حمزة بن یعلی اشعری قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}حمزه بن یعلی اشعری قمی
+
{{بخشی از یک کتاب}}
 +
'''«حمزة بن یعلی اشعری قمی»''' از راویان و [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از اصحاب [[امام رضا]] و [[امام جواد]] (علیهما‌السلام) است. او در دانش [[حدیث|حدیث]]، جایگاه رفیعی داشت و تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌‌اند.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = '''حمزة بن یعلی اشعری قمی'''
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه =
 +
|وفات = قرن سوم قمری
 +
|مدفن = [[قم]]
 +
|اساتید =  [[زکریا بن آدم]]، محمد بن حسن اشعری قمی، علی بن ادریس، [[محمد بن سنان]]، [[محمد بن خالد برقی]]،...
 +
|شاگردان = [[احمد بن محمد بن خالد برقى]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری]]، [[سعد بن عبدالله اشعری قمی]]، [[محمد بن حسن صفار]]،...
 +
|آثار =
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
 +
حمزة بن یعلی اشعری قمی فرزند «یعلی اشعری» در اواخر سده دوم هجری در [[قم]] پا به عرصه وجود گذاشت. [[کنیه|کنیه‌اش]]، ابویعلی است و منسوب به قبیله اشعریان قم است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ رجال علامه حلی، ص ۵۳؛ تنقیح المقال مامقانی، ج ۱، ص ۳۷۶.</ref> خاندان اشعری در قم، ایمان، دانش و عشق به ولایت [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت را در خویش جمع کرده بودند.
  
== ولادت و خاندان ==
+
از پدرش اطلاع قابل استنادی در دست نیست؛ فقط از یک روایت، روشن می‌‌شود که گویا پدر حمزة، در گروه راویان است. [[شیخ طوسی]] از [[محمد بن احمد اشعری قمی|محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی]]، از یعلی بن حمزة با یک واسطه از [[امام صادق]] علیه‌السلام نقل می‌‌کند که امام فرمود: هر کس که برای [[نماز]]، به سمت [[مسجد]] حرکت کند، گام بر هیچ خشک و تری نمی‌‌نهد؛ مگر این که تمام طبقات هفتگانه زمین برای او [[تسبیح]] و ذکر می‌‌گویند.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۸۱.</ref>
حمزة بن یعلی اشعری قمی فرزند «يعلي اشعري» در اواخر سده دوم هجري در [[قم]] پا به عرصه وجود گذاشت. [[کنیه|كُنيه‌اش]]، ابويعلي است و منسوب به قبيله اشعريان قم است.<ref> رجال نجاشي، ص 102؛ رجال علامه حلي، ص 53؛ تنقيح المقال مامقاني، ج ص 376.</ref> خاندان اشعري در قم، ايمان، دانش و عشق به ولايت [[اهل البیت|اهل بيت]] عصمت را در خويش جمع كرده بودند.
 
  
از پدرش اطلاع قابل استنادي در دست نيست؛ فقط از يك روايت، روشن می‌‌شود كه گويا پدر حمزة، در گروه راويان است. [[شيخ طوسی]] از [[محمد بن احمد اشعری قمی|محمد بن احمد بن يحيي اشعري قمي]]، از يعلي بن حمزة با يك واسطه از [[امام صادق]] علیه‌السلام نقل می‌‌كند كه امام فرمود: هر كس كه براي [[نماز]]، به سمت [[مسجد]] حركت كند، گام بر هيچ خشك و تري نمی‌‌نهد؛ مگر اين كه تمام طبقات هفتگانه زمين براي او [[تسبيح]] و ذكر می‌‌گويند.<ref> تهذيب الاحكام، ج 3، ص 281.</ref>
+
==تحصیل و استادان==
 +
حمزة بن یعلی در [[قم]] به کسب دانش [[حدیث]] پرداخت، اما از آنجا که شعله دانش طلبی و رسیدن به فیض حضور و [[زیارت]] [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام منتهای آرزوی او بود، وی را بر آن داشت که رنج سفر و هجرت از دیار خود را، با جان و دل بر خویش هموار سازد. با این انگیزه بوده که وی از [[قم]] به سمت [[حجاز]]، شهر [[مدینه]] و یا احیاناً به [[خراسان]] یا [[بغداد]]، حرکت کرد.
  
== تحصیل و استادان ==
+
ترجمه نگاران درباره‌اش نوشته‌اند: «نه تنها دیدگانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ [[شیعه|شیعه]] یعنی [[امام رضا]] و [[امام جواد]] علیهما‌السلام روشن شد؛ بلکه در جرگه یاران و [[محدث|محدثان]] این دو بزرگوار قرار گرفت و از ایشان روایت نقل کرد».
حمزة بن يعلي در [[قم]] به كسب دانش [[حديث]] پرداخت، اما از آنجا كه شعله دانش طلبي و رسيدن به فيض حضور و [[زيارت]] امامان معصوم علیهم‌السلام منتهاي آرزوي او بود، وي را بر آن داشت كه رنج سفر و هجرت از ديار خود را، با جان و دل بر خويش هموار سازد. با اين انگيزه بوده كه وي از [[قم]] به سمت [[حجاز]]، شهر [[مدينه]] و يا احياناً به [[خراسان]] يا [[بغداد]]، حركت كرد.
 
  
ترجمه نگاران درباره‌اش نوشته‌اند: «نه تنها ديدگانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ شيعه، روشن شد؛ بلكه در جرگه ياران و [[محدث|محدثان]] اين دو بزرگوار قرار گرفت. او از حضرت [[امام رضا]] و حضرت [[امام جواد]] علیها‌السلام روايت نقل می‌‌كند.
+
حمزة بن یعلی، در راستای بهره‌مندی از دانش حدیث، در جایگاه رفیعی قرار داشت به گونه‌ای که تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌ و او را اکرام نموده‌اند. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] حمزه را ثقه دانسته و در منزلت او چنین می‌‌نگارد: حمزة بن یعلی، ابویعلی اشعری قمی، محدثی موجه و از چهره‌های برجسته و سلسله راویان شیعی است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲.</ref> [[علامه حلی]]، [[محمد بن علی اردبیلی|محقق اردبیلی]]، [[شیخ حر عاملی]]، [[عبدالله مامقانی|آیت الله مامقانی]] و [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]] نیز به نقل سخن نجاشی بسنده و آن را تأیید کرده‌اند.
  
حمزة بن يعلي، در راستاي بهره‌مندي از دانش حديث، در جايگاه رفيعي قرار داشت به گونه‌اي كه تمام ترجمه‌نويسان شيعي، به شخصيت ممتازش ارج نهاده‌اند و او را اكرام نموده‌اند. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشي]] در منزلت حمزه چنين می‌‌نگارد: حمزه بن يعلي، ابويعلي اشعري قمي، محدثي، موجه و از چهره‌هاي برجسته و سلسله راويان شيعي است.<ref> رجال نجاشي، ص 102، (ثقةٌ ثقةٌ).</ref>
+
برخی از استادان حدیث حمزة بن یعلی عبارتند از:
  
[[علامه حلی]]، [[محمد بن علی اردبیلی|محقق اردبيلي]]، [[شیخ حر عاملی]]، [[عبدالله مامقانی|آيت الله مامقاني]] و [[سید ابوالقاسم خویی|آيت الله خويي]] نیز به نقل سخن نجاشي بسنده و آن را تأييد كرده‌اند.
+
*[[زکریا بن آدم|زکریا بن آدم قمی]]؛
  
برخی از استادان حديث حمزة بن يعلي عبارتند از:
+
*محمد بن حسن بن شبنوله اشعری قمی؛
  
*[[زکریا بن آدم|زكريا بن آدم قمي]]؛
+
*علی بن ادریس، که یکی از یاران [[امام رضا]] علیه‌السلام است؛
 
 
*محمد بن حسن بن شبنوله اشعري قمي؛
 
 
 
*علي بن ادريس، كه يكي از ياران [[امام رضا]] علیه‌السلام است؛
 
  
 
*[[محمد بن سنان]]؛
 
*[[محمد بن سنان]]؛
  
*[[محمد بن خالد برقی|محمد بن خالد برقي قمي]]؛
+
*[[محمد بن خالد برقی|محمد بن خالد برقی قمی]]؛
  
*محمد بن داود بن محمد نَهدي؛
+
*محمد بن داود بن محمد نَهدی؛
  
*محمد بن فضيل.<ref> ستارگان حرم، ج ص 95.</ref>
+
*محمد بن فضیل.<ref> ستارگان حرم، ج ۹، ص ۹۵.</ref>
  
==شاگردان==
+
==راویان و شاگردان==
  
حمزه بن يعلي معلومات خويش را به گروهي از شيفتگان اخبار [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعي محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند، از جمله:
+
حمزه بن یعلی معلومات خویش را به گروهی از شیفتگان اخبار [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعی محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند، از جمله:
  
*[[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقي]]؛
+
*[[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقی]]؛
  
*محمد بن علي بن محبوب قمي؛
+
*محمد بن علی بن محبوب قمی؛
  
*[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عيسي قمي]]؛
+
*[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی قمی]]؛
  
*[[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعري قمي]]؛
+
*[[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله اشعری قمی]]؛
  
*[[محمد بن احمد اشعری قمی|محمد بن احمد بن يحيي قمي]]؛
+
*[[محمد بن احمد اشعری قمی|محمد بن احمد بن یحیی قمی]]؛
  
*[[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمي]].<ref> رجال نجاشي، ص 102؛ الجامع في الرجال، ص 69؛ جامع الروات، ج 1، ص 283؛ معجم الرجال، ج 6، ص 283؛ تهذيب الاحكام، شيخ طوسي، ج ص 377.</ref>
+
*[[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]].<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۲۸۳؛ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۳۷۷.</ref>
  
==روایت حمزه یعلی از ائمه==
+
==آثار و احادیث==
 
 
همان گونه كه اشاره شد، اين محدث بزرگ، از شاگردان [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] و [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] علیهما‌السلام است، كه البته روزگار زيستن او با روزگار حيات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن كه شخص بزرگي چون [[احمد بن علی نجاشی|نجاشي]] می‌‌گويد: او از آن دو امام روايت می‌‌كند؛ ولي با تحقيق و بررسي در رواياتي كه از اين راوي [[شیعه|شيعي]]، در كتاب هاي روايتي هست، اين نكته آشكار می‌‌گردد كه تمام روايات او، باواسطه است.
 
 
 
وي رواياتش را با واسطه از [[امام صادق]] و [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسي بن جعفر]] علیهما‌السلام نقل نموده است. و روايتي كه بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام نقل كند، به دست نيامد. می توان گفت، تمام روايات او به دست ما نرسيده و پاره‌اي از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگوني‌هاي سياسي و اجتماعي از ميان رفته است.
 
 
 
با اين كه حمزة بن يعلي از چهره‌هاي شيعي است، ولي [[شيخ طوسی]] در دو اثر رجالي خود ([[فهرست شیخ طوسی (کتاب)|فهرست]] و [[رجال شیخ طوسی (کتاب)|رجال]])، نامی‌‌ از اين راوي نبرده است. از اين رو محقق‌ گرانمايه، [[علامه شوشتری]] در اثر نفيس خود [[قاموس الرجال شوشتری (کتاب)|قاموس الرجال]]، بر شيخ طوسي انتقاد می‌‌كند كه چرا اين محدث را در شمار محدثان شيعي نام نبرده است.<ref> همان.</ref>
 
  
==آثار و احادیث==
+
گرچه حمزة بن یعلی قمی از محضر [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام و یاران آن‌ها کسب دانش کرده و طبعاً باید سیره آنان را به ارث برده باشد، اما از وی آثار ماندگاری به جای نمانده است و فقط درباره‌‌اش گفته‌اند: لَهُ کتاب یرویه عدّةٌ من اصحابنا؛ او دارای کتابی است که گروهی از عالمان و محدثان شیعی آن را روایت کرده‌اند.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۰۲.</ref>
  
روش جاري در ميان شاگردان مكتب [[اهل البیت|اهل بيت]] علیهم‌السلام چنين بوده كه اخباري را كه می‌‌شنيدند، می‌‌نوشتند و به شكل يك كتاب و مصنف<ref> قاموس الرجال، ج 4، ص 51، (مُصَنِّف بروزن مُعَظِّم).</ref> به نسل‌هاي آينده منتقل می‌‌گردند. گرچه حمزه بن یعلی اشعری قمی از محضر [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] علیهم‌السلام و ياران آن‌ها كسب دانش كرده و طبعاً بايد سيره آنان را به ارث برده باشد، اما از وي آثار ماندگاري به جاي نمانده است و فقط درباره‌‌اش گفته‌اند: لَهُ كتاب يرويه عدّةُ من اصحابنا؛ او داراي كتابي است كه گروهي از عالمان و محدثان شيعي آن را روايت كرده‌اند.<ref> رجال نجاشي، ص 102.</ref>
+
همان گونه که اشاره شد، این [[محدث]] بزرگ، از شاگردان [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] و [[امام جواد علیه السلام|امام جواد]] علیهما‌السلام است، که البته روزگار زیستن او با روزگار حیات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن که رجالی بزرگی چون [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] می‌‌گوید: او از آن دو امام روایت می‌‌کند؛ ولی با تحقیق و بررسی در روایاتی که از این راوی [[شیعه|شیعی]]، در کتاب های روایتی هست، این نکته آشکار می‌‌گردد که تمام روایات او، باواسطه است. وی روایاتش را با واسطه از [[امام صادق]] و [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیهما‌السلام نقل نموده است و روایتی که بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام نقل کند، به دست نیامد. می توان گفت، تمام روایات او به دست ما نرسیده و پاره‌ای از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی از میان رفته است.
  
گرايش روايتي حمزة بن يعلي بيشتر [[فقه|فقهي]] است كه مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. برخی از احادیث نقل شده از او عبارت است از:
+
گرایش روایتی حمزة بن یعلی بیشتر [[فقه|فقهی]] است که مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. برخی از احادیث نقل شده از او چنین است:
  
'''<I>روزه:</I>'''
+
'''<I>تردید در ماه رمضان:</I>'''
  
از [[امام صادق]] علیه‌السلام درباره [[روزه]] روزي كه انسان ترديد دارد، آيا آخر ماه [[شعبان]] است يا اول ماه [[رمضان]] سؤال شد: امام فرمود: من اگر يك روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از اين كه يك روز از ماه رمضان را [[افطار]] كنم.<ref> فروع كافي، ج ص 81، باب اليوم الذي يشكّ فيه، حديث 1، چاپ دارالكتب الاسلاميه.</ref>
+
از [[امام صادق]] علیه‌السلام درباره [[روزه]] روزی که انسان تردید دارد، آیا آخر ماه [[شعبان]] است یا اول ماه [[رمضان]] سؤال شد: امام فرمود: «لاَنْ اصومَ یوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّی مِن اَن اُفطِر یوماً مِن شهرِ رمضان»؛ من اگر یک روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از این که یک روز از ماه رمضان را [[افطار]] کنم.<ref> فروع کافی، ج ۴، ص ۸۱، باب الیوم الذی یشک فیه، حدیث ۱، چاپ دارالکتب الاسلامیه.</ref>
  
'''<I>ماه رمضان:</I>'''
+
'''<I>آغاز ماه رمضان:</I>'''
  
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی‌‌ كه در آغاز ماه [[رجب]]، هلال ماه ديده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمين را روزه بگير.<ref> تهذيب الاحكام، ج ص 247، حديث 83، (لاَنْ اصومَ يوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّي مِن اَن اُفطِر يوماً مِن شهرِ رمضان).</ref>
+
امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی‌‌ که در آغاز ماه [[رجب]]، هلال ماه دیده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمین را روزه بگیر.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۲۴۷، حدیث ۸۳.</ref>
  
'''<I>فراخواني پدر و مادر در نماز:</I>'''
+
'''<I>فراخوانی پدر و مادر در نماز:</I>'''
  
[[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسي بن جعفر]] علیه‌السلام فرمود: اگر هنگامی‌‌ كه انسان در نماز است - نماز [[استحباب|مستحبي]] - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذكر و [[تسبيح]] مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشكند.<ref> تهذيب الاحكام، ج ص 377، حديث 1452، نشر صدوق، 1367 ش، (اِنَّ الرجُلَ اذا كان في الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَليسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَليَقُلْ لبّيك).</ref>
+
[[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه‌السلام فرمود: «اِنَّ الرجُلَ اذا کان فی الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَلیسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَلیقُلْ لبّیک»؛ اگر هنگامی‌‌ که انسان در نماز است - نماز [[استحباب|مستحبی]] - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذکر و [[تسبیح]] مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشکند.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۷۷، حدیث ۱۴۵۲، نشر صدوق، ۱۳۶۷ ش.</ref>
  
 
'''<I>وضو گرفتن با آب گرم:</I>'''
 
'''<I>وضو گرفتن با آب گرم:</I>'''
  
امام صادق علیه‌السلام فرمود: اشكالي ندارد اگر انسان با آبي كه با حرارت خورشيد گرم شده است، [[وضو]] بگيرد.<ref> تهذيب الاحكام، ج ص 390، حديث 1114، (لابأس اَن يتوضّا بالماء الذي يُوضَعُ في الشمس).</ref>
+
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «لابأس اَن یتوضّا بالماء الذی یوضَعُ فی الشمس»؛ اشکالی ندارد اگر انسان با آبی که با حرارت خورشید گرم شده است، [[وضو]] بگیرد.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۳۹۰، حدیث ۱۱۱۴.</ref>
  
'''<I>افطار روزه نافله و قضاي روزه واجب</I>'''
+
'''<I>افطار روزه نافله و روزه قضا:</I>'''
  
از صبح تا شب، هر زمان كه دلت بخواهد، می‌‌تواني روزه (مستحبی) خود را افطار كني؛ اما در هنگامی‌‌ كه قضاي روزه واجب را به جاي می‌‌آوري فقط می‌‌تواني تا هنگامی‌‌ كه ظهر فرا نرسيده، افطار كني.<ref> همان، ج ص 349، حديث 424، (صومُ النافله لك اَن تُفْطِر ما بينك و بين الليل متي ما شئت و قضاء الفريضه لك ان تفطر الي زوال الشمس فاذا زالت الشمس فليس لك ان تفطر).</ref>
+
«صومُ النافله لک اَن تُفْطِر ما بینک و بین اللیل متی ما شئت و قضاء الفریضه لک ان تفطر الی زوال الشمس فاذا زالت الشمس فلیس لک ان تفطر»؛ از صبح تا شب، هر زمان که دلت بخواهد، می‌‌توانی روزه (مستحبی) خود را افطار کنی؛ اما در هنگامی‌‌ که قضای روزه واجب را به جای می‌‌آوری فقط می‌‌توانی تا هنگامی‌‌ که ظهر فرا نرسیده، افطار کنی.<ref> همان، ج ۴، ص ۳۴۹، حدیث ۴۲۴.</ref>
  
'''<I>آرزوي زيارت خانه خدا:</I>'''
+
'''<I>آرزوی زیارت خانه خدا:</I>'''
  
امام صادق علیه‌السلام فرمود: كسي كه از [[مكه]] بازمی‌‌گردد، در حالي كه قصد دارد در آينده نيز به مكه مشرف شود، عمر او زياد می‌‌گردد.<ref> فروع كافي، ج ص 281، حديث 3، (مَنْ رَجَعَ مِنْ مكّه و هو ينوي الحجّ مِن قابلٍ زيدَ في عُمره).</ref>
+
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «مَنْ رَجَعَ مِنْ مکه و هو ینوی الحجّ مِن قابلٍ زیدَ فی عُمره»؛ کسی که از [[مکه]] بازمی‌‌گردد، در حالی که قصد دارد در آینده نیز به مکه مشرف شود، عمر او زیاد می‌‌گردد.<ref> فروع کافی، ج ۴، ص ۲۸۱، حدیث ۳.</ref>
 
 
==وفات ==
 
 
 
حمزة بن يعلي اشعری قمی، سرانجام در راه نشر و گسترش اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام، ديده از جهان فروبست. اين كه وي در چه سالي و در كدام شهر از دنيا رفته و مكان خاكسپاري‌اش كجا بوده، باز هم در پرده‌اي از ابهام قرار دارد. با توجه به اين كه يكي از شاگردان او به نام محمد بن حسن صفار در سال 290 ق. از دنيا رفته، شايد بتوان گفت او قبل از اين تاريخ، در اوائل نيمه دوم سده سوم هجري، جان به جان آفرين تسليم نموده است.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
سطر ۹۳: سطر ۹۲:
 
==منابع==
 
==منابع==
  
ابوالحسن رباني سبزواري, ستارگان حرم، جلد 18، صفحه 80-86
+
* ابوالحسن ربانی سبزواری، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۱۸، صفحه ۸۰-۸۶.
 +
 
 
[[رده:علمای قرن سوم]]
 
[[رده:علمای قرن سوم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۳۴

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon book.jpg

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«حمزة بن یعلی اشعری قمی» از راویان و محدثان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و از اصحاب امام رضا و امام جواد (علیهما‌السلام) است. او در دانش حدیث، جایگاه رفیعی داشت و تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌‌اند.

نام کامل حمزة بن یعلی اشعری قمی
وفات قرن سوم قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

زکریا بن آدم، محمد بن حسن اشعری قمی، علی بن ادریس، محمد بن سنان، محمد بن خالد برقی،...

شاگردان

احمد بن محمد بن خالد برقى، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، سعد بن عبدالله اشعری قمی، محمد بن حسن صفار،...


ولادت و خاندان

حمزة بن یعلی اشعری قمی فرزند «یعلی اشعری» در اواخر سده دوم هجری در قم پا به عرصه وجود گذاشت. کنیه‌اش، ابویعلی است و منسوب به قبیله اشعریان قم است.[۱] خاندان اشعری در قم، ایمان، دانش و عشق به ولایت اهل بیت عصمت را در خویش جمع کرده بودند.

از پدرش اطلاع قابل استنادی در دست نیست؛ فقط از یک روایت، روشن می‌‌شود که گویا پدر حمزة، در گروه راویان است. شیخ طوسی از محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی، از یعلی بن حمزة با یک واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌‌کند که امام فرمود: هر کس که برای نماز، به سمت مسجد حرکت کند، گام بر هیچ خشک و تری نمی‌‌نهد؛ مگر این که تمام طبقات هفتگانه زمین برای او تسبیح و ذکر می‌‌گویند.[۲]

تحصیل و استادان

حمزة بن یعلی در قم به کسب دانش حدیث پرداخت، اما از آنجا که شعله دانش طلبی و رسیدن به فیض حضور و زیارت امامان معصوم علیهم‌السلام منتهای آرزوی او بود، وی را بر آن داشت که رنج سفر و هجرت از دیار خود را، با جان و دل بر خویش هموار سازد. با این انگیزه بوده که وی از قم به سمت حجاز، شهر مدینه و یا احیاناً به خراسان یا بغداد، حرکت کرد.

ترجمه نگاران درباره‌اش نوشته‌اند: «نه تنها دیدگانش به ملاقات دو تن از امامان بزرگ شیعه یعنی امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام روشن شد؛ بلکه در جرگه یاران و محدثان این دو بزرگوار قرار گرفت و از ایشان روایت نقل کرد».

حمزة بن یعلی، در راستای بهره‌مندی از دانش حدیث، در جایگاه رفیعی قرار داشت به گونه‌ای که تمام ترجمه‌نویسان شیعی، به شخصیت ممتازش ارج نهاده‌ و او را اکرام نموده‌اند. نجاشی حمزه را ثقه دانسته و در منزلت او چنین می‌‌نگارد: حمزة بن یعلی، ابویعلی اشعری قمی، محدثی موجه و از چهره‌های برجسته و سلسله راویان شیعی است.[۳] علامه حلی، محقق اردبیلی، شیخ حر عاملی، آیت الله مامقانی و آیت الله خویی نیز به نقل سخن نجاشی بسنده و آن را تأیید کرده‌اند.

برخی از استادان حدیث حمزة بن یعلی عبارتند از:

  • محمد بن حسن بن شبنوله اشعری قمی؛
  • علی بن ادریس، که یکی از یاران امام رضا علیه‌السلام است؛
  • محمد بن داود بن محمد نَهدی؛
  • محمد بن فضیل.[۴]

راویان و شاگردان

حمزه بن یعلی معلومات خویش را به گروهی از شیفتگان اخبار امامان معصوم علیهم‌السلام انتقال داده است و جمعی محضر او را قدر دانسته و از خرمن دانش و فضل او توشه‌ها اندوختند، از جمله:

  • محمد بن علی بن محبوب قمی؛

آثار و احادیث

گرچه حمزة بن یعلی قمی از محضر امامان معصوم علیهم‌السلام و یاران آن‌ها کسب دانش کرده و طبعاً باید سیره آنان را به ارث برده باشد، اما از وی آثار ماندگاری به جای نمانده است و فقط درباره‌‌اش گفته‌اند: لَهُ کتاب یرویه عدّةٌ من اصحابنا؛ او دارای کتابی است که گروهی از عالمان و محدثان شیعی آن را روایت کرده‌اند.[۶]

همان گونه که اشاره شد، این محدث بزرگ، از شاگردان امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام است، که البته روزگار زیستن او با روزگار حیات آن دو امام بزرگوار، همزمان بوده است. با آن که رجالی بزرگی چون نجاشی می‌‌گوید: او از آن دو امام روایت می‌‌کند؛ ولی با تحقیق و بررسی در روایاتی که از این راوی شیعی، در کتاب های روایتی هست، این نکته آشکار می‌‌گردد که تمام روایات او، باواسطه است. وی روایاتش را با واسطه از امام صادق و امام موسی بن جعفر علیهما‌السلام نقل نموده است و روایتی که بدون واسطه از امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام نقل کند، به دست نیامد. می توان گفت، تمام روایات او به دست ما نرسیده و پاره‌ای از آن‌ها، در گستره زمان در اثر حوادث و دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی از میان رفته است.

گرایش روایتی حمزة بن یعلی بیشتر فقهی است که مربوط به حوزه رفتار مؤمنان است. برخی از احادیث نقل شده از او چنین است:

تردید در ماه رمضان:

از امام صادق علیه‌السلام درباره روزه روزی که انسان تردید دارد، آیا آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان سؤال شد: امام فرمود: «لاَنْ اصومَ یوماً مِنَ شعبان احَبُّ الّی مِن اَن اُفطِر یوماً مِن شهرِ رمضان»؛ من اگر یک روز از شعبان را روزه بدارم، در نزد من محبوب‌تر است از این که یک روز از ماه رمضان را افطار کنم.[۷]

آغاز ماه رمضان:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگامی‌‌ که در آغاز ماه رجب، هلال ماه دیده شد، پنجاه و نه روز بشمار، روز شستمین را روزه بگیر.[۸]

فراخوانی پدر و مادر در نماز:

امام موسی بن جعفر علیه‌السلام فرمود: «اِنَّ الرجُلَ اذا کان فی الصلوة فدعاهُ الوالدُ فَلیسبَّح و اذا دَعَتْهُ الوالده فَلیقُلْ لبّیک»؛ اگر هنگامی‌‌ که انسان در نماز است - نماز مستحبی - پدرش او را فراخواند، نمازش را ادامه دهد و به ذکر و تسبیح مشغول باشد و اما اگر مادرش او را فراخواند، جواب دهد و می‌‌تواند نماز را بشکند.[۹]

وضو گرفتن با آب گرم:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «لابأس اَن یتوضّا بالماء الذی یوضَعُ فی الشمس»؛ اشکالی ندارد اگر انسان با آبی که با حرارت خورشید گرم شده است، وضو بگیرد.[۱۰]

افطار روزه نافله و روزه قضا:

«صومُ النافله لک اَن تُفْطِر ما بینک و بین اللیل متی ما شئت و قضاء الفریضه لک ان تفطر الی زوال الشمس فاذا زالت الشمس فلیس لک ان تفطر»؛ از صبح تا شب، هر زمان که دلت بخواهد، می‌‌توانی روزه (مستحبی) خود را افطار کنی؛ اما در هنگامی‌‌ که قضای روزه واجب را به جای می‌‌آوری فقط می‌‌توانی تا هنگامی‌‌ که ظهر فرا نرسیده، افطار کنی.[۱۱]

آرزوی زیارت خانه خدا:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «مَنْ رَجَعَ مِنْ مکه و هو ینوی الحجّ مِن قابلٍ زیدَ فی عُمره»؛ کسی که از مکه بازمی‌‌گردد، در حالی که قصد دارد در آینده نیز به مکه مشرف شود، عمر او زیاد می‌‌گردد.[۱۲]

پانویس

  1. رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ رجال علامه حلی، ص ۵۳؛ تنقیح المقال مامقانی، ج ۱، ص ۳۷۶.
  2. تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۸۱.
  3. رجال نجاشی، ص ۱۰۲.
  4. ستارگان حرم، ج ۹، ص ۹۵.
  5. رجال نجاشی، ص ۱۰۲؛ جامع الروات، ج ۱، ص ۲۸۳؛ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۳۷۷.
  6. رجال نجاشی، ص ۱۰۲.
  7. فروع کافی، ج ۴، ص ۸۱، باب الیوم الذی یشک فیه، حدیث ۱، چاپ دارالکتب الاسلامیه.
  8. تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۲۴۷، حدیث ۸۳.
  9. تهذیب الاحکام، ج ۶، ص ۳۷۷، حدیث ۱۴۵۲، نشر صدوق، ۱۳۶۷ ش.
  10. تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۳۹۰، حدیث ۱۱۱۴.
  11. همان، ج ۴، ص ۳۴۹، حدیث ۴۲۴.
  12. فروع کافی، ج ۴، ص ۲۸۱، حدیث ۳.

منابع