سید محمدحسین فضل الله: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(←‏آثار و تألیفات)
 
(۱۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{مقاله از یک نشریه}}
+
'''آیت الله سید محمدحسین فضل‌الله''' (۱۳۱۴ - ۱۳۸۹ ش)، از مراجع تقلید [[شیعه]] در [[لبنان]] و از شاگردان [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم خویى]] بود. وی منادی وحدت و بیدارى اسلامی بود، به فضاى پیرامون و اوضاع زمانه توجه داشت و خدمات و فعالیت‌هاى علمى، فرهنگى و اجتماعى گسترده‌اى را انجام داد. «[[من وحى القرآن|تفسیر من وحى القرآن]]» از آثار مشهور اوست.
  
−
'''منبع:''' [http://www.bayynat.ir/index/?state=biography پایگاه آیت الله سید محمدحسین فضل‌الله]
+
{{شناسنامه عالم
 +
|نام کامل = سید‌ محمد‌حسین فضل‌الله
 +
|تصویر=[[پرونده:Fazlollah.jpg|۲۴۰px.jpg|۲۲۰px|center]]
 +
|زادروز = ۱۳۱۴ شمسی
 +
|زادگاه =  [[نجف]]
 +
|وفات =  ۱۳۸۹ شمسی 
 +
|مدفن =  بیروت، [[لبنان]]
 +
|اساتید =  [[سید ابوالقاسم خویی]]، [[سید محسن حکیم]]، [[سید محمود شاهرودی]]،...
 +
|شاگردان =
 +
|آثار = [[من وحى القرآن|تفسیر من وحى القرآن]]، الحوار فى القرآن، اسلوب الدعوه فى القرآن، المسائل الفقهیه، فقه الحیا‌ة، خطوات على طریق الاسلام، خطاب الاسلامیین المستقبل، ...
 +
}}
  
−
==آیت الله سید محمدحسین فضل‌الله==
+
==دوران کودکی و نوجوانی==
  
−
آیت الله سید محمدحسین فضل‌الله در سال 1935 م (1354 ق) در [[نجف]] اشرف در خانواده روحانى دیده به جهان گشود. تحت اشراف پدرش سید عبدالروف فضل‌الله - از روحانیون سرشناس شیعه - مراحل تربیت و تعلیم را به شیوه‌اى که در آن زمان مرسوم بود گذراند. در دوره کودکى وارد مکتب‌خانه شد تا خواندن و نوشتن و قرائت [[قرآن]] را بیاموزد. اما فضاى خشن مکتب‌خانه که تحت اداره افراد کهنسال بود با مزاجش سازگار نیامد و حتى آثار منفى بر روحیه‌اش گذارد.
+
سید محمدحسین فضل‌الله در سال ۱۳۵۴ قمری (مطابق ۱۳۱۴ ش و ۱۹۳۵ م) در [[نجف]] اشرف در خانواده ای روحانى دیده به جهان گشود. او تحت اشراف پدرش سید عبدالروف فضل‌الله - از روحانیون سرشناس [[شیعه]] - مراحل تربیت و تعلیم را به شیوه‌اى که در آن زمان مرسوم بود گذراند. در دوره کودکى وارد مکتب‌خانه شد تا خواندن و نوشتن و قرائت [[قرآن]] را بیاموزد. بزودى وارد مدرسه‌اى شد که مرکزى با نام (منتدى النشر) به سبک جدید تأسیس کرده بود. وى زمانى که کلاس چهارم را می‌‌گذراند، دبستان را ترک گفت و در سن نه سالگى تحصیلات حوزوى‌اش را آغاز کرد.  
  
−
بزودى وارد مدرسه‌اى شد که مرکزى با نام (منتدى النشر) به سبک جدید تاسیس کرده بود. وى وارد کلاس سوم این دبستان شد و زمانى که کلاس چهارم را می‌‌گذراند، دبستان را هم ترک گفت و در سن نه سالگى تحصیلات حوزوى‌اش را آغاز کرد. همزمان با تحصیلات حوزوى و به تناسب سن و ذهنیت خویش به فضاى پیرامون و اوضاع زمانه توجه داشت و اندیشه‌ها و دغدغه‌هاى فرهنگى و سیاسى زمانه‌اش را از طریق مجلات مصر و لبنان و روزنامه‌هاى عراقى پیگیرى می‌‌کرد.
+
==تحصیلات و اساتید==
 +
سید محمدحسین دروس مرسوم حوزوى از [[صرف]] و [[علم نحو|نحو]] و [[علم معانی|معانى]] و [[علم بیان|بیان]] تا [[منطق]] و [[اصول فقه]] را نزد پدر خود فراگرفت و در این مرحله استادى غیر از پدرش نداشت. تا این که براى فراگیری جلد دوم کتاب [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة‍ الاصول]] به محضر یکى از اساتید ایرانى‌اش به نام شیخ مجتبى لنکرانى می‌‌شتابد.
  
−
سید محمدحسین دروس مرسوم حوزوى از صرف و نحو و معانى و بیان تا منطق و [[اصول فقه]] را نزد پدر خود فراگرفت و در این مرحله استادى غیر از پدرش نداشت. تا این که براى فراگیر جلد دوم کتاب کفایة‍ الاصول به محضر یکى از اساتید ایرانى‌اش به نام شیخ مجتبى لنکرانى می‌‌شتابد.
+
با اتمام کتاب کفایة الاصول، به درس خارج مراجع آن دوره مانند حضرات آیات [[سید ابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم خویى]]،‌‌‌‌‌ [[سید محسن حکیم]]، [[آیت الله سید محمود شاهرودی|سید محمود شاهرودى]] و شیخ حسین حلى راه یافت و در کنار دروس خارج اصول فقه و [[فقه]]، بخشى از کتاب ([[اسفار اربعه|الاسفار]]) معروف به (حکمت متعالیه) [[ملاصدرا|ملاصدرای شیرازی]] را نزد ملاصدرا بادکوبه‌اى فراگرفت و مدت پنج سال نیز این درس را از آیت الله [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]] فراگرفت. استادش حضرت آیت الله سید ابوالقاسم خویى به او توصیه کرده بود تا این درس را به طور جدى پیگیرى کند.
  
−
با اتمام کتاب کفایة الاصول به درس خارج مراجع آن دوره مانند حضرات آیات سید ابوالقاسم خویى،‌‌‌‌‌ سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودى و شیخ حسین حلى راه یافت و در کنار دروس خارج [[اصول فقه]] و فقه، بخشى از کتاب (الاسفار) معروف به (حکمت متعالیه) [[ملاصدرا]] شیرازى را نزد ملاصدرا بادکوبه‌اى فراگرفت و مدت پنج سال نیز این درس را از آیت الله سید محمدباقر صدر فراگرفت. استادش حضرت آیت الله سید ابوالقاسم خویى به او توصیه کرده بود تا این درس را به طور جدى پیگیرى کند.
+
آیت الله فضل‌الله در سال ۱۹۵۲ م در سن هفده سالگى براى نخستین بار به قصد دید و بازدید خانوادگى به [[لبنان]] رفت و در این سفر که همزمان با اربعین درگذشت علامه [[سید محسن امین|سید محسن امین عاملى]] بود [[قصیده|قصیده‌اى]] در رثاى او سرود و در آیین یادبود او قرائت کرد. وى در این قصیده بسیارى از مسایل سیاسى روز و از جمله مساله وحدت و بیدارى اسلامی‌‌ و مهاجرت جوانان را مطرح و استعمار فرانسه را تقبیح کرد. روزنامه‌هاى آن روز لبنان این قصیده را تحریک‌کننده و احساس برانگیز توصیف کردند.
  
−
آیت الله فضل‌الله در سال 1952 م در سن هفده سالگى براى نخستین بار به قصد دید و بازدید خانوادگى به لبنان رفت و در این سفر که همزمان با [[اربعین]] درگذشت علامه سید محسن امین عاملى بود قصیده‌اى در رثاى او سرود و در آیین یادبود او قرائت کرد. وى در این قصیده بسیارى از مسایل سیاسى روز و از جمله مساله وحدت و بیدارى اسلامی‌‌ و مهاجرت جوانان را مطرح و استعمار فرانسه را تقبیح کرد. روزنامه‌هاى آن روز لبنان این قصیده را تحریک‌کننده و احساس برانگیز توصیف کردند.
+
در سال ۱۹۶۶ م، جمعى از موسسان انجمن مذهبى "اسرة‌‌‌‌‌‌‌‌‌ التآخى" منطقه نبعه در حاشیه شرقى بیروت از فضل‌الله دعوت کردند تا در آن منطقه رحل اقامت افکند. وى این دعوت را پذیرفت و در همین سال به قصد اقامت دائم به وطن اصلى خویش بازگشت.
  
−
در سال 1966 م جمعى از موسسان انجمن مذهبى "اسرة‌‌‌‌‌‌‌‌‌ التآخى" منطقه نبعه در حاشیه شرقى بیروت از فضل‌الله دعوت کردند تا در آن منطقه رحل اقامت افکند. وى این دعوت را پذیرفت و در همین سال به قصد اقامت دائم به وطن اصلى خویش بازگشت.
+
==آثار و تألیفات==
  
−
'''پویش فرهنگى و علمى'''
+
از سید محمدحسین فضل‌الله بیش از هفتاد عنوان کتاب - ‌که در مجموع به بیش از یکصد جلد می‌‌رسد‌ - منتشر شده است. برخى از کتاب‌هاى ایشان مجموعه سخنرانى‌ها و برخى دیگر تقریرات درس‌هاى خارج [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] و [[فقه]] ایشان است که به وسیله شاگردانش تنظیم شده است.
  
−
سید محمدحسین فضل الله از سال‌هاى نخست نوجوانى، در کنار استمرار تحصیلات حوزوى مطالعات و فعالیت‌هایى را پى گرفت که در محیط [[حوزه علمیه]] نجف چندان پذیرفته نبود. وى با تعمیق و تداوم مطالعات ادبى و قرائت مجلاتى چون مجله الکاتب طه حسین اندک اندک به وجود قریحه شعر در نهاد خویش پى برد و شروع به سرودن شعر کرد. بعدها این قریحه چندان در او شکفت که حاصل آن در قالب سه دیوان شعر منتشر شد.
+
'''<I>الف) پژوهش‌هاى قرآنى:</I>'''
 +
 
 +
#[[من وحى القرآن|تفسیر من وحى القرآن]] (در ۲۴ جلد)؛
 +
#الحوار فى القرآن؛
 +
#اسلوب الدعوه فى القرآن؛
 +
#من عرفان القرآن؛
 +
#حرکة النبوة فى مواجهه الانحراف؛
 +
#دراسات و بحوث قرآنیة.
 +
[[پرونده:Mafahim.jpg|thumb|left|مفاهیم اسلامیة عامه - یکی از آثار علامه فضل الله]]
 +
 
 +
'''<I>ب) کتاب‌هاى فقهى:</I>'''
  
−
در سال (1380 ق) "جماعة العلما"اى نجف مجله‌اى فرهنگى-اسلامی ‌‌را راه‌اندازى کردند که سید محمدحسین فضل‌الله در کنار سید محمدباقر صدر و شیخ محمدمهدى شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌هاى سال دوم این مجله را با عنوان (کلمتنا) (سخن ما) به رشته تحریر درآورد. سرمقاله نخست انتشار این مجله را سید محمدباقر با عنوان (رسالتنا) (رسالت ما) نگاشته است.
+
#المسائل الفقهیه؛
 +
#الفتاوى الواضحه؛
 +
#فقه الحیا‌ة؛
 +
#کتاب الجهاد؛
 +
#کتاب النکاح؛
 +
#القرعة والاستخارة؛
 +
#الیمین والعهد والنذر؛
 +
#الاجارة؛
 +
#رسالة فى الرضاع؛
 +
#فقه الشریعة (رساله عملیه)؛
 +
#الصید والذباحة؛
 +
#دلیل المناسک؛
 +
#الشرکة؛
 +
#الوصیة؛
 +
#المواریث.
  
−
فضل‌الله به مدت 6 سال به نگارش مقاله و تالیف کتاب ادامه داد و در کنار سید محمدباقر صدر در تشکیل جنبشى شیعى در [[عراق]] نقش ایفا کرد. حاصل رایزنى‌ها و هم‌فکرى‌هاى فضل‌الله و صدر، پیدایى نخستین جنبش اسلامی‌‌ شیعى در عراق با نام حزب‌ الدعوة الاسلامیه بود. تا آن زمان جامعه سنى عراق از چند حزب و جنبش - مانند اخوان المسلمین و حزب التحریر الاسلامى - برخوردار بود. فضل‌الله کتاب‌هاى (قضایانا على ضوء الاسلام) و (اسلوب الدعوة فى القرآن) را در چنین مرحله‌اى نگاشته است.
+
'''<I>ج) اندیشه اسلامى:</I>'''
  
−
وى پس از بازگشت به لبنان در سال 1966 م فعالیت‌هاى علمى، فرهنگى و اجتماعى گسترده‌اى را در لبنان به راه انداخت که امروزه پس از 45 سال از آغاز این فعالیت‌ها کارنامه پربارى از آن در ابعاد مختلف مشهود است.
+
#خطوات على طریق الاسلام؛
 +
#قضایانا على ضوء الاسلام؛
 +
#الاسلام و منطق القوة؛
 +
#الحرکة الاسلامیة، هموم و قضایا؛
 +
#من اجل الاسلام؛
 +
#مفاهیم اسلامیة عامه (۱۰ جلد)؛
 +
#فى آفاق الحوار الاسلامی‌‌ المسیحى؛
 +
#دنیا الشباب؛
 +
#دنیا المرأة؛
 +
#تأملات اسلامیة حول المرأة؛
 +
#قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقى؛
 +
#الوحدة الاسلامیة بین الواقع والمثال؛
 +
#قضایا اسلامیة معاصرة؛
 +
#اسئلة و ردود من القلب؛
 +
#المرجعیة و حرکة الواقع؛
 +
#الاسلام و المسیحیه؛
 +
#الاسلام و فلسطین؛
 +
#الاسلامیون والتحدیات المعاصرة؛
 +
#السلام والمشروع الحضارى؛
 +
#خطاب الاسلامیین و المستقبل؛
 +
#مع الحکمة فى خط الاسلام؛
 +
#الندوة (۲۰ جلد)؛
 +
#الجمعة منبر و محراب؛
 +
#صلاة الجمعة، الکلمة و الموقف؛
 +
#من وحى عاشورا؛
 +
#حدیث عاشورا؛
 +
#على طریق کربلا؛
 +
#تأملات فى آفاق الامام موسى الکاظم علیه السلام؛
 +
#فى رحاب أهل البیت علیهم السلام؛
 +
#آفاق اسلامیه؛
 +
#فى رحاب الدعاء؛
 +
#الانسان و الحیاة؛
 +
#حوارات فى الفکر و الاجتماع و السیاسه؛
 +
#روى و مواقف (۳ جلد)؛
 +
#المعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة؛
 +
#تأملات فى الفکر السیاسى الاسلامى؛
 +
#صراع الارادات؛
 +
#المقاومة الاسلامیة؛
 +
#شرح خطبه الزهرا سلام الله علیها؛
 +
#الفقیه والامة؛
 +
#اراد‌ة القوه؛
 +
#بینات؛
 +
#الهجرة والاغتراب؛
 +
#الزهراء القدوة؛
 +
#مطارحات فى قضایا قرآنیة؛
 +
#تحدیات المهجر؛
 +
#آفاق الروح (شرح [[صحیفه سجادیه]] در ۳ جلد)؛
 +
#مجموعه‌هاى شعرى؛
 +
#یا ظلال الاسلام ([[رباعی|رباعیات]])؛
 +
#قصائد من اجل الاسلام والحیاة؛
 +
#على شاطئ الوجدان.
  
−
تأسیس حوزه علوم دینى به نام "المعهد الشرعى الاسلامى" به هدف پرورش طلاب علوم دینى بخش دیگرى از فعالیت‌هاى فرهنگى و علمی ‌‌سید محمدحسین فضل‌الله است. بسیارى از شخصیت هاى جنبش مقاومت اسلامی‌‌ لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید شیخ راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود. وى علاوه بر "المعهد الشرعى" که در شهر بیروت واقع است، [[حوزه علمیه]] ویژه زنان را نیز در بیروت و حوزه‌اى نیز در صور و حوزه المرتضى در دمشق (سیده زینب) را تا‌سیس کرد.
+
==فعالیت‌های فرهنگى و اجتماعى==
  
−
'''فعالیت‌هاى اجتماعى'''
+
سید محمدحسین فضل الله از سال‌هاى نخست نوجوانى، در کنار استمرار تحصیلات حوزوى مطالعات و فعالیت‌هایى را پى گرفت که در محیط [[حوزه علمیه]] نجف چندان پذیرفته نبود. وى با تعمیق و تداوم مطالعات ادبى و قرائت مجلاتى چون مجله الکاتب طه حسین اندک اندک به وجود قریحه [[شعر]] در نهاد خویش پى برد و شروع به سرودن شعر کرد. بعدها این قریحه چندان در او شکفت که حاصل آن در قالب سه دیوان شعر منتشر شد.
  
−
شعله‌ور شدن آتش جنگ‌‌هاى داخلى و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌هاى جانى و مالى، مشکلات اجتماعى فراوانى را در پى داشت که مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود. انجمن خیریه (جمعیه المبرات الخیریه) که تحت اشراف سید محمدحسین فضل‌الله قرار داشت. با کمک نیکوکارانى از کشورهاى عربى خلیج‌فارس و لبنان اقدام به تاسیس مراکز و موسسات عظیم و پیشرفته براى تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد نمود. در این مراکز خیریه، یادشدگان به طور شبانه‌روزى اسکان دارند و مراتب تحصیلى‌شان را در بخش آموزشى همین مراکز می‌‌گذرانند. نام این مراکز خیریه و محل تاسیس آن‌ها از پى می‌‌آید:
+
در سال (۱۳۸۰ ق) "جماعة العلماء" [[نجف]] مجله‌اى فرهنگى-اسلامی ‌‌را راه‌اندازى کردند که سید محمدحسین فضل‌الله در کنار [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]] و شیخ محمدمهدى شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌هاى سال دوم این مجله را با عنوان «کلمتنا» (سخن ما) به رشته تحریر درآورد. سرمقاله نخست انتشار این مجله را سید محمدباقر با عنوان «رسالتنا» (رسالت ما) نگاشته است.
  
−
'''<I>مراکز خیریه ایتام:</I>'''
+
فضل‌الله به مدت ۶ سال به نگارش مقاله و تألیف کتاب ادامه داد و در کنار [[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]] در تشکیل جنبشى شیعى در [[عراق]] نقش ایفا کرد. حاصل رایزنى‌ها و هم‌فکرى‌هاى فضل‌الله و شهید صدر، پیدایش نخستین جنبش اسلامی‌‌ شیعى در عراق با نام «حزب‌ الدعوة الاسلامیه» بود. تا آن زمان جامعه [[اهل سنت|سنى]] عراق از چند حزب و جنبش - مانند اخوان المسلمین و حزب التحریر الاسلامى - برخوردار بود. فضل‌الله کتاب‌هاى «قضایانا على ضوء الاسلام» و «اسلوب الدعوة فى القرآن» را در چنین مرحله‌اى نگاشته است.
  
−
# مبرة الامام الخویى، بیروت (الدوحه)؛
+
وى پس از بازگشت به [[لبنان]] در سال ۱۹۶۶ م، فعالیت‌هاى علمى، فرهنگى و اجتماعى گسترده‌اى را در لبنان به راه انداخت که امروزه پس از ۴۵ سال از آغاز این فعالیت‌ها کارنامه پربارى از آن در ابعاد مختلف مشهود است و کمتر منطقه‌اى از کشور لبنان را مى‌توان یافت که اثر فعالیت اجتماعى ایشان در آن مشهود نباشد.
−
# مبر‌ة الامام زین العابدین علیه السلام، البقاع (الهرمل)؛
 
−
# مبرة الامام على بن ابى طالب علیه السلام، جبل عامل؛
 
−
# مبرة السیده مریم علیهاالسلام، جبل عامل، جویا؛
 
−
# مبرة السیدة خدیجة الکبرى علیهاالسلام، بیروت (بئر حسن)؛
 
−
# مبرة الحورا زینب، البقاع الغربى، سحمر؛
 
−
# مراکز خیریه براى نابینایان و ناشنوایان؛
 
−
# مدرسه النور (براى نابینایان)، بیروت؛
 
−
# مدرسه الرجاء (ناشنوایان)، بیروت.
 
  
−
'''<I>مراکز بهداشتى:</I>'''
+
تأسیس حوزه علوم دینى به نام "المعهد الشرعى الاسلامى" به هدف پرورش طلاب علوم دینى بخش دیگرى از فعالیت‌هاى فرهنگى و علمی ‌‌سید محمدحسین فضل‌الله است. بسیارى از شخصیت هاى جنبش مقاومت اسلامی‌‌ لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید شیخ راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود. وى علاوه بر "المعهد الشرعى" که در شهر بیروت واقع است، حوزه علمیه ویژه زنان را نیز در بیروت و حوزه‌اى نیز در صور و حوزه المرتضى در [[دمشق]] (سیده زینب) را تا‌سیس کرد.
  
−
# مستشفى بهمن (بیمارستان بهمن)، بیروت، حارة حریک.
+
شعله‌ور شدن آتش جنگ‌‌هاى داخلى و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌هاى جانى و مالى، مشکلات اجتماعى فراوانى را در پى داشت که مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود. انجمن خیریه (جمعیه المبرات الخیریه) که تحت اشراف سید محمدحسین فضل‌الله قرار داشت، با کمک نیکوکارانى از کشورهاى عربى خلیج‌فارس و لبنان اقدام به تاسیس مراکز و موسسات عظیم و پیشرفته براى تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد نمود. در این مراکز خیریه، یادشدگان به طور شبانه‌روزى اسکان دارند و مراتب تحصیلى‌شان را در بخش آموزشى همین مراکز می‌‌گذرانند. نام این مراکز خیریه و محل تاسیس آن‌ها از پى می‌‌آید:
−
# مستشفى السیدة زهرا سلام الله علیها، جبل عامل، العباسیه.
 
  
−
'''تألیفات'''
+
'''<I>مراکز خیریه ایتام:</I>'''
  
−
از سید محمدحسین فضل‌الله تاکنون بیش از هفتاد عنوان کتاب - ‌که در مجموع به بیش از یکصد جلد می‌‌رسد‌ - منتشر شده است. برخى از کتاب‌هاى ایشان مجموعه سخنرانى‌ها و برخى دیگر تقریرات درس‌هاى خارج [[اصول]] و [[فقه]] ایشان است که به وسیله شاگردانشان تنظیم شده است.
+
#مبرة الامام الخویى، بیروت (الدوحه)؛
 +
#مبر‌ة الامام زین العابدین علیه السلام، البقاع (الهرمل)؛
 +
#مبرة الامام على بن ابى طالب علیه السلام، جبل عامل؛
 +
#مبرة السیده مریم علیهاالسلام، جبل عامل، جویا؛
 +
#مبرة السیدة خدیجة الکبرى علیهاالسلام، بیروت (بئر حسن)؛
 +
#مبرة الحورا زینب، البقاع الغربى، سحمر؛
 +
#مراکز خیریه براى نابینایان و ناشنوایان؛
 +
#مدرسه النور (براى نابینایان)، بیروت؛
 +
#مدرسه الرجاء (ناشنوایان)، بیروت.
  
−
'''<I>الف) پژوهش‌هاى قرآنى:</I>'''
+
'''<I>مراکز بهداشتى:</I>'''
  
−
# من وحى القرآن (تفسیر [[قرآن]] در 24 جلد)؛
+
#مستشفى بهمن (بیمارستان بهمن)، بیروت، حارة حریک.
−
# الحوار فى القرآن؛
+
#مستشفى السیدة زهرا سلام الله علیها، جبل عامل، العباسیه.
−
# اسلوب الدعوه فى القرآن؛
 
−
# من عرفان القرآن؛
 
−
# حرکة النبوة فى مواجهه الانحراف؛
 
−
# دراسات و بحوث قرآنیة.
 
  
−
'''<I>ب) کتاب‌هاى فقهى:</I>'''
+
==وفات==
 +
سید محمدحسین فضل الله در تیرماه سال ۱۳۸۹ در [[لبنان]] درگذشت و در بیروت به خاک سپرده شد. حضرت [[سید علی حسینی خامنه ای|آیت الله خامنه‌ای]] در پیام درگذشت او، وی را شخصیتی تأثیرگذار و یاوری با اخلاص برای جمهوری اسلامی دانست.
  
−
# المسائل الفقهیه؛
+
==منابع==
−
# الفتاوى الواضحه؛
 
−
# فقه الحیا‌ة؛
 
−
# کتاب الجهاد؛
 
−
# کتاب النکاح؛
 
−
# القرعة والاستخارة؛
 
−
# الیمین والعهد والنذر؛
 
−
# الاجارة؛
 
−
# رسالة فى الرضاع؛
 
−
# فقه الشریعة (رساله‌اى علمیه)؛
 
−
# الصید والذباحة؛
 
−
# دلیل المناسک؛
 
−
# الشرکة؛
 
−
# الوصیة؛
 
−
# المواریث.
 
  
−
'''<I>ج) اندیشه اسلامى:</I>'''
+
*[http://www.bayynat.ir/index/?state=biography پایگاه آیت الله سید محمدحسین فضل‌الله].
 +
*سایت رحماء.
  
−
# خطوات على طریق الاسلام؛
+
==آرشیو عکس و تصویر==
−
# قضایانا على ضوء الاسلام؛
+
<gallery mode="packed" heights="170px">
−
# الاسلام و منطق القوة؛
+
پرونده:سيد محمدحسين فضل‌الله0.jpg|سید محمدحسین فضل‌الله
−
# الحرکة الاسلامیة، هموم و قضایا؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (1).jpg|از راست: [[سید مرتضی عسکری|سید مرتضی شریف عسکری]]، محمدمهدی شمس الدین، [[سید موسی صدر|سید موسی موسوی صدر]] و سید محمدحسین فضل‌الله
−
# من اجل الاسلام؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (2).jpg|از راست: سید محمدحسین فضل‌الله  و سيد عبد الرؤوف فضل الله
−
# مفاهیم اسلامیة عامه (10 جلد)؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (3).jpg|سید محمدحسین فضل‌الله  در کتابخانه شخصی
−
# فى آفاق الحوار الاسلامی‌‌ المسیحى؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (6).jpg|از راست: سید محمدحسین فضل‌الله  و شهید عماد فایز مغنیه (حاج رضوان)
−
# دنیا الشباب؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (7).jpg|نشسته از راست: سید محمدحسین فضل‌الله ، محمدمهدی شمس الدین، ناشناس، احمد الزین و سعید شعبان - پیراهن آبی ایستاده: شهید عماد فایز مغنیه (حاج رضوان)
−
# دنیا المرأة؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (88).jpg|از راست: سید محمدحسین فضل‌الله  و [[آیت الله سید عبدالله شیرازی|سید عبدالله موسوی شیرازی]]
−
# تأملات اسلامیة حول المرأة؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (888).jpg|از راست: محمدرضا توسلی محلاتی، سید هادی خسروشاهی، ناشناس، سید محمد خاتمی، اکبر هاشمی بهرمانی (رفسنجانی)، [[احمد جنتی]]، سید محمدحسین فضل‌الله  و ناشناس
−
# قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقى؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (10).jpg|از راست: شهید سید عباس موسوی و سید محمدحسین فضل‌الله
−
# الوحدة الاسلامیة بین الواقع والمثال؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (100).jpg|از راست: سید هادی خسروشاهی، سعید شعبان، مصطفی مشهور، سید محمدحسین فضل‌الله ، شهید سید محمدباقر طباطبایی حکیم و ناشناسان
−
# قضایا اسلامیة معاصرة؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (11).jpg|سید محمدحسین فضل‌الله
−
# اسئلة وردود من القلب؛
+
پرونده:تسخیری (5).jpg|از راست: [[محمدعلی تسخیری]]، محمدمهدی شمس الدین، [[سید علی حسینی خامنه ای]]، سید محمدحسین فضل‌الله و غلامعلی حداد عادل
−
# المرجعیة و حرکة الواقع؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (16).jpg|از راست: ناشناس، یوسف عبد الله القرضاوی، ناشناس و سید محمدحسین فضل‌الله
−
# الاسلام والمسیحیه؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (18).jpg|از راست: جان کین و سید محمدحسین فضل‌الله
−
# الاسلام و فلسطین؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (19).jpg|از راست: سید محمدحسین فضل‌الله در [[حرم امام رضا علیه السلام]]
−
# الاسلامیون والتحدیات المعاصرة؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (21).jpg|از راست: [[سید حسن نصرالله]] و سید محمدحسین فضل‌الله
−
# السلام والمشروع الحضارى؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (25).jpg|از راست: سید محمدحسین فضل‌الله  و آورام نوآم چامسکی
−
# خطاب الاسلامیین والمستقبل؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (28).jpg|سید حسن نصرالله بر پیکر سید محمدحسین فضل‌الله
−
# مع الحکمة فى خط الاسلام؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (29).jpg|تشییع پیکر سید محمدحسین فضل‌الله در [[لبنان]]
−
# الندوة (20 جلد)؛
+
پرونده:سيد محمد حسين فضل الله (31).JPG|قبر سید محمدحسین فضل‌الله
−
# الجمعة منبر و محراب؛
+
</gallery>
−
# صلاة الجمعة، الکلمة والموقف؛
 
−
# من [[وحى]] [[عاشورا]]؛
 
−
# [[حدیث]] عاشورا؛
 
−
# على طریق [[کربلا]]؛
 
−
# تأملات فى آفاق الامام موسى الکاظم علیه السلام؛
 
−
# فى رحاب أهل البیت علیهم السلام؛
 
−
# آفاق اسلامیه؛
 
−
# فى رحاب الدعاء؛
 
−
# الانسان والحیاة؛
 
−
# حوارات فى الفکر والاجتماع والسیاسه؛
 
−
# روى و مواقف (3 جلد)؛
 
−
# المعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة؛
 
−
# تأملات فى الفکر السیاسى الاسلامى؛
 
−
# صراع الارادات؛
 
−
# المقاومة الاسلامیة؛
 
−
# شرح [[خطبه]] الزهرا سلام الله علیها؛
 
−
# الفقیه والامة؛
 
−
# اراد‌ة القوه؛
 
−
# بینات؛
 
−
# الهجرة والاغتراب؛
 
−
# الزهراء القدوة؛
 
−
# مطارحات فى قضایا قرآنیة؛
 
−
# تحدیات المهجر؛
 
−
# آفاق الروح (شرح [[صحیفه سجادیه]] در 3 جلد)؛
 
−
# مجموعه‌هاى شعرى؛
 
−
# یا ظلال الاسلام (رباعیات)؛
 
−
# قصائد من اجل الاسلام والحیاة؛
 
−
# على شاطى الوجدان.
 
  
−
[[رده: علمای قرن چهاردهم]]
+
[[رده:علمای معاصر|فضل الله،سيد محمدحسین]]
 +
[[رده: فقیهان]]
 +
[[رده: اصولیون]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۱

آیت الله سید محمدحسین فضل‌الله (۱۳۱۴ - ۱۳۸۹ ش)، از مراجع تقلید شیعه در لبنان و از شاگردان سید ابوالقاسم خویى بود. وی منادی وحدت و بیدارى اسلامی بود، به فضاى پیرامون و اوضاع زمانه توجه داشت و خدمات و فعالیت‌هاى علمى، فرهنگى و اجتماعى گسترده‌اى را انجام داد. «تفسیر من وحى القرآن» از آثار مشهور اوست.

۲۲۰px
نام کامل سید‌ محمد‌حسین فضل‌الله
زادروز ۱۳۱۴ شمسی
زادگاه نجف
وفات ۱۳۸۹ شمسی
مدفن بیروت، لبنان

Line.png

اساتید

سید ابوالقاسم خویی، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی،...


آثار

تفسیر من وحى القرآن، الحوار فى القرآن، اسلوب الدعوه فى القرآن، المسائل الفقهیه، فقه الحیا‌ة، خطوات على طریق الاسلام، خطاب الاسلامیین المستقبل، ...


دوران کودکی و نوجوانی

سید محمدحسین فضل‌الله در سال ۱۳۵۴ قمری (مطابق ۱۳۱۴ ش و ۱۹۳۵ م) در نجف اشرف در خانواده ای روحانى دیده به جهان گشود. او تحت اشراف پدرش سید عبدالروف فضل‌الله - از روحانیون سرشناس شیعه - مراحل تربیت و تعلیم را به شیوه‌اى که در آن زمان مرسوم بود گذراند. در دوره کودکى وارد مکتب‌خانه شد تا خواندن و نوشتن و قرائت قرآن را بیاموزد. بزودى وارد مدرسه‌اى شد که مرکزى با نام (منتدى النشر) به سبک جدید تأسیس کرده بود. وى زمانى که کلاس چهارم را می‌‌گذراند، دبستان را ترک گفت و در سن نه سالگى تحصیلات حوزوى‌اش را آغاز کرد.

تحصیلات و اساتید

سید محمدحسین دروس مرسوم حوزوى از صرف و نحو و معانى و بیان تا منطق و اصول فقه را نزد پدر خود فراگرفت و در این مرحله استادى غیر از پدرش نداشت. تا این که براى فراگیری جلد دوم کتاب کفایة‍ الاصول به محضر یکى از اساتید ایرانى‌اش به نام شیخ مجتبى لنکرانى می‌‌شتابد.

با اتمام کتاب کفایة الاصول، به درس خارج مراجع آن دوره مانند حضرات آیات سید ابوالقاسم خویى،‌‌‌‌‌ سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودى و شیخ حسین حلى راه یافت و در کنار دروس خارج اصول فقه و فقه، بخشى از کتاب (الاسفار) معروف به (حکمت متعالیه) ملاصدرای شیرازی را نزد ملاصدرا بادکوبه‌اى فراگرفت و مدت پنج سال نیز این درس را از آیت الله سید محمدباقر صدر فراگرفت. استادش حضرت آیت الله سید ابوالقاسم خویى به او توصیه کرده بود تا این درس را به طور جدى پیگیرى کند.

آیت الله فضل‌الله در سال ۱۹۵۲ م در سن هفده سالگى براى نخستین بار به قصد دید و بازدید خانوادگى به لبنان رفت و در این سفر که همزمان با اربعین درگذشت علامه سید محسن امین عاملى بود قصیده‌اى در رثاى او سرود و در آیین یادبود او قرائت کرد. وى در این قصیده بسیارى از مسایل سیاسى روز و از جمله مساله وحدت و بیدارى اسلامی‌‌ و مهاجرت جوانان را مطرح و استعمار فرانسه را تقبیح کرد. روزنامه‌هاى آن روز لبنان این قصیده را تحریک‌کننده و احساس برانگیز توصیف کردند.

در سال ۱۹۶۶ م، جمعى از موسسان انجمن مذهبى "اسرة‌‌‌‌‌‌‌‌‌ التآخى" منطقه نبعه در حاشیه شرقى بیروت از فضل‌الله دعوت کردند تا در آن منطقه رحل اقامت افکند. وى این دعوت را پذیرفت و در همین سال به قصد اقامت دائم به وطن اصلى خویش بازگشت.

آثار و تألیفات

از سید محمدحسین فضل‌الله بیش از هفتاد عنوان کتاب - ‌که در مجموع به بیش از یکصد جلد می‌‌رسد‌ - منتشر شده است. برخى از کتاب‌هاى ایشان مجموعه سخنرانى‌ها و برخى دیگر تقریرات درس‌هاى خارج اصول و فقه ایشان است که به وسیله شاگردانش تنظیم شده است.

الف) پژوهش‌هاى قرآنى:

  1. تفسیر من وحى القرآن (در ۲۴ جلد)؛
  2. الحوار فى القرآن؛
  3. اسلوب الدعوه فى القرآن؛
  4. من عرفان القرآن؛
  5. حرکة النبوة فى مواجهه الانحراف؛
  6. دراسات و بحوث قرآنیة.
مفاهیم اسلامیة عامه - یکی از آثار علامه فضل الله

ب) کتاب‌هاى فقهى:

  1. المسائل الفقهیه؛
  2. الفتاوى الواضحه؛
  3. فقه الحیا‌ة؛
  4. کتاب الجهاد؛
  5. کتاب النکاح؛
  6. القرعة والاستخارة؛
  7. الیمین والعهد والنذر؛
  8. الاجارة؛
  9. رسالة فى الرضاع؛
  10. فقه الشریعة (رساله عملیه)؛
  11. الصید والذباحة؛
  12. دلیل المناسک؛
  13. الشرکة؛
  14. الوصیة؛
  15. المواریث.

ج) اندیشه اسلامى:

  1. خطوات على طریق الاسلام؛
  2. قضایانا على ضوء الاسلام؛
  3. الاسلام و منطق القوة؛
  4. الحرکة الاسلامیة، هموم و قضایا؛
  5. من اجل الاسلام؛
  6. مفاهیم اسلامیة عامه (۱۰ جلد)؛
  7. فى آفاق الحوار الاسلامی‌‌ المسیحى؛
  8. دنیا الشباب؛
  9. دنیا المرأة؛
  10. تأملات اسلامیة حول المرأة؛
  11. قراءة جدیدة لفقه المرأة الحقوقى؛
  12. الوحدة الاسلامیة بین الواقع والمثال؛
  13. قضایا اسلامیة معاصرة؛
  14. اسئلة و ردود من القلب؛
  15. المرجعیة و حرکة الواقع؛
  16. الاسلام و المسیحیه؛
  17. الاسلام و فلسطین؛
  18. الاسلامیون والتحدیات المعاصرة؛
  19. السلام والمشروع الحضارى؛
  20. خطاب الاسلامیین و المستقبل؛
  21. مع الحکمة فى خط الاسلام؛
  22. الندوة (۲۰ جلد)؛
  23. الجمعة منبر و محراب؛
  24. صلاة الجمعة، الکلمة و الموقف؛
  25. من وحى عاشورا؛
  26. حدیث عاشورا؛
  27. على طریق کربلا؛
  28. تأملات فى آفاق الامام موسى الکاظم علیه السلام؛
  29. فى رحاب أهل البیت علیهم السلام؛
  30. آفاق اسلامیه؛
  31. فى رحاب الدعاء؛
  32. الانسان و الحیاة؛
  33. حوارات فى الفکر و الاجتماع و السیاسه؛
  34. روى و مواقف (۳ جلد)؛
  35. المعالم الجدیدة للمرجعیة الشیعیة؛
  36. تأملات فى الفکر السیاسى الاسلامى؛
  37. صراع الارادات؛
  38. المقاومة الاسلامیة؛
  39. شرح خطبه الزهرا سلام الله علیها؛
  40. الفقیه والامة؛
  41. اراد‌ة القوه؛
  42. بینات؛
  43. الهجرة والاغتراب؛
  44. الزهراء القدوة؛
  45. مطارحات فى قضایا قرآنیة؛
  46. تحدیات المهجر؛
  47. آفاق الروح (شرح صحیفه سجادیه در ۳ جلد)؛
  48. مجموعه‌هاى شعرى؛
  49. یا ظلال الاسلام (رباعیات)؛
  50. قصائد من اجل الاسلام والحیاة؛
  51. على شاطئ الوجدان.

فعالیت‌های فرهنگى و اجتماعى

سید محمدحسین فضل الله از سال‌هاى نخست نوجوانى، در کنار استمرار تحصیلات حوزوى مطالعات و فعالیت‌هایى را پى گرفت که در محیط حوزه علمیه نجف چندان پذیرفته نبود. وى با تعمیق و تداوم مطالعات ادبى و قرائت مجلاتى چون مجله الکاتب طه حسین اندک اندک به وجود قریحه شعر در نهاد خویش پى برد و شروع به سرودن شعر کرد. بعدها این قریحه چندان در او شکفت که حاصل آن در قالب سه دیوان شعر منتشر شد.

در سال (۱۳۸۰ ق) "جماعة العلماء" نجف مجله‌اى فرهنگى-اسلامی ‌‌را راه‌اندازى کردند که سید محمدحسین فضل‌الله در کنار سید محمدباقر صدر و شیخ محمدمهدى شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌هاى سال دوم این مجله را با عنوان «کلمتنا» (سخن ما) به رشته تحریر درآورد. سرمقاله نخست انتشار این مجله را سید محمدباقر با عنوان «رسالتنا» (رسالت ما) نگاشته است.

فضل‌الله به مدت ۶ سال به نگارش مقاله و تألیف کتاب ادامه داد و در کنار سید محمدباقر صدر در تشکیل جنبشى شیعى در عراق نقش ایفا کرد. حاصل رایزنى‌ها و هم‌فکرى‌هاى فضل‌الله و شهید صدر، پیدایش نخستین جنبش اسلامی‌‌ شیعى در عراق با نام «حزب‌ الدعوة الاسلامیه» بود. تا آن زمان جامعه سنى عراق از چند حزب و جنبش - مانند اخوان المسلمین و حزب التحریر الاسلامى - برخوردار بود. فضل‌الله کتاب‌هاى «قضایانا على ضوء الاسلام» و «اسلوب الدعوة فى القرآن» را در چنین مرحله‌اى نگاشته است.

وى پس از بازگشت به لبنان در سال ۱۹۶۶ م، فعالیت‌هاى علمى، فرهنگى و اجتماعى گسترده‌اى را در لبنان به راه انداخت که امروزه پس از ۴۵ سال از آغاز این فعالیت‌ها کارنامه پربارى از آن در ابعاد مختلف مشهود است و کمتر منطقه‌اى از کشور لبنان را مى‌توان یافت که اثر فعالیت اجتماعى ایشان در آن مشهود نباشد.

تأسیس حوزه علوم دینى به نام "المعهد الشرعى الاسلامى" به هدف پرورش طلاب علوم دینى بخش دیگرى از فعالیت‌هاى فرهنگى و علمی ‌‌سید محمدحسین فضل‌الله است. بسیارى از شخصیت هاى جنبش مقاومت اسلامی‌‌ لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید شیخ راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود. وى علاوه بر "المعهد الشرعى" که در شهر بیروت واقع است، حوزه علمیه ویژه زنان را نیز در بیروت و حوزه‌اى نیز در صور و حوزه المرتضى در دمشق (سیده زینب) را تا‌سیس کرد.

شعله‌ور شدن آتش جنگ‌‌هاى داخلى و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌هاى جانى و مالى، مشکلات اجتماعى فراوانى را در پى داشت که مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود. انجمن خیریه (جمعیه المبرات الخیریه) که تحت اشراف سید محمدحسین فضل‌الله قرار داشت، با کمک نیکوکارانى از کشورهاى عربى خلیج‌فارس و لبنان اقدام به تاسیس مراکز و موسسات عظیم و پیشرفته براى تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد نمود. در این مراکز خیریه، یادشدگان به طور شبانه‌روزى اسکان دارند و مراتب تحصیلى‌شان را در بخش آموزشى همین مراکز می‌‌گذرانند. نام این مراکز خیریه و محل تاسیس آن‌ها از پى می‌‌آید:

مراکز خیریه ایتام:

  1. مبرة الامام الخویى، بیروت (الدوحه)؛
  2. مبر‌ة الامام زین العابدین علیه السلام، البقاع (الهرمل)؛
  3. مبرة الامام على بن ابى طالب علیه السلام، جبل عامل؛
  4. مبرة السیده مریم علیهاالسلام، جبل عامل، جویا؛
  5. مبرة السیدة خدیجة الکبرى علیهاالسلام، بیروت (بئر حسن)؛
  6. مبرة الحورا زینب، البقاع الغربى، سحمر؛
  7. مراکز خیریه براى نابینایان و ناشنوایان؛
  8. مدرسه النور (براى نابینایان)، بیروت؛
  9. مدرسه الرجاء (ناشنوایان)، بیروت.

مراکز بهداشتى:

  1. مستشفى بهمن (بیمارستان بهمن)، بیروت، حارة حریک.
  2. مستشفى السیدة زهرا سلام الله علیها، جبل عامل، العباسیه.

وفات

سید محمدحسین فضل الله در تیرماه سال ۱۳۸۹ در لبنان درگذشت و در بیروت به خاک سپرده شد. حضرت آیت الله خامنه‌ای در پیام درگذشت او، وی را شخصیتی تأثیرگذار و یاوری با اخلاص برای جمهوری اسلامی دانست.

منابع

آرشیو عکس و تصویر

  • سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: سید مرتضی شریف عسکری، محمدمهدی شمس الدین، سید موسی موسوی صدر و سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: سید محمدحسین فضل‌الله و سيد عبد الرؤوف فضل الله

  • سید محمدحسین فضل‌الله در کتابخانه شخصی

  • از راست: سید محمدحسین فضل‌الله و شهید عماد فایز مغنیه (حاج رضوان)

  • نشسته از راست: سید محمدحسین فضل‌الله ، محمدمهدی شمس الدین، ناشناس، احمد الزین و سعید شعبان - پیراهن آبی ایستاده: شهید عماد فایز مغنیه (حاج رضوان)

  • از راست: سید محمدحسین فضل‌الله و سید عبدالله موسوی شیرازی

  • از راست: محمدرضا توسلی محلاتی، سید هادی خسروشاهی، ناشناس، سید محمد خاتمی، اکبر هاشمی بهرمانی (رفسنجانی)، احمد جنتی، سید محمدحسین فضل‌الله و ناشناس

  • از راست: شهید سید عباس موسوی و سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: سید هادی خسروشاهی، سعید شعبان، مصطفی مشهور، سید محمدحسین فضل‌الله ، شهید سید محمدباقر طباطبایی حکیم و ناشناسان

  • سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: محمدعلی تسخیری، محمدمهدی شمس الدین، سید علی حسینی خامنه ای، سید محمدحسین فضل‌الله و غلامعلی حداد عادل

  • از راست: ناشناس، یوسف عبد الله القرضاوی، ناشناس و سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: جان کین و سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: سید محمدحسین فضل‌الله در حرم امام رضا علیه السلام

  • از راست: سید حسن نصرالله و سید محمدحسین فضل‌الله

  • از راست: سید محمدحسین فضل‌الله و آورام نوآم چامسکی

  • سید حسن نصرالله بر پیکر سید محمدحسین فضل‌الله

  • تشییع پیکر سید محمدحسین فضل‌الله در لبنان

  • قبر سید محمدحسین فضل‌الله

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=سید_محمدحسین_فضل_الله&oldid=143282»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا