]، مباحث [[اخلاق|اخلاقي]] و [[عرفان|عرفاني]] را آموخت. علاوه بر اين، چون آيت الله قاضي به اسرار حروف واقف بود و از اين دانش براي استخراج امور بديع و اطلاع از خبرهاي غيبي و آگاهي بر ضماير افراد، استفاده می‌‌نمود و در اين فن سرآمد روزگار بشمار می‌‌رفت، سيد مهدي نيز اين دانش و برخي علوم غريبه چون: علم اعداد و اوفاق را نزد پدر به خوبي آموخت. او براي آيت الله [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سيد محمدحسين حسيني تهراني]] نقل كرده است: در اين فن ابتكاراتي دارم و از من بالاتر و عالمتر، مرحوم پدرم بود؛ چرا كه در بعضي از استخراج‌هاي بسيار مشكل كه فرومی‌‌ماندم و بالأخره با [[توسل به اهل بیت علیهم السلام|توسل]] به [[امام علی علیه السلام|حضرت اميرمؤمنان]] عليه السلام و ختومات، موفق به حل آن می‌‌شدم، هنگامی‌‌كه به محضر پدرم شرفياب می‌‌شدم و می‌‌خواستم وي را از اين اكتشافات و حل آن ها آگاه كنم، معلوم می‌‌شد كه پدرم قبل از من به اين دشواري‌ها رسيده و قبل از من آن ها را حل كرده است.<ref> روح مجرد، ص 485.</ref>
+
سید مهدی قاضی نزد پدر دوره‌هایی از [[فقه]]، مباحث [[اخلاق|اخلاقی]] و [[عرفان|عرفانی]] را آموخت. علاوه بر این، چون آیت الله قاضی به اسرار حروف واقف بود و از این دانش برای استخراج امور بدیع و اطلاع از خبرهای غیبی و آگاهی بر ضمایر افراد، استفاده می‌‌نمود و در این فن سرآمد روزگار بشمار می‌‌رفت، سید مهدی نیز این دانش و برخی علوم غریبه چون: علم اعداد و اوفاق را نزد پدر به خوبی آموخت. او برای آیت الله [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین حسینی تهرانی]] نقل کرده است: در این فن ابتکاراتی دارم و از من بالاتر و عالمتر، مرحوم پدرم بود؛ چرا که در بعضی از استخراج‌های بسیار مشکل که فرومی‌‌ماندم و بالأخره با [[توسل به اهل بیت علیهم السلام|توسل]] به [[امام علی علیه السلام|حضرت امیرمؤمنان]] علیه السلام و ختومات، موفق به حل آن می‌‌شدم، هنگامی‌‌که به محضر پدرم شرفیاب می‌‌شدم و می‌‌خواستم وی را از این اکتشافات و حل آن ها آگاه کنم، معلوم می‌‌شد که پدرم قبل از من به این دشواری‌ها رسیده و قبل از من آن ها را حل کرده است.<ref> روح مجرد، ص ۴۸۵.</ref>
  
آيت الله جوادي آملي در درس تفسيرشان فرمود: سيدنا الاستاد [[علامه طباطبايي]] نقل می‌‌كرد: در تبريز كسي بود كه با همين علوم عدد می‌‌توانست شخصي را كه مورد حاجت آدم است، نه تنها او را بشناسد، بلكه بداند خانه‌اش كجاست، شماره تلفن منزلش را می‌‌توانست استخراج كند... مرحوم آقا سيد مهدي قاضي، از اهل علم حروف بود و من می‌‌دانستم كه مطلع است. می‌‌فرمود: بارها پدرم می‌‌گفت: راه بهتري هم داريم. و اين تذكر نه براي آن بود كه علم مذكور بي‌معنا است.<ref> اسوه عارفان، ص 40.</ref>
+
آیت الله جوادی آملی در درس تفسیرشان فرمود: سیدنا الاستاد [[علامه طباطبایی]] نقل می‌‌کرد: در [[تبریز]] کسی بود که با همین علوم عدد می‌‌توانست شخصی را که مورد حاجت آدم است، نه تنها او را بشناسد، بلکه بداند خانه‌اش کجاست، شماره تلفن منزلش را می‌‌توانست استخراج کند... مرحوم آقا سید مهدی قاضی، از اهل علم حروف بود و من می‌‌دانستم که مطلع است. می‌‌فرمود: بارها پدرم می‌‌گفت: راه بهتری هم داریم. و این تذکر نه برای آن بود که علم مذکور بی‌معنا است.<ref> اسوه عارفان، ص ۴۰.</ref>
  
سيد مهدي قاضي در جايي ديگر يادآور شده است: در [[نجف]] اشرف ضمن تحصيل علوم حوزوي، در فراگيري علوم غريبه سعي بليغي به خرج می‌‌دادم...<ref> در محضر لاهوتيان، ص 435.</ref>
+
سید مهدی قاضی در جایی دیگر یادآور شده است: در [[نجف]] اشرف ضمن تحصیل علوم حوزوی، در فراگیری علوم غریبه سعی بلیغی به خرج می‌‌دادم.<ref> در محضر لاهوتیان، ص ۴۳۵.</ref>
  
سيد مهدي قاضی همزمان با بهره‌مندي از پدر فاضل و فرزانه خويش، محضر تني چند از استادان حوزه نجف را، كه برخي از آنان در مكتب آيت الله سيد علي قاضي تربيت شده بودند، درك نمود؛  
+
سید مهدی قاضی همزمان با بهره‌مندی از پدر فاضل و فرزانه خویش، محضر تنی چند از استادان حوزه نجف را، که برخی از آنان در مکتب آیت الله سید علی قاضی تربیت شده بودند، درک نمود؛  
ميرزا ابراهيم شريفي زابلي و آيت الله شيخ علي قسام از کسانی هستند که سید مهدی قاضی نزد ایشان شاگردی نموده است.<ref> دست نوشته‌هاي محمدحسنقاضي.</ref> همچنين ايشان با مرحوم ميرزا جعفر جناني ارتباط داشت و از توانايي هاي علمی ‌‌و مقامات عرفاني وي استفاده می‌‌نمود.<ref> هزار و يك كلمه، علامه حسن زاده آملي، ج ص 44.</ref>
+
میرزا ابراهیم شریفی زابلی و آیت الله شیخ علی قسام از کسانی هستند که سید مهدی قاضی نزد ایشان شاگردی نموده است.<ref> دست نوشته‌های محمدحسنقاضی.</ref> همچنین ایشان با مرحوم میرزا جعفر جنانی ارتباط داشت و از توانایی های علمی ‌‌و مقامات عرفانی وی استفاده می‌‌نمود.<ref> هزار و یک کلمه، علامه حسن زاده آملی، ج ۱، ص ۴۴.</ref>
 
==شاگردان و همنشینان==
 
==شاگردان و همنشینان==
سيد مهدي قاضي به رغم توانايي‌هاي علمی‌‌ در [[فقه]]، [[عرفان]]، علوم [[ریاضی|رياضي]]، هيئت و دانش‌هاي شگفت، به دليل مساعد نبودن شرايط اجتماعي در [[قم]]، حوزه درسي تشكيل نداد و تنها كسي كه از محضر او بهره‌مند بود، علامه آيت الله [[علامه حسن زاده آملی|حسن زاده آملي]] است.  
+
سید مهدی قاضی به رغم توانایی‌های علمی‌‌ در [[فقه]]، [[عرفان]]، علوم [[ریاضی|ریاضی]]، هیئت و دانش‌های شگفت، به دلیل مساعد نبودن شرایط اجتماعی در [[قم]]، حوزه درسی تشکیل نداد و تنها، تعداد معدودی از افراد، از محضر او بهره‌مند شدند که علامه آیت الله [[علامه حسن زاده آملی|حسن زاده آملی]] یکی از این افراد است.  
  
آيت الله حسن زاده در نوشتاري يادآور شده‌اند: «اين كمترين چند سالي به محضر انور آن نور ايزدي افتخار تلمذ در فراگرفتن رشته‌هاي ارثماطيقي از علم اوفاق، تكسير، اعداد و غيرها، كه در السنه به علوم غريبه سائر و دائر است، اشتغال داشته است...».
+
آیت الله حسن زاده در نوشتاری یادآور شده‌اند: «این کمترین چند سالی به محضر انور آن نور ایزدی افتخار تلمذ در فراگرفتن رشته‌های ارثماطیقی از علم اوفاق، تکسیر، اعداد و غیرها، که در السنه به علوم غریبه سائر و دائر است، اشتغال داشته است...».
  
ايشان در جايي گفته است: «علوم غير رسمی ‌‌را در محضر آقازاده قاضي مرحوم آقا سيد مهدي آموختم. دو به دو بوديم. خصوصي بود. می‌‌گفت: شما باشيد، كفايت می‌‌كند.»<ref> ميراث ماندگار، ج ص 67 </ref>  
+
ایشان در جایی گفته است: «علوم غیر رسمی ‌‌را در محضر آقازاده قاضی مرحوم آقا سید مهدی آموختم. دو به دو بودیم. خصوصی بود. می‌‌گفت: شما باشید، کفایت می‌‌کند.»<ref> میراث ماندگار، ج ۱، ص ۶۷ </ref>  
  
كتب متداول و متعارف در علوم غريبه را كه علامه حسن زاده نزد سيد مهدي قاضي فراگرفت، عبارتند از: مفاتيح المغاليق، الدر المكنون والسر المكتوم في علم الحروف و غاية المراد في وفق الاعداد.<ref> گنج نهان، ص 14 و 15.</ref>
+
کتب متداول و متعارف در علوم غریبه را که علامه حسن زاده نزد سید مهدی قاضی فراگرفت، عبارتند از: مفاتیح المغالیق، الدر المکنون والسر المکتوم فی علم الحروف و غایة المراد فی وفق الاعداد.<ref> گنج نهان، ص ۱۴ و ۱۵.</ref>
  
شخصيت ديگري كه مدام به خدمت سيد مهدي قاضي می‌‌رسيده است، آيت الله [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سيد محمدحسين حسيني تهراني]] است؛ چنان كه خود می‌‌نويسد: «پس از تبعيد و اخراج از عراق و توطن در قم، كراراً و مراراً حقير خدمتشان رسيده‌ام و مراتب صفا برقرار بود. ايشان آماده بودند تا آن چه را كه از اين علوم دارند، به حقير تعليم كنند؛ ولي حقير براي خود نفعي در آن نديدم و از قبول آن و صرف وقت در اين امور امتناع كردم؛ اگر چه علوم حقيقي و واقعي هستند».<ref> روح مجرد، ص 486.</ref>
+
شخصیت دیگری که مدام به خدمت سید مهدی قاضی می‌‌رسیده است، آیت الله [[سید محمدحسین حسینی طهرانی|سید محمدحسین حسینی تهرانی]] است؛ چنان که خود می‌‌نویسد: «پس از تبعید و اخراج از عراق و توطن در قم، کراراً و مراراً حقیر خدمتشان رسیده‌ام و مراتب صفا برقرار بود. ایشان آماده بودند تا آن چه را که از این علوم دارند، به حقیر تعلیم کنند؛ ولی حقیر برای خود نفعی در آن ندیدم و از قبول آن و صرف وقت در این امور امتناع کردم؛ اگر چه علوم حقیقی و واقعی هستند».<ref> روح مجرد، ص ۴۸۶.</ref>
  
آيت الله [[سید عبدالکریم رضوی کشمیری|سيد عبدالكريم كشميري]]، در [[نجف]] اشرف مكرراً به خدمت عارف كامل آيت الله قاضي می‌‌رسيد. وي به دليل افشاگري عليه بعثي‌ها و دو روز پس از شهادت آيت الله [[شهید سید محمدباقر صدر|سيد محمدباقر صدر]] در 21 فروردين 1359 ش، همراه خانواده‌اش بدون هيچ زاد و توشه‌اي وارد ايران گرديد و در شهر مقدس [[قم]] رحل اقامت افكند. مرحوم كشميري در اين ديار با آقا سيد مهدي قاضي ارتباط برقرار نمود و البته پيش از اين، زمينه‌هاي انس و آشنايي از نجف پديد آمده بود. سيد مهدي به آيت الله كشميري می‌‌گفت: «هر وقت تو را مشاهده می‌‌كنم، به ياد پدرم می‌‌افتم.»<ref> روح و ريحان، ص 27 و 28.</ref>
+
آیت الله [[سید عبدالکریم رضوی کشمیری|سید عبدالکریم کشمیری]]، در [[نجف]] اشرف مکرراً به خدمت عارف کامل آیت الله قاضی می‌‌رسید. وی به دلیل افشاگری علیه بعثی‌ها و دو روز پس از شهادت آیت الله [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]] در ۲۱ فروردین ۱۳۵۹ ش، همراه خانواده‌اش بدون هیچ زاد و توشه‌ای وارد ایران گردید و در شهر مقدس [[قم]] رحل اقامت افکند. مرحوم کشمیری در این دیار با آقا سید مهدی قاضی ارتباط برقرار نمود و البته پیش از این، زمینه‌های انس و آشنایی از نجف پدید آمده بود. سید مهدی به آیت الله کشمیری می‌‌گفت: «هر وقت تو را مشاهده می‌‌کنم، به یاد پدرم می‌‌افتم.»<ref> روح و ریحان، ص ۲۷ و ۲۸.</ref>
  
عارف سالك حجت الاسلام والمسلمين حاج ميرزا تقي زرگري نيز با عارف صاحبدل مرحوم سيد مهدي قاضي، انسي تنگاتنگ داشت و آن دو سالك وارسته چون يكديگر را ملاقات می‌‌نمودند، از معارف عرفاني و حالات و مقامات اهل سلوك سخن می‌‌گفتند. آن دو به دليل الفت بي‌شائبه با اولياي الهي، مطالب آموزنده فراواني را مطرح می‌‌نمودند و مرحوم زرگري، كه اين نكات را به حافظه سپرده بود، برخي از آن مطالب را در مواقع مقتضي و به مناسبت‌هايي براي برخي دوستان نقل می‌‌نمود.<ref> در محضر لاهوتيان، ص 427.</ref>
+
عارف سالک حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزا تقی زرگری نیز با عارف صاحبدل مرحوم سید مهدی قاضی، انسی تنگاتنگ داشت و آن دو سالک وارسته چون یکدیگر را ملاقات می‌‌نمودند، از معارف عرفانی و حالات و مقامات اهل سلوک سخن می‌‌گفتند. آن دو به دلیل الفت بی‌شائبه با اولیای الهی، مطالب آموزنده فراوانی را مطرح می‌‌نمودند و مرحوم زرگری، که این نکات را به حافظه سپرده بود، برخی از آن مطالب را در مواقع مقتضی و به مناسبت‌هایی برای برخی دوستان نقل می‌‌نمود.<ref> در محضر لاهوتیان، ص ۴۲۷.</ref>
  
==مقام علمي==
+
==فعالیت‌های علمی==
  
آيت الله سيد مهدي قاضی در علوم غريبه - كه تحصيل آن براي همه رايج نمی‌‌باشد و كمتر كسي بدان دسترسي دارد و حتي ابعادي از آن براي خواص روشن نيست - مهارت داشت.   
+
آیت الله سید مهدی قاضی در علوم غریبه - که تحصیل آن برای همه رایج نمی‌‌باشد و کمتر کسی بدان دسترسی دارد و حتی ابعادی از آن برای خواص روشن نیست - مهارت داشت. آیت الله سید محمدحسین حسینی تهرانی می‌‌نویسد: مرحوم آیت الله [[سید علی آقا قاضی|سید علی قاضی]] در این فن (اسرار حروف) سرآمد روزگار بود و آقازاده‌اش، مرحوم سید مهدی قاضی که اخیراً در بلده طیبه [[قم]] رحل اقامت افکند و در آن جا هم به رحمت جاودانی پیوست، در این علم، استادِ منحصر به فرد بود. او از اکتشافات حروف و اسرار اعداد، داستان‌های شنیدنی داشت.<ref> روح مجرد، ص ۴۸۵.</ref> آیت الله [[علامه حسن زاده آملی|حسن زاده آملی]] خاطر نشان ساخته است: «چندین نفر را که در اوفاق و اعداد خبره بوده‌اند، دیده‌ام و از آن ها استفاده کرده‌ام؛ اما هیچ یک در این علوم، به قدرت و قوت و استیلای مرحوم آقای سید مهدی قاضی نبودند. در این رشته‌ها کارکرده و خیلی قوی و عجیب بود».<ref> کیهان فرهنگی، گفتگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، مرداد ماه سال ۱۳۶۳.</ref>  
  
آيت الله سيد محمدحسين حسيني تهراني می‌‌نويسد: مرحوم آيت الله [[سید علی آقا قاضی|سيد علي قاضي]] در اين فن (اسرار حروف) سرآمد روزگار بود و آقازاده‌اش، مرحوم سيد مهدي قاضي كه اخيراً در بلده طيبه [[قم]] رحل اقامت افكند و در آن جا هم به رحمت جاوداني پيوست، در اين علم، استادِ منحصر به فرد بود. او از اكتشافات حروف و اسرار اعداد، داستان‌هاي شنيدني داشت. حتي می‌‌فرمود: خود من هم در اين فن ابتكاراتي دارم.<ref> روح مجرد، ص 485.</ref>
+
در سال ۱۳۵۴ شمسی، پس از آنکه سید مهدی قاضی در [[عراق]] تحت فشار سیاسی رژیم بعثی قرار گرفت، به اجبار، از عراق به [[ایران]] آمد و در شهر مقدس [[قم]] سکونت گزید.<ref> یادداشت‌های سید محمدحسن قاضی (برادر سید مهدی قاضی) و نیز کتاب در محفل روحانیان، محمدعلی مجاهدی، ص ۱۹۸؛ اظهارات آقای محلاتی، (همسایه سید مهدی قاضی).</ref> ایشان در قم، علاوه بر آن که به پژوهش در علوم غریبه و کشف ابتکاراتی در این رشته مبادرت داشت، در حل غوامض آثار [[محیی الدین ابن عربی|ابن عربی]] تلاش‌های ارزنده‌ای به عمل آورد. او اگر چه این معارف و یافته‌های فکری و علمی ‌‌خویش را نگاشته، ولی هیچ کدام آن ها در دسترس نیست! آن چه از این عارف گمنام موجود است، تقریرات درس ایشان در علم اعداد، اوفاق و حروف است که علامه آیت الله حسن زاده آملی، به همراه خاطراتی از [[اخلاق]] و رفتار وی، در کتابی به رشته نگارش درآورده، ولی تاکنون به زیور طبع آراسته نشده است.
  
آيت الله [[علامه حسن زاده آملی|حسن زاده آملي]] خاطر نشان ساخته است: «چندين نفر را كه در اوفاق و اعداد خبره بوده‌اند، ديده‌ام و از آن ها استفاده كرده‌ام؛ اما هيچ يك در اين علوم، به قدرت و قوت و استيلاي مرحوم آقاي سيد مهدي قاضي نبودند. در اين رشته‌ها كاركرده و خيلي قوي و عجيب بود».<ref> كيهان فرهنگي، گفتگو با علامه حسن حسن‌زاده آملي، مرداد ماه سال 1363.</ref>
+
سید مهدی قاضی در خوشنویسی و هنر خطاطی نیز ماهر بود. علامه حسن‌ زاده آملی می‌‌نویسد: «زاهد ناسک حجةالاسلام والمسلمین آقا سید مهدی قاضی تبریزی رضوان الله تعالی علیه در حُسنِ [[خط]]، آیتی باهر بود و به ویژه در [[خط ثلث|ثلث]]، قادری نادر، بلکه شأنی خاص در ثلث داشت. بر این عقیدت بود که هر حرف کتبی را چون عینی، شکل و صورتی خاص است که اگر از آن تحریف شود و مُثله گردد، در جداول وفقی و تعویذات و نظایر آن ها بی‌اثر خواهد بود. لذا هیچ‌گاه بی [[طهارت]]، قلم و لوح را مس نمی‌‌کرد و در رسم حروف اهتمام بسیار داشت و در آیین کتابت سبک کوشیار. چه برنامه کوشیار این بود که در حال اعتدال مزاج می‌‌نوشت و با خستگی و عدم اعتدال دست به قلم نمی‌‌برد. پیش از شروع به نوشتن، چند قلم می‌‌تراشید و آماده می‌‌کرد تا اگر یکی از آن‌ها در اثنای کتابت از رفتار بازماند، با دیگری بنویسد». آیت الله سید محمدحسین حسینی تهرانی هم متذکر گردیده است: در [[خط نسخ]]، استاد منحصر به فرد بود و کتیبه‌های اطراف کفشداری [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|حرم حضرت امیرالمؤمنین]] علیه السلام و مدرسه [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردی]] و غیرهما به خط ایشان است.<ref> روح مجرد، ص ۴۸۵.</ref> سید مهدی، به گفته برادرش سید محمدحسن قاضی، از این راه ارتزاق می‌‌نمود. استادان وی در خط، میرزا محمود کاتب غروی و شیخ محمود تفلیسیچی بودند. 
  
==دانشور هنرمند==
+
==فضایل و کرامات اخلاقی==
  
سيد مهدي قاضي در خوشنويسي و هنر خطاطي نيز ماهر بود. علامه حسن‌ زاده آملي می‌‌نويسد: «زاهد ناسك حجةالاسلام والمسلمين آقا سيد مهدي قاضي تبريزي رضوان الله تعالي عليه در حُسنِ [[خط]]، آيتي باهر بود و به ويژه در [[خط ثلث|ثلث]]، قادري نادر، بلكه شأني خاص در ثلث داشت. بر اين عقيدت بود كه هر حرف كتبي را چون عيني، شكل و صورتي خاص است كه اگر از آن تحريف شود و مُثله گردد، در جداول وفقي و تعويذات و نظاير آن ها بي‌اثر خواهد بود. لذا هيچ‌گاه بي [[طهارت]]، قلم و لوح را مس نمی‌‌كرد و در رسم حروف اهتمام بسيار داشت و در آيين كتابت سبك كوشيار. چه برنامه كوشيار اين بود كه در حال اعتدال مزاج می‌‌نوشت و با خستگي و عدم اعتدال دست به قلم نمی‌‌برد. پيش از شروع به نوشتن، چند قلم می‌‌تراشيد و آماده می‌‌كرد تا اگر يكي از آن‌ها در اثناي كتابت از رفتار بازماند، با ديگري بنويسد».
+
سید مهدی قاضی در زمان حیات پدر بزرگوار خود، در خدمت ایشان  بود و پس از ارتحالش کوشید میراث معنوی او را صیانت نماید و فضیلت‌هایی را که در زندگی او تبلور عینی داشت، تداوم بخشد. سید مهدی اجازه نداد چراغ دانش و اندیشه پدر خاموش گردد و مرواریدهای معانی‌ای که آن عالم ربانی برای صید آن‌ها زحمات و مرارت‌های زیادی کشیده بود، از درخشندگی بازایستند.
  
آيت الله سيد محمدحسين حسيني تهراني هم متذكر گرديده است: در [[خط نسخ]]، استاد منحصر به فرد بود و كتيبه‌هاي اطراف كفشداري [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|حرم حضرت اميرالمؤمنين]] عليه السلام و مدرسه [[آیت الله بروجردی|آيت الله بروجردي]] و غيرهما به خط ايشان است.<ref> روح مجرد، ص 485.</ref> سيد مهدي، به گفته برادرش سيد محمدحسن قاضي، از اين راه ارتزاق می‌‌نمود. استادان وي در خط، ميرزا محمود كاتب غروي و شيخ محمود تفليسيچي بودند.
+
علامه حسن زاده آملی از او این گونه نام می‌‌برد: «دوحة طوبی العلم والتقوی؛ العبد الصالح، مصداق الولد سرّ ابیه، سید مهدی قاضی طباطبایی رفع الله درجاته السامیة. آن جناب، خلف صادق و صالح استاد تنی چند از اساتیدم آیت الله حاج سید علی قاضی بوده است و بر اثر همت به مراقبت، که کشیک نفس کشیدن و جهاد اکبر است، حضور و مقام عندیت که «فی مقعد صدق عند مَلِیک مقتدر» بوده است که داشت، تمثلات و مشاهدات شیرین برایش روی می‌‌آورد و بارقه‌های دلنشین بدو دست می‌‌داد. گاهی برخی از آن حالات روحانی و رویدادهای رحمانی را که برایم حکایت می‌‌فرمود، تاچندی در حیرت بسر می‌‌بردم و تاکنون نیز از آن خاطرات نورانی بهره‌مندم. آن بزرگوار در مکارم اخلاقی و در [[ولایت]] و محبت به پیامبر خاتم و آلش صلوات الله علیهم جفت پدر بود و طاق بود».<ref> منظومه معرفت، ص ۱۱۶.</ref>
  
==مهاجرت به قم ==
+
در [[عرفان]] عملی به جایی رسیده بود که [[چشم برزخی|چشم برزخی‌اش]] باز شده بود و مشاهدات و مکاشفاتِ شگفت داشت. آیت الله حسن زاده می‌‌گوید: «سید مهدی قاضی روزی به بنده فرمود: پدرم بارها می‌‌گفت: انسان باید محور برزخی پیدا کند تا به اسرار حروف و کلمات و حقایق اشیا دست یابد و آگاهی پیدا کند و از این حالت طبیعی و عادی مردم متعارف به درآید. و تا کسی از این عالم خاکی با [[تزکیه نفس|تزکیه]] و [[تقوا]] پوست نیندازد، به ملکوت عالم آشنا نمی‌‌شود. فرزندم! ارتقای برزخی به رشد و اعتلای وجودی نیاز دارد و سید مهدی به این نعمت متنعم بود».<ref> کیهان اندیشه، ش ۲۶، ص ۷ و ۸.</ref>
  
سيد مهدي قاضي در [[عراق]] تحت فشار سياسي رژيم بعثي قرار گرفت و اين وضعيت به حدي شدت يافت كه آرامش وي را سلب نمود. سرانجام در سال 1354 ش. به اجبار، از عراق به [[ايران]] رانده شد و ناگزير گرديد از خانه و زندگي در [[نجف]] چشم بپوشد. نخست به [[تهران]] عزيمت نمود و ايامی ‌‌چند در منزل برادرش سيد محمدحسن اقامت گزيد. سپس به شهر مقدس [[قم]] آمد و در اين ديار خانه‌اي را جهت سكونت اجاره نمود و زندگي بسيار ساده و بي‌آلايشي را براي خويش تدارك ديد. او از راه خطاطي امرار معاش می‌‌كرد.<ref> يادداشت‌هاي سيد محمدحسن قاضي (برادر سيد مهدي قاضي) و نيز كتاب در محفل روحانيان، محمدعلي مجاهدي، ص 198؛ اظهارات آقاي محلاتي، (همسايه سيد مهدي قاضي).</ref>
+
سید مهدی قاضی در عین حالی که فاضل فرزانه و عارف ستوده خصال بود، با افراد متواضعانه برخورد می‌‌نمود. کم سخن می‌‌گفت؛ در [[سلام]] سبقت می‌‌گرفت؛ حتی اطفال را احترام می‌‌نمود. وقتی کودکان همسایه کاری برایش انجام می‌‌دادند و نانی می‌‌گرفتند، قدردانِ زحمتشان بود و مبلغی به آنان می‌‌داد و هیچ گاه نمی‌‌خواست زیر بار منت کسی باشد. از [[عراق]] که به [[قم]] آمد، وسایلی با خود به همراه نیاورده بود و زندگی بسیار ساده و بدون امکانات متعارف و متداول را برای خود تدارک دید. فرشی فرسوده و مندرس، زیراندازش بود.  
  
سيد مهدي در قم، علاوه بر آن كه به پژوهش در علوم غريبه و كشف ابتكاراتي در اين رشته مبادرت داشت، در حل غوامض آثار [[محیی الدین ابن عربی|ابن عربي]] تلاش‌هاي ارزنده‌اي به عمل آورد. او اگر چه اين معارف و يافته‌هاي فكري و علمی ‌‌خويش را نگاشته، ولي هيچ كدام آن ها در دسترس نيست! آن چه از اين عارف گمنام موجود است، تقريرات درس ايشان در علم اعداد، اوفاق و حروف است كه علامه آيت الله حسن زاده آملي، به همراه خاطراتي از [[اخلاق]] و رفتار وي، در كتابي به رشته نگارش درآورده، ولي تاكنون به زيور طبع آراسته نشده است.
+
سید مهدی قاضی به دلیل [[تزکیه نفس]] و احاطه به علم جفر و صعود به درجات معنوی، مسائلی را مطرح می‌‌نمود که از کرامات او قلمداد می‌‌گردد. علامه حسن زاده آملی از سید مهدی قاضی نقل کرده است که: «هر وقت گرفتاری برایم پیش می‌‌آمد، آن معضل را برای پدرم آیت الله سید علی قاضی، که در عالم [[برزخ]] بسر می‌‌برد، مطرح می‌‌کردم و او حل آن مشکل را به من خبر می‌‌داد».<ref> بیانات علامه حسن‌زاده آملی در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۸۱ ش. و نیز یادداشت‌های دست‌نویس سید محمدحسن قاضی.</ref>
  
==فضايل اخلاقي==
+
همچنین چندی قبل از آن که ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷ شمسی (روز فرار شاه از [[ایران]]) فرا برسد، با حساب جفر به برخی مأنوسین گفته بود: این روز، زمان «زهق الباطل»<ref>[[سوره اِسراء|سوره اسراء]]، ۸۱.</ref> است.
  
سید مهدی قاضی در زمان حيات پدر بزرگوار خود، در خدمت ایشان  بود و پس از ارتحالش كوشيد ميراث معنوي او را صيانت نمايد و فضيلت‌هايي را كه در زندگي او تبلور عيني داشت، تداوم بخشد. سيد مهدي اجازه نداد چراغ دانش و انديشه پدر خاموش گردد و مرواريدهاي معاني‌اي كه آن عالم رباني براي صيد آن‌ها زحمات و مرارت‌هاي زيادي كشيده بود، از درخشندگي بازايستند.
+
ایشان فراز و نشیب‌های جنگ تحمیلی [[عراق]] علیه ایران را نیز بدین صورت آینده‌نگری می‌‌کرد. یک روز در زمان رهبری [[امام خمینی|امام خمینی]] برای اطرافیان بیان کرد که: آیت الله [[سید علی حسینی خامنه ای|سید علی خامنه‌ای]] (مدظله العالی) بعد از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ‌‌ایران، زمام امور این کشور را بدست خواهد گرفت. و این سخن را او زمانی بر زبان آورد که شنوندگان تحقق آن را بعید می‌‌دانستند، زیرا [[شهید بهشتی|آیت الله بهشتی]] در قید حیات بود و آنان تصور می‌‌نمودند که پس از رحلت امام، آن شهید مظلوم زمام امور را بدست خواهد گرفت!<ref> از دست خط حاج آقا سید محمدعلی قاضی نقل گردیده است.</ref>
 +
==وفات==
  
علامه حسن زاده آملي از او اين گونه نام می‌‌برد: «دوحة طوبي العلم والتقوي؛ العبد الصالح، مصداق الولد سرّ ابيه، سيد مهدي قاضي طباطبايي رفع الله درجاته السامية. آن جناب، خلف صادق و صالح استاد تني چند از اساتيدم آيت الله حاج سيد علي قاضي بوده است و بر اثر همت به مراقبت، كه كشيك نفس كشيدن و جهاد اكبر است، حضور و مقام عنديت كه «في مقعد صدق عند مَلِيكٍ مقتدر» بوده است كه داشت، تمثلات و مشاهدات شيرين برايش روي می‌‌آورد و بارقه‌هاي دلنشين بدو دست می‌‌داد. گاهي برخي از آن حالات روحاني و رويدادهاي رحماني را كه برايم حكايت می‌‌فرمود، تاچندي در حيرت بسر می‌‌بردم و تاكنون نيز از آن خاطرات نوراني بهره‌مندم. آن بزرگوار در مكارم اخلاقي و در [[ولايت]] و محبت به پيامبر خاتم و آلش صلوات الله عليهم جفت پدر بود و طاق بود».<ref> منظومه معرفت، ص 116.</ref>
+
مرحوم سید مهدی قاضی به دلیل فشارهای سیاسی و اقتصادی، که بر اثر اختناق بعثی‌ها در [[نجف]] تحمل کرد و به دنبال آن آوارگی و تبعید، دچار کسالت قلبی و ناراحتی در دستگاه گردش خون گردید و سرانجام در روز شنبه دو اسفند ۱۳۵۹ شمسی مصادف با ۱۶ ربیع‌الثانی ۱۴۰۱ قمری از این عالم فانی رخت بربست.
 
 
در [[عرفان]] عملي به جايي رسيده بود كه [[چشم برزخی|چشم برزخي‌اش]] باز شده بود و مشاهدات و مكاشفاتِ شگفت داشت. آيت الله حسن زاده می‌‌گويد: «سيد مهدي قاضي روزي به بنده فرمود: پدرم بارها می‌‌گفت: انسان بايد محور برزخي پيدا كند تا به اسرار حروف و كلمات و حقايق اشيا دست يابد و آگاهي پيدا كند و از اين حالت طبيعي و عادي مردم متعارف به درآيد. و تا كسي از اين عالم خاكي با [[تزكيه]] و [[تقوا]] پوست نيندازد، به ملكوت عالم آشنا نمی‌‌شود. فرزندم! ارتقاي برزخي به رشد و اعتلاي وجودي نياز دارد و سيد مهدي به اين نعمت متنعم بود».<ref> كيهان انديشه، ش 26، ص 7 و 8.</ref>
 
 
 
سيد مهدي قاضي در عين حالي كه فاضل فرزانه و عارف ستوده خصال بود، با افراد متواضعانه برخورد می‌‌نمود. كم سخن می‌‌گفت؛ در [[سلام]] سبقت می‌‌گرفت؛ حتي اطفال را احترام می‌‌نمود. وقتي كودكان همسايه كاري برايش انجام می‌‌دادند و ناني می‌‌گرفتند، قدردانِ زحمتشان بود و مبلغي به آنان می‌‌داد و هيچ گاه نمی‌‌خواست زير بار منت كسي باشد. از [[عراق]] كه به [[قم]] آمد، وسايلي با خود به همراه نياورده بود و زندگي بسيار ساده و بدون امكانات متعارف و متداول را براي خود تدارك ديد. فرشي فرسوده و مندرس، زيراندازش بود.
 
==كرامات==
 
 
 
سيد مهدي قاضي به دليل [[تزكيه نفس]] و احاطه به علم جفر و صعود به درجات معنوي، مسائلي را مطرح می‌‌نمود كه از كرامات او قلمداد می‌‌گردد. علامه حسن زاده آملي از سيد مهدي قاضي نقل كرده است كه: «هر وقت گرفتاري برايم پيش می‌‌آمد، آن معضل را براي پدرم آيت الله سيد علي قاضي، كه در عالم [[برزخ]] بسر می‌‌برد، مطرح می‌‌كردم و او حل آن مشكل را به من خبر می‌‌داد».<ref> بيانات علامه حسن‌زاده آملي در تاريخ 22 بهمن 1381 ش. و نيز يادداشت‌هاي دست‌نويس سيد محمدحسن قاضي.</ref>
 
 
 
همچنين چندي قبل از آن كه 26 دي ماه 1357 شمسی (روز فرار شاه از [[ایران]]) فرا برسد، با حساب جفر به برخي مأنوسين گفته بود: اين روز، زمان «زهق الباطل» است.
 
 
 
ايشان فراز و نشيب‌هاي جنگ تحميلي [[عراق]] عليه ايران را نيز بدين صورت آينده‌نگري می‌‌كرد. يك روز در زمان رهبري [[امام خمینی|امام خميني]] براي اطرافيان بيان كرد كه: آيت الله [[سید علی حسینی خامنه ای|سيد علي خامنه‌اي]] (مدظله العالي) بعد از رحلت بنيانگذار جمهوري اسلامی ‌‌ايران، زمام امور اين كشور را بدست خواهد گرفت. و اين سخن را او زماني بر زبان آورد كه شنوندگان تحقق آن را بعيد می‌‌دانستند، زيرا [[شهید بهشتی|آيت الله بهشتي]] در قيد حيات بود و آنان تصور می‌‌نمودند كه پس از رحلت امام، آن شهيد مظلوم زمام امور را بدست خواهد گرفت!<ref> از دست خط حاج آقا سيد محمدعلي قاضي نقل گرديده است.</ref>
 
==وفات==
 
  
مرحوم سيد مهدي قاضي به دليل فشارهاي سياسي و اقتصادي، كه بر اثر اختناق بعثي‌ها در [[نجف]] تحمل كرد و به دنبال آن آوارگي و تبعيد، دچار كسالت قلبي و ناراحتي در دستگاه گردش خون گرديد و سرانجام در ماه [[صفر]] سال 1401 ق. (2/12/1359 ه.ش) از اين عالم فانی رخت بربست.
+
پیکر مطهر این عالم ربانی پس از تشییع باشکوهی، به توصیه [[علامه طباطبایی]]، در یکی از حجرات صحن [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]] علیهاالسلام، ضلع شرقی، دفن ‌گردید.
  
پيكر مطهر اين عالم رباني پس از تشييع باشكوهي، به توصيه [[علامه طباطبايي]]، در يكي از حجرات صحن [[حرم حضرت معصومه علیها السلام|حرم حضرت معصومه]] عليهاالسلام، ضلع شرقي، دفن ‌گردید.
 
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
<references />
 
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
  
*غلامرضا گلي‌زواره، "سيد مهدي قاضي"، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد 16، صفحه 216-240.
+
*غلامرضا گلی‌زواره، "سید مهدی قاضی"، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۱۶، صفحه ۲۱۶-۲۴۰.
 +
==آرشیو عکس و تصویر==
 +
<gallery mode="packed" heights="170">
 +
پرونده:سیدقاضی.jpg|سید مهدی قاضی طباطبائی
 +
</gallery>
  
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
+
[[رده:علمای معاصر|قاضی طباطبائی،سید مهدی]]
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:عارفان]]
 +
[[رده:مدفونین در حرم حضرت معصومه (س)]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۰۲

آیت الله سید مهدی قاضی طباطبائی ( - ۱۴۰۱ ق)، فرزند عارف بزرگ سید علی قاضی و از علمای ربانی شیعه است. وی در علوم غریبه همچون علم اعداد و حروف و نیز در هنر خوشنویسی و خطاطی ماهر بود. علامه حسن زاده آملی از شاگردان اوست.

مهدی قاضی.jpg
نام کامل سید مهدی قاضی طباطبائی
وفات ۱۴۰۱ قمری
مدفن قم، حرم حضرت معصومه سلام الله علیها

Line.png

اساتید

سید علی قاضی، میرزا ابراهیم شریفی زابلی، شیخ علی قسام، میرزا جعفر جنانی،...

شاگردان

علامه حسن زاده آملی،...


نسب و خاندان

نسب سید مهدی قاضی طباطبایی، به امام حسن علیه السلام می رسد.[۱] پدرش آیت الله سید علی قاضی طباطبایی، عارف مشهور و دانشمند متقی می‌‌باشد که بسیاری از دانشوران همچون: آیت الله بهجت، شهید دستغیب، علامه طباطبایی و... محضرش را درک کرده‌اند.[۲]

خاندان بزرگی که سید مهدی قاضی از آن برخاسته است، به دو نام «قاضی طباطبایی» و «شیخ الاسلامی» مشهور بوده‌اند. اکثر مردان این دودمان از عالمان بزرگ و مشاهیر عرصه‌های علمی، سیاسی و فرهنگی بوده و سالیان متمادی به صیانت از فرهنگ اسلامی، مقاومت در برابر استبداد، قضاوت و حل و فصل مشکلات اجتماعی مردم اشتغال داشته‌اند. مرحوم آیت الله قاضی در انتهای شرح که بر کتاب «ارشاد» شیخ مفید نوشته همه اجدادش را ذکر کرده و خاطرنشان نموده است نیاکان ما همه از سادات زواره هستند.[۳]

تحصیلات و استادان

آیت الله سید علی قاضی روح مستعد فرزندش را مهیای فراگیری علوم اسلامی‌‌ و تعالیم قرآن و عترت نمود و به او آموخت که پیمودن مسیر دانش و معرفت بدون تقوا و زهد، میسر نیست. آیت الله قاضی رسیدن به قله عرفان را بدون رعایت مسایل شرعی ناممکن می‌‌دانست و ضمن این که خود به شریعت مقدس اسلام پای‌بند بود، فرزندان و شاگردان را به این امر سفارش می‌‌نمود. به دلیل همین تقید بود که در اماکن مقدس بیتوته می‌‌کرد و زیارت مشاهد شریف را ترک نمی‌‌نمود و به سید مهدی هم توصیه می‌‌کرد که: این گونه باشد و به آرامش در نماز، حضور قلب در عبادات و اذکار، رعایت آداب عبادات، جدیت در تکالیف الهی و کثرت قرائت قرآن اهتمام ورزد.

سید مهدی قاضی نزد پدر دوره‌هایی از فقه، مباحث اخلاقی و عرفانی را آموخت. علاوه بر این، چون آیت الله قاضی به اسرار حروف واقف بود و از این دانش برای استخراج امور بدیع و اطلاع از خبرهای غیبی و آگاهی بر ضمایر افراد، استفاده می‌‌نمود و در این فن سرآمد روزگار بشمار می‌‌رفت، سید مهدی نیز این دانش و برخی علوم غریبه چون: علم اعداد و اوفاق را نزد پدر به خوبی آموخت. او برای آیت الله سید محمدحسین حسینی تهرانی نقل کرده است: در این فن ابتکاراتی دارم و از من بالاتر و عالمتر، مرحوم پدرم بود؛ چرا که در بعضی از استخراج‌های بسیار مشکل که فرومی‌‌ماندم و بالأخره با توسل به حضرت امیرمؤمنان علیه السلام و ختومات، موفق به حل آن می‌‌شدم، هنگامی‌‌که به محضر پدرم شرفیاب می‌‌شدم و می‌‌خواستم وی را از این اکتشافات و حل آن ها آگاه کنم، معلوم می‌‌شد که پدرم قبل از من به این دشواری‌ها رسیده و قبل از من آن ها را حل کرده است.[۴]

آیت الله جوادی آملی در درس تفسیرشان فرمود: سیدنا الاستاد علامه طباطبایی نقل می‌‌کرد: در تبریز کسی بود که با همین علوم عدد می‌‌توانست شخصی را که مورد حاجت آدم است، نه تنها او را بشناسد، بلکه بداند خانه‌اش کجاست، شماره تلفن منزلش را می‌‌توانست استخراج کند... مرحوم آقا سید مهدی قاضی، از اهل علم حروف بود و من می‌‌دانستم که مطلع است. می‌‌فرمود: بارها پدرم می‌‌گفت: راه بهتری هم داریم. و این تذکر نه برای آن بود که علم مذکور بی‌معنا است.[۵]

سید مهدی قاضی در جایی دیگر یادآور شده است: در نجف اشرف ضمن تحصیل علوم حوزوی، در فراگیری علوم غریبه سعی بلیغی به خرج می‌‌دادم.[۶]

سید مهدی قاضی همزمان با بهره‌مندی از پدر فاضل و فرزانه خویش، محضر تنی چند از استادان حوزه نجف را، که برخی از آنان در مکتب آیت الله سید علی قاضی تربیت شده بودند، درک نمود؛ میرزا ابراهیم شریفی زابلی و آیت الله شیخ علی قسام از کسانی هستند که سید مهدی قاضی نزد ایشان شاگردی نموده است.[۷] همچنین ایشان با مرحوم میرزا جعفر جنانی ارتباط داشت و از توانایی های علمی ‌‌و مقامات عرفانی وی استفاده می‌‌نمود.[۸]

شاگردان و همنشینان

سید مهدی قاضی به رغم توانایی‌های علمی‌‌ در فقه، عرفان، علوم ریاضی، هیئت و دانش‌های شگفت، به دلیل مساعد نبودن شرایط اجتماعی در قم، حوزه درسی تشکیل نداد و تنها، تعداد معدودی از افراد، از محضر او بهره‌مند شدند که علامه آیت الله حسن زاده آملی یکی از این افراد است.

آیت الله حسن زاده در نوشتاری یادآور شده‌اند: «این کمترین چند سالی به محضر انور آن نور ایزدی افتخار تلمذ در فراگرفتن رشته‌های ارثماطیقی از علم اوفاق، تکسیر، اعداد و غیرها، که در السنه به علوم غریبه سائر و دائر است، اشتغال داشته است...».

ایشان در جایی گفته است: «علوم غیر رسمی ‌‌را در محضر آقازاده قاضی مرحوم آقا سید مهدی آموختم. دو به دو بودیم. خصوصی بود. می‌‌گفت: شما باشید، کفایت می‌‌کند.»[۹]

کتب متداول و متعارف در علوم غریبه را که علامه حسن زاده نزد سید مهدی قاضی فراگرفت، عبارتند از: مفاتیح المغالیق، الدر المکنون والسر المکتوم فی علم الحروف و غایة المراد فی وفق الاعداد.[۱۰]

شخصیت دیگری که مدام به خدمت سید مهدی قاضی می‌‌رسیده است، آیت الله سید محمدحسین حسینی تهرانی است؛ چنان که خود می‌‌نویسد: «پس از تبعید و اخراج از عراق و توطن در قم، کراراً و مراراً حقیر خدمتشان رسیده‌ام و مراتب صفا برقرار بود. ایشان آماده بودند تا آن چه را که از این علوم دارند، به حقیر تعلیم کنند؛ ولی حقیر برای خود نفعی در آن ندیدم و از قبول آن و صرف وقت در این امور امتناع کردم؛ اگر چه علوم حقیقی و واقعی هستند».[۱۱]

آیت الله سید عبدالکریم کشمیری، در نجف اشرف مکرراً به خدمت عارف کامل آیت الله قاضی می‌‌رسید. وی به دلیل افشاگری علیه بعثی‌ها و دو روز پس از شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر در ۲۱ فروردین ۱۳۵۹ ش، همراه خانواده‌اش بدون هیچ زاد و توشه‌ای وارد ایران گردید و در شهر مقدس قم رحل اقامت افکند. مرحوم کشمیری در این دیار با آقا سید مهدی قاضی ارتباط برقرار نمود و البته پیش از این، زمینه‌های انس و آشنایی از نجف پدید آمده بود. سید مهدی به آیت الله کشمیری می‌‌گفت: «هر وقت تو را مشاهده می‌‌کنم، به یاد پدرم می‌‌افتم.»[۱۲]

عارف سالک حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزا تقی زرگری نیز با عارف صاحبدل مرحوم سید مهدی قاضی، انسی تنگاتنگ داشت و آن دو سالک وارسته چون یکدیگر را ملاقات می‌‌نمودند، از معارف عرفانی و حالات و مقامات اهل سلوک سخن می‌‌گفتند. آن دو به دلیل الفت بی‌شائبه با اولیای الهی، مطالب آموزنده فراوانی را مطرح می‌‌نمودند و مرحوم زرگری، که این نکات را به حافظه سپرده بود، برخی از آن مطالب را در مواقع مقتضی و به مناسبت‌هایی برای برخی دوستان نقل می‌‌نمود.[۱۳]

فعالیت‌های علمی

آیت الله سید مهدی قاضی در علوم غریبه - که تحصیل آن برای همه رایج نمی‌‌باشد و کمتر کسی بدان دسترسی دارد و حتی ابعادی از آن برای خواص روشن نیست - مهارت داشت. آیت الله سید محمدحسین حسینی تهرانی می‌‌نویسد: مرحوم آیت الله سید علی قاضی در این فن (اسرار حروف) سرآمد روزگار بود و آقازاده‌اش، مرحوم سید مهدی قاضی که اخیراً در بلده طیبه قم رحل اقامت افکند و در آن جا هم به رحمت جاودانی پیوست، در این علم، استادِ منحصر به فرد بود. او از اکتشافات حروف و اسرار اعداد، داستان‌های شنیدنی داشت.[۱۴] آیت الله حسن زاده آملی خاطر نشان ساخته است: «چندین نفر را که در اوفاق و اعداد خبره بوده‌اند، دیده‌ام و از آن ها استفاده کرده‌ام؛ اما هیچ یک در این علوم، به قدرت و قوت و استیلای مرحوم آقای سید مهدی قاضی نبودند. در این رشته‌ها کارکرده و خیلی قوی و عجیب بود».[۱۵]

در سال ۱۳۵۴ شمسی، پس از آنکه سید مهدی قاضی در عراق تحت فشار سیاسی رژیم بعثی قرار گرفت، به اجبار، از عراق به ایران آمد و در شهر مقدس قم سکونت گزید.[۱۶] ایشان در قم، علاوه بر آن که به پژوهش در علوم غریبه و کشف ابتکاراتی در این رشته مبادرت داشت، در حل غوامض آثار ابن عربی تلاش‌های ارزنده‌ای به عمل آورد. او اگر چه این معارف و یافته‌های فکری و علمی ‌‌خویش را نگاشته، ولی هیچ کدام آن ها در دسترس نیست! آن چه از این عارف گمنام موجود است، تقریرات درس ایشان در علم اعداد، اوفاق و حروف است که علامه آیت الله حسن زاده آملی، به همراه خاطراتی از اخلاق و رفتار وی، در کتابی به رشته نگارش درآورده، ولی تاکنون به زیور طبع آراسته نشده است.

سید مهدی قاضی در خوشنویسی و هنر خطاطی نیز ماهر بود. علامه حسن‌ زاده آملی می‌‌نویسد: «زاهد ناسک حجةالاسلام والمسلمین آقا سید مهدی قاضی تبریزی رضوان الله تعالی علیه در حُسنِ خط، آیتی باهر بود و به ویژه در ثلث، قادری نادر، بلکه شأنی خاص در ثلث داشت. بر این عقیدت بود که هر حرف کتبی را چون عینی، شکل و صورتی خاص است که اگر از آن تحریف شود و مُثله گردد، در جداول وفقی و تعویذات و نظایر آن ها بی‌اثر خواهد بود. لذا هیچ‌گاه بی طهارت، قلم و لوح را مس نمی‌‌کرد و در رسم حروف اهتمام بسیار داشت و در آیین کتابت سبک کوشیار. چه برنامه کوشیار این بود که در حال اعتدال مزاج می‌‌نوشت و با خستگی و عدم اعتدال دست به قلم نمی‌‌برد. پیش از شروع به نوشتن، چند قلم می‌‌تراشید و آماده می‌‌کرد تا اگر یکی از آن‌ها در اثنای کتابت از رفتار بازماند، با دیگری بنویسد». آیت الله سید محمدحسین حسینی تهرانی هم متذکر گردیده است: در خط نسخ، استاد منحصر به فرد بود و کتیبه‌های اطراف کفشداری حرم حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام و مدرسه آیت الله بروجردی و غیرهما به خط ایشان است.[۱۷] سید مهدی، به گفته برادرش سید محمدحسن قاضی، از این راه ارتزاق می‌‌نمود. استادان وی در خط، میرزا محمود کاتب غروی و شیخ محمود تفلیسیچی بودند.

فضایل و کرامات اخلاقی

سید مهدی قاضی در زمان حیات پدر بزرگوار خود، در خدمت ایشان بود و پس از ارتحالش کوشید میراث معنوی او را صیانت نماید و فضیلت‌هایی را که در زندگی او تبلور عینی داشت، تداوم بخشد. سید مهدی اجازه نداد چراغ دانش و اندیشه پدر خاموش گردد و مرواریدهای معانی‌ای که آن عالم ربانی برای صید آن‌ها زحمات و مرارت‌های زیادی کشیده بود، از درخشندگی بازایستند.

علامه حسن زاده آملی از او این گونه نام می‌‌برد: «دوحة طوبی العلم والتقوی؛ العبد الصالح، مصداق الولد سرّ ابیه، سید مهدی قاضی طباطبایی رفع الله درجاته السامیة. آن جناب، خلف صادق و صالح استاد تنی چند از اساتیدم آیت الله حاج سید علی قاضی بوده است و بر اثر همت به مراقبت، که کشیک نفس کشیدن و جهاد اکبر است، حضور و مقام عندیت که «فی مقعد صدق عند مَلِیک مقتدر» بوده است که داشت، تمثلات و مشاهدات شیرین برایش روی می‌‌آورد و بارقه‌های دلنشین بدو دست می‌‌داد. گاهی برخی از آن حالات روحانی و رویدادهای رحمانی را که برایم حکایت می‌‌فرمود، تاچندی در حیرت بسر می‌‌بردم و تاکنون نیز از آن خاطرات نورانی بهره‌مندم. آن بزرگوار در مکارم اخلاقی و در ولایت و محبت به پیامبر خاتم و آلش صلوات الله علیهم جفت پدر بود و طاق بود».[۱۸]

در عرفان عملی به جایی رسیده بود که چشم برزخی‌اش باز شده بود و مشاهدات و مکاشفاتِ شگفت داشت. آیت الله حسن زاده می‌‌گوید: «سید مهدی قاضی روزی به بنده فرمود: پدرم بارها می‌‌گفت: انسان باید محور برزخی پیدا کند تا به اسرار حروف و کلمات و حقایق اشیا دست یابد و آگاهی پیدا کند و از این حالت طبیعی و عادی مردم متعارف به درآید. و تا کسی از این عالم خاکی با تزکیه و تقوا پوست نیندازد، به ملکوت عالم آشنا نمی‌‌شود. فرزندم! ارتقای برزخی به رشد و اعتلای وجودی نیاز دارد و سید مهدی به این نعمت متنعم بود».[۱۹]

سید مهدی قاضی در عین حالی که فاضل فرزانه و عارف ستوده خصال بود، با افراد متواضعانه برخورد می‌‌نمود. کم سخن می‌‌گفت؛ در سلام سبقت می‌‌گرفت؛ حتی اطفال را احترام می‌‌نمود. وقتی کودکان همسایه کاری برایش انجام می‌‌دادند و نانی می‌‌گرفتند، قدردانِ زحمتشان بود و مبلغی به آنان می‌‌داد و هیچ گاه نمی‌‌خواست زیر بار منت کسی باشد. از عراق که به قم آمد، وسایلی با خود به همراه نیاورده بود و زندگی بسیار ساده و بدون امکانات متعارف و متداول را برای خود تدارک دید. فرشی فرسوده و مندرس، زیراندازش بود.

سید مهدی قاضی به دلیل تزکیه نفس و احاطه به علم جفر و صعود به درجات معنوی، مسائلی را مطرح می‌‌نمود که از کرامات او قلمداد می‌‌گردد. علامه حسن زاده آملی از سید مهدی قاضی نقل کرده است که: «هر وقت گرفتاری برایم پیش می‌‌آمد، آن معضل را برای پدرم آیت الله سید علی قاضی، که در عالم برزخ بسر می‌‌برد، مطرح می‌‌کردم و او حل آن مشکل را به من خبر می‌‌داد».[۲۰]

همچنین چندی قبل از آن که ۲۶ دی ماه ۱۳۵۷ شمسی (روز فرار شاه از ایران) فرا برسد، با حساب جفر به برخی مأنوسین گفته بود: این روز، زمان «زهق الباطل»[۲۱] است.

ایشان فراز و نشیب‌های جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را نیز بدین صورت آینده‌نگری می‌‌کرد. یک روز در زمان رهبری امام خمینی برای اطرافیان بیان کرد که: آیت الله سید علی خامنه‌ای (مدظله العالی) بعد از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ‌‌ایران، زمام امور این کشور را بدست خواهد گرفت. و این سخن را او زمانی بر زبان آورد که شنوندگان تحقق آن را بعید می‌‌دانستند، زیرا آیت الله بهشتی در قید حیات بود و آنان تصور می‌‌نمودند که پس از رحلت امام، آن شهید مظلوم زمام امور را بدست خواهد گرفت![۲۲]

وفات

مرحوم سید مهدی قاضی به دلیل فشارهای سیاسی و اقتصادی، که بر اثر اختناق بعثی‌ها در نجف تحمل کرد و به دنبال آن آوارگی و تبعید، دچار کسالت قلبی و ناراحتی در دستگاه گردش خون گردید و سرانجام در روز شنبه دو اسفند ۱۳۵۹ شمسی مصادف با ۱۶ ربیع‌الثانی ۱۴۰۱ قمری از این عالم فانی رخت بربست.

پیکر مطهر این عالم ربانی پس از تشییع باشکوهی، به توصیه علامه طباطبایی، در یکی از حجرات صحن حرم حضرت معصومه علیهاالسلام، ضلع شرقی، دفن ‌گردید.

پانویس

  1. نسب ایشان به شرح ذیل است: سید مهدی، فرزند سید علی، فرزند حاج میرزا حسین، فرزند میرزا احمد قاضی (م ۱۲۶۷ ق در شیراز)، فرزند میرزا محمدتقی قاضی (م ۱۲۲۲ ق) - نسب وی در این شخص، با شهید قاضی طباطبایی و علامه طباطبایی مشترک است - فرزند میرزا محمد قاضی فرزند میرزا محمدعلی قاضی (شهید)، فرزند میرزا صدرالدین محمد (معروف به میرزا صدرا قاضی)، فرزند میرزا یوسف (نقیب الاشراف)، فرزند میرزا صدرالدین محمد کبیر قاضی، فرزند مجدالدین، فرزند امیراسماعیل، فرزند سید محمداکبر (مشهور به میرشاه میرقاضی)، فرزند امیرنورالدین (سراج الدین)، فرزند امیر عبدالوهاب (شیخ الاسلام شهید در سال ۹۲۲ ق)، فرزند امیر عبدالغفار، فرزند سید عمادالدین، (امیر حاج)، فرزند فخرالدین حسن، فرزند کمال الدین محمد، فرزند سید حسن، فرزند شهاب الدین علی، فرزند عمادالدین علی، فرزند سید احمد، فرزند سید عماد، فرزند ابی الحسن علی، فرزند ابی الحسن محمد، فرزند ابی عبدالله احمد، فرزند محمد اصغر (معروف به ابن خُزاعیه)، فرزند ابی عبدالله احمد، فرزند ابراهیم طباطبا، فرزند اسماعیل دیباج، فرزند ابراهیم غمر، فرزند حسن مثنی، فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام. تعلیقه آیت الله سید علی قاضی بر ارشاد شیخ مفید؛ دریای عرفان، هادی هاشمیان، ص ۱۶.
  2. ر.ک: اسوه عارفان، به کوشش محمود طیار مراغی و صادق حسن زاده؛ فریادگر توحید، مؤسسه فرهنگی - تحقیقاتی اهل بیت علیهم السلام، بخش پنجم؛ گلشن ابرار،...
  3. مصاحبه کیهان فرهنگی با سید محمدحسین قاضی (برادر سید مهدی)، ش ۲۰۶، ص ۷.
  4. روح مجرد، ص ۴۸۵.
  5. اسوه عارفان، ص ۴۰.
  6. در محضر لاهوتیان، ص ۴۳۵.
  7. دست نوشته‌های محمدحسنقاضی.
  8. هزار و یک کلمه، علامه حسن زاده آملی، ج ۱، ص ۴۴.
  9. میراث ماندگار، ج ۱، ص ۶۷
  10. گنج نهان، ص ۱۴ و ۱۵.
  11. روح مجرد، ص ۴۸۶.
  12. روح و ریحان، ص ۲۷ و ۲۸.
  13. در محضر لاهوتیان، ص ۴۲۷.
  14. روح مجرد، ص ۴۸۵.
  15. کیهان فرهنگی، گفتگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، مرداد ماه سال ۱۳۶۳.
  16. یادداشت‌های سید محمدحسن قاضی (برادر سید مهدی قاضی) و نیز کتاب در محفل روحانیان، محمدعلی مجاهدی، ص ۱۹۸؛ اظهارات آقای محلاتی، (همسایه سید مهدی قاضی).
  17. روح مجرد، ص ۴۸۵.
  18. منظومه معرفت، ص ۱۱۶.
  19. کیهان اندیشه، ش ۲۶، ص ۷ و ۸.
  20. بیانات علامه حسن‌زاده آملی در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۸۱ ش. و نیز یادداشت‌های دست‌نویس سید محمدحسن قاضی.
  21. سوره اسراء، ۸۱.
  22. از دست خط حاج آقا سید محمدعلی قاضی نقل گردیده است.

منابع

  • غلامرضا گلی‌زواره، "سید مهدی قاضی"، ستارگان حرم، جلد ۱۶، صفحه ۲۱۶-۲۴۰.

آرشیو عکس و تصویر