تفسیر شریف لاهیجى (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:تفسیر شریف لاهیجى.jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:تفسیر شریف لاهیجى.jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= بهاالدین محمد بن شیخ على شریف لاهیجى
+
|نویسنده= محمد شریف لاهیجى
  
 
|موضوع= تفاسیر شیعه
 
|موضوع= تفاسیر شیعه
سطر ۱۱: سطر ۱۱:
 
|زبان= فارسی  
 
|زبان= فارسی  
  
|تعداد جلد= 4
+
|تعداد جلد= ۴
  
|عنوان افزوده1=  مقدمه‌ و تصحيح‌: جلال‌الدين‌ حسيني‌ ارموي‌ "محدث‌"
+
|عنوان افزوده1=  مصحح‌
  
|افزوده1=
+
|افزوده1= سید جلال‌الدين‌ ارموی
  
|عنوان افزوده2= مصحح: محمدابراهيم‌ آيتي‌
+
|عنوان افزوده2= مصحح  
 +
 
 +
|افزوده2= محمدابراهیم‌ آیتی
  
|افزوده2=
 
  
 
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39296/تفسير-شريف-لاهيجي  تفسیر شریف لاهیجى]
 
|لینک= [http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39296/تفسير-شريف-لاهيجي  تفسیر شریف لاهیجى]
 
}}
 
}}
 +
'''«تفسیر شریف لاهیجى»''' تألیف محمد شریف لاهیجى (م، ۱۰۸۸ ق)، [[تفسیر]] تمامی [[قرآن]] به زبان فارسی می‌باشد. از نکات بارز این تفسیر، ارائه عقاید [[شیعه]] و دفاع از مواردى است که مورد اختلاف بین شیعه و دیگر مذاهب است. مفسر هدف از نگارش این کتاب را ارائه تفسیرى ساده و مورد اعتماد در مذهب [[امامیه]] براى برادران اهل [[ایمان]] مى داند.
 +
 
==مؤلف==
 
==مؤلف==
  
بهاالدین محمد بن شیخ على شریف لاهیجى.(م 1088 ق)
+
بهاءالدین محمد بن شیخ على شریف لاهیجى (م، ۱۰۸۸ ق)، دانشمند وارسته قرن یازدهم و معاصر [[ملا عبدالرزاق لاهیجی|ملا عبدالرزاق لاهیجى]] صاحب «[[گوهر مراد (کتاب)|گوهر مراد]]» است. وى در خدمت [[میرداماد|محقق داماد]] و برخى از استادان بزرگ آن دوران تلمذ کرد.
  
==زندگی‌نامه و اظهارنظرها==
+
شریف لاهیجى آثار ارزشمندى در موضوع [[قرآن]] و [[اخلاق]] و [[عرفان]] از خود برجاى گذاشته است، از جمله: محبوب القلوب، رساله فى عالم المثال، تفسیر قرآن.
 +
==انگیزه تألیف==
  
بهاءالدین محمد شریف لاهیجى، دانشمند وارسته قرن یازدهم و معاصر دانشمندى به نام ملا عبدالرزاق لاهیجى صاحب شوارق الالهام و گوهرمراد است. وى در خدمت محقق داماد و برخى از استادان بزرگ آن دوران تلمذ كرد و آثار ارزشمندى از خود برجاى گذاشت. از وى چند اثر قرآنى، اخلاقى و عرفانى باقى مانده است.
+
شریف لاهیجى خود در مقدمه تفسیر مى‌گوید: «غرض این است که ترجمه‌اى مختصر و قابل اعتماد بر مبناى مذهب [[امامیه|امامیه]] براى [[قرآن]] بنویسم». به تحقیق مراد وى از «[[ترجمه قرآن|ترجمه]]» در این مقام، «[[تفسیر قرآن|تفسیر]]» مى‌باشد، زیرا تفسیر وى چیزى فراتر از «ترجمه تفسیرآمیز» است.
  
==تألیفات==
+
==معرفى اجمالى کتاب==
  
محبوب القلوب، رساله فى عالم المثال، تفسیر قرآن.
+
این تفسیر ظاهراً در هندوستان به اتمام رسیده و صاحب تفسیر لوامع التنزیل و سواطع التأویل، سید ابوالقاسم رضوى قمى که ساکن هند بود در تألیف خود از آن بهره جسته است. این اثر مانند بیشتر تفاسیر قرن یازدهم، متأثر از فضاى فرهنگى و از دو ویژگى آن دوران برخوردار است: نخست گرایش به [[حدیث]] و دیگرى داشتن صبغه [[عرفان|عرفانى]].
  
 +
تفسیر «شریف لاهیجی» در ۴ جلد قطور، به زبان فارسی، در صدد [[تفسیر]] تمامی [[قرآن]] می‌باشد. که در بدو تالیف در دو مجلد ارائه شده بود، مجلد اول از ابتدای قرآن تا [[سوره کهف]] و مجلد دوم از سوره کهف تا آخر قرآن، می‌باشد. وی تالیف تفسیر را در پتنه (پشا) از بلاد هند در سال ۱۰۸۶ ق. به پایان رسانیده است. البته آقای محدث ارموی احتمال می‌دهند ایشان هنگام تالیف در ایران بوده‌اند.
  
== انگيزه تأليف تفسير ==
+
==شیوه تفسیر==
 +
مفسر در ابتدای هر [[سوره]]، ایشان بعد از ذکر نام آن، به نقل احادیثی در فضل و مرتبت سوره از [[پیامبر اکرم]] صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ و [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السّلام مبادرت می‌ورزد. سپس چند [[آیه]] را ذکر می‌کند، آنگاه به [[ترجمه قرآن|ترجمه]] فارسی آمیخته با تفسیر بطور اجمال و نه به شکل تحت اللفظی بلکه به عنوان ترجمه مطلوب می‌پردازد، عبارات آن ساده و روان و خالی از تعقید بوده و برای متوسطین از مخاطبین بخوبی قابل فهم است.
  
مفسر خود در مقدمه تفسير مى‌گويد:« غرض اين است كه ترجمه‌اى مختصر و قابل اعتماد بر مبناى مذهب امامية براى قرآن بنويسم» به تحقيق مراد وى از« ترجمه» در اين مقام« تفسير» مى‌باشد، زيرا تفسير وى چيزى فراتر از« ترجمه تفسيرآميز» مى‌باشد.
+
پس از آن روایات رسیده در تفسیر آیه را نقل کرده، آنها را شرح می‌دهد، در این بخش فقط به روایات صادره از [[اهل بیت]] علیهم السلام اهتمام می‌ورزد. مفسر سعی دارد بین روایتهایی که به ظاهر با هم سازگاری ندارند، سازش ایجاد کند و تنافی ظاهری آنها را بر طرف نماید و در نقل روایت و شرح آن اطاله نمی‌دهد.
  
==معرفى اجمالى كتاب==
+
در ضمن به نکات [[علم رجال|رجالی]] نیز اشارت دارد، و این بدلیل تبحری است که در رجال داشته است. (کتب رجالی وی، خیر الرجال و محبوب القلوب است). شریف لاهیجی در نقل روایت از کتبی چون، [[الکافی (کتاب)|کافی]]، [[تهذیب الأحکام (کتاب)|تهذیب]]، [[الاستبصار (کتاب)|استبصار]]، [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]] و... بهره برده است.
  
این تفسیر ظاهراً در هندوستان به اتمام رسیده و صاحب تفسیر لوامع التنزیل و سواطع التأویل، سید ابوالقاسم رضوى قمى كه ساكن هند بود در تألیف خود از آن بهره جسته است. این اثر مانند بیشتر تفاسیر قرن یازدهم، متأثر از فضاى فرهنگى و از دو ویژگى آن دوران برخوردار است: نخست گرایش به حدیث و دیگرى داشتن صبغه عرفانى.
+
در ادامه مفسر به بحثهای ادبی و [[بلاغت|بلاغی]] و نیز نقل قصص تاریخی بطور متوسط وارد شده و اطناب نداده است.
  
مفسر در آغاز كتاب مقدمه اى نگاشته و در آن به انگیزه نگارش خود اشاره كرده است. وى هدف از نگارش این كتاب را ارائه تفسیرى ساده و مورد اعتماد در مذهب امامیه براى برادران اهل [[ایمان]] مى داند كه اشتغالات و موانع روزگار آن‌ها را از تحصیل علوم محروم كرده و خود را نیازمند به ترجمه قرآنى مى دانند؛ اما در حقیقت این كتاب فراتر از ترجمه است.
+
مفسر به سبب احاطه کامل بر اقوال مفسرین، در مواردی به تنافی بین اقوال اشاره کرده است، مانند ذیل [[آیه 183 سوره بقره|آیه ۱۸۳ بقره]]. مفسر در بحثهای فقهی بطور معمول مفسران [[شیعه]]، دیدگاههای مذهب خود را بیان می‌دارد و در این بخش نیز از اطناب و تفصیل پرهیز داشته است، در این مباحث به کتابهای [[استبصار]]، [[تهذیب الاحکام]] و... استناد می‌کند. مانند ذیل [[آیه 185 سوره بقره|آیه ۱۸۵ بقره]] «لتکملوا العده» و ذیل [[آیه 282 سوره بقره|آیه ۲۸۲ بقره]].
  
روش مفسر بدین گونه است كه ابتدا هر آیه را به طور فشرده ترجمه كرده، آنگاه به نقل روایات وارد شده، از اهل بیت عصمت و طهارت مى پردازد. در این قسمت، تنها منبع نقل او مجامع حدیثى شیعه است.
+
در مواردی که بیانات خاصه مورد قبول [[عامه]] نبوده، دلائل عدم قبول آنها را ذکر کرده سپس به رد و جواب از آنها شروع می‌نماید، در مورد مخالفین عفت کلام را از دست نداده و از حد ادب خارج نمی‌شود. مانند نزاع در افضلیت [[ابوبکر|خلیفه اول]] ذیل [[آیه 22 سوره نور|آیه ۲۲ نور]] و رد افضلیت ایشان.
  
یكى از روش‌هاى لاهیجى در نقل روایات، جمع بین روایات و رفع تعارض آن‌ها در موارد خاص و ارزیابی‌هاى رجالى است. از نكات بارز این تفسیر، ارائه عقاید [[شیعه]] و دفاع از مواردى است كه مورد اختلاف بین شیعه و دیگر مذاهب است.
+
در این بین از مباحث [[کلام|کلامی]] غفلت نورزیده و با نقل اقوال [[اشاعره]] و [[معتزله]] به نقد آنان می‌پردازد. مانند ذیل [[آیه 22 سوره بقره|آیه ۲۲ سوره بقره]]. مشرب فکری مفسر [[حکمت|حکمی]] و [[فلسفه|فلسفی]] بوده، ولی این تفسیر طبق مذاق اهل حدیث و روایت نوشته است. در این تفسیر، همانند [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسیر صافی]] و [[کنزالدقائق و بحرالغرائب (کتاب)|کنز الدقائق]]، تنها به ذکر روایت بسنده نشده است، از این رو در نقل روایات و دیگر مباحث، به برنامه منظمی نیاز داشته تا بر اساس آن، مطالب را ارائه نماید. شرح روایات، رنگ شبه اجتهادی به این تفسیر می‌دهد. تغییر رویکرد مفسر می‌تواند عوامل متفاوتی داشته باشد.
  
== گذرى بر سير تفسير روايى  ==
+
ذکر [[اسباب نزول|سبب نزول]] در تفسیر ایشان کمتر به چشم می‌خورد، با این وصف در مواردی به این موضوع پرداخته است، مانند ذیل [[آیه 178 سوره بقره|آیه ۱۷۸ بقره]].
دانش تفسير، در آغاز، بخشى از علم حديث به شمار مى‌رفت تا اين كه در نخستين گام تكامل خويش از اين علم جدا شد و به صورت علمى مستقل درآمد و بر پايه آن، در كنار ديگر مجموعه‌هاى روايى، تفسيرهاى روايى( چون تفسير على بن ابراهيم قمى عياش و فرات كوفى) ظهور نمود. چنانكه تفسيرهايى منسوب به ائمه( ع) و يارانشان، مانند تفسير صاحب عسكر- امام هادى( ع)- و تفسير منسوب به امام عسكرى( ع) نيز وجود داشت.
 
  
اين شاخه از علوم اسلامى، در روند رشد خود، و در گامى ديگر، پا به عرصه اجتهاد گذاشت و در نتيجه، تفسيرهايى به شيوه اجتهادى و عقلى به صحنه آمد و روايات تفسيرى تا حدّ زيادى كنار نهاده شده، در حاشيه روايات فقهى قرار گرفتند، چرا كه با روى كار آمدن شيوه اجتهادى، ديگر به روايات به ديد منبع منحصر به فرد نگريسته نمى‌شد، بلكه روايات، در نهايت به عنوان يكى از منابع تفسير قلمداد مى‌گرديد.
+
بنا بر عادت مفسرین شیعه، بخصوص اهل حدیث از آنان، به بحثهای ولایتی و ذکر [[مناقب]] اهل بیت علیهم السّلام اهتمام خاص داشته، در این بخش نیز طریقه اعتدال و اختصار را پیشه خود ساخته است. مانند [[آیه مباهله]]، و در مصادیق «[[اهل البیت|اهل بیت]]» در [[آیه 33 سوره احزاب|آیه ۳۳ سوره احزاب]].  
  
يكه تازى شيوه عقلى و اجتهادى همچنان و البته با اندك فراز و فرودى ادامه داشت، تا اينكه در قرن يازدهم( كه به گفته مرحوم علامه طباطبايى« عصر اساطين الحديث و جهابذة الرواية» لقب گرفت.)، اوضاع دگرگون شد و شيوه اجتهاد در تفسير دچار كندى گرديد، بدان حد كه در طول اين قرن، تفسيرى جامع و كامل به سبك اجتهادى تدوين نيافت، مگر تفسير چند سوره و آيه، و يا تعليقيه و حاشيه‌اى بر تفاسير گذشته، براى نمونه مى‌توان به بيش از ده حاشيه بر تفسير بيضاوى اشاره داشت و نيز حاشيه بر تفسير كشاف. در اين ميان، بيشترين تفسير به شيوه غير روايى به قلم ملاصدراى شيرازى نگارش يافت كه تفسير سوره‌هاى سجده، فاتحه- يس، حديد، جمعه، طارق- اعلى، زلزال و چند آيه از سوره بقره و آيه‌هاى نور، كرسى و جبال است.
+
مفسر حتی الامکان سعی دارد به وجه تناسب آیات نیز اشارتی داشته باشد. وی در تفسیر خود از معاصرین خود نیز نقل اقوال نموده است، برای نمونه از [[تفسیر صافی]] مرحوم فیض کاشانی به تعبیر «بعض عرفای معاصر» مطلب نقل می‌کند. و نیز به برخی کتب خود ارجاعاتی دارد.  
  
امّا از آن سو، چندين تفسير به شيوه روايى كه طرز تفكر پيروز آن دوران بود، پا به عرصه وجود گذاشت. راز اين رويكرد، آن بود كه در دهه نخست اين قرن، محمد امين استرآبادى( در گذشته 1036 ق) با فكرى تازه نسبت به حديث به ميدان دانش وارد شد و با وجود آنكه خود، در آغاز ما، در جرگه اهل اجتهاد قرار داشت، ولى رفته رفته با اجتهاد و مجتهدان، مخالفت آغاز كرد و در پى آن، اخباريگرى نو را پايه‌گذارى نمود و با نگارش كتاب« الفوائد المدنية» در رد بر اجتهاد و تقليد، به همراه گروهى از پيروان خود در مقابل اهل اجتهاد قرار گرفت.
+
==نسخه‌شناسى==
 
+
«تفسیر شریف لاهیجى» با مقدمه و تصحیح [[محدث ارموی|سید جلال الدین حسینى ارموى]] و دکتر محمد آیتى، توسط اداره کل اوقاف، در چهار مجلد به چاپ رسیده و ۳ بار تجدید چاپ هم گردیده است. در شکل جدید خود دفتر نشر داد عهده‌دار انتشار آن بوده که چاپ اول آن در پاییز ۱۳۷۳ ش. در تیراژ ۲۰۰۰ نسخه انجام گرفته است. حجم هر جلد از این چاپ به حدود هر جلد بیش از ۹۰۰ صفحه مى‌رسد. این تصحیح از روى نسخ موجود در کتابخانه [[آستان قدس رضوی|آستان قدس رضوى]] انجام گرفته است.
به دنبال پيدايش اين طرز تفكر و رويارويى آن با اجتهاد، گرايش بيشترى به اخبار پيدا شد و در نتيجه، محدثان بزرگى به تدوين مجموعه‌هاى روايى پرداختند كه در كنار جوامع روايى اوّل( كافى، من لا يحضره الفقيه، تهذيب و استبصار)، به عنوان جوامع روايى دوم شناخته شد، كتاب جوامع الكلم سيد محمد جزايرى از مشايخ علامه مجلسى( شامل روايات اصول دين، فقه، اخلاق و تفسير) تدوين شد. فيض كاشانى،« وافى» را تأليف نمود.
+
==منابع==
 
 
فقيه كاظمى درگذشته 1100 ق، كتاب« جامع الاحاديث» را نگاشت. حرّ عاملى،« وسائل الشيعه» را نوشت، علامه مجلسى، كتاب« بحار الأنوار» را به رشته تحرير درآورد، ملا عبد الله بحرانى، از شاگردان وى به تهيه كتاب« عوالم»( كه به همان بزرگى بحار است) اقدام كرد.
 
در پرتو اين روى آورى به اخبار و احاديث، گرايش به تدوين تفسير روايى نيز آهنگ تندترى به خود گرفت و تفسيرهاى روايى چندى به خامه محدثان، به جهان تفسير و روايت عرضه گرديد. از آن جمله‌اند: 1- [[تفسير نور الثقلين حويزى]] 2-[[ صافى]]، 3- الاصفى 4- و المصفى [[فيض كاشانى]]، 5- الهادى و مصباح النادى نوشته محدث بزرگ سيد هاشم بحرانى. 6- البرهان 7- نور الانوار فى تفسير القرآن 8- الهداية القرآنية 9- المحجة فيما نزل فى القائم الحجة( عج) 10- اللوامع النورانية 11- اللباب المستخرج من كتاب الشهاب همه از سيد هاشم بحرانى. 12- مقدمه تفسير البرهان به نام تفسير« مرآة الانوار و مشكاة الاسرار» نوشته ابو الحسن بن محمد طاهر عاملى، در گذشته 1138 هجرى. 13- المعين نور الدين كاشانى برادرزاده فيض كاشانى 14- مقتبس الانوار من الائمة الاطهار، تفسيرى است نوشته امير محمد مومن سبزوارى، از معاصران صاحب وسائل. 15- كمتر الدقائق و بحر الغرائب تفسيرى ارزشمند از شيخ محمد بن محمد رضا قمى مشهدى. 16- تبيان سليمانى، به فارسى احتمالا اثر صاحب [[كنز الدقائق]] 17- [[انوار القرآن فى مصباح الايمان]] تأليف على بن مراد از افاضل قرن يازدهم و اوائل قرن دوازدهم. 18- تفسير شريف لاهيجى( تفسير مورد بحث) 19- تفسير الائمة لهداية الامة، فارسى اثر محدث مفسر محمد رضا بن عبد الحسين نصيرى طوسى زنده تا سال 1073 ق 20- مختصر تفسير الائمه، فارسى و خلاصه تفسير فوق. 21- تفسير منشى الممالك نوشته سيد محمد رضا حسينى از معاصران حر عاملى، سى جلد و به فارسى و عربى مى‌باشد. 21- خزائن جواهر القرآن نوشته يكى از حكيمان عارف به نام على قلى خان بن قره چغاى، متولد 1020 هجرى. 22- بديع البيان لمعانى القرآن نگارش محمد بن على عاملى از معاصران [[شيخ بهايى]]، زنده تا سال 1068 هجرى. 23- مختصر نهج البيان 24- نور الانوار و مصباح الاسرار، اثر محمد بن محمد تقى مشهور به رضى الدين حسينى، زنده در سال 1107 ق و از شاگردان عبد على حويزى( صاحب [[تفسير نور الثقلين]]) است. 25- رموز التفاسير به گردآورى خليل بن احمد غازى قزوينى درگذشته 1089 هجرى. 26- رموز تفاسير الآيات الواردة فى الكتب الاربعه و غيرها من الكتب، اثر على اصغر بن محمد قزوينى از شاگردان خليل قزوينى، مى‌باشد.
 
اين، بخشى از تفاسير روايى قرن يازدهم بود. صفحه صفحه اين تفاسير، پر است از مطالب گران‌قيمت و بررسيهاى ارزشمند تفسير روايى، البته به همراه اشكالاتى كه معمولا مجموعه‌هايى روايى دارا مى‌باشند.
 
 
 
== نسخه ‌شناسى ==      
 
تفسير شريف لاهيجى با مقدمه و تصحيح شادروانان علامه جلال الدين حسينى ارموى و دكتر محمد آيتى، توسط اداره كل اوقاف، به عنوان نشريه 7- 8، در چهار مجلد به چاپ رسيده و 3 بار تجديد چاپ هم گرديده است. در شكل جديد خود دفتر نشر داد عهده‌دار انتشار آن بوده كه چاپ اول آن در پاييز 1373 ش در تيراژ 2000 نسخه انجام گرفته است.
 
  
حجم هر جلد از اين چاپ به حدود هر جلد بيش از 900 صفحه مى‌رسد. اين تصحيح از روى نسخ موجود در آستان قدس رضوى انجام گرفته است.
+
*محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
 
+
*[[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
ابتداى تصحيح و تحقيق محققان محترم در جلد اول به سال 1381 ه و 1340 و پايان جلد چهارم آن اسفند 1340 ش بوده است. در ابتداى ج 1 تفسير تصاويرى از نسخ موجود در آستان قدس ارائه شده است.
 
 
 
 
 
==منابع==
 
محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
 
  
==متن کتاب تفسیر شریف لاهیجى==
 
[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39296/تفسير-شريف-لاهيجي  تفسیر شریف لاهیجى]
 
 
[[رده:تفاسیر]]
 
[[رده:تفاسیر]]
 
[[رده:تفاسیر روایی]]
 
[[رده:تفاسیر روایی]]
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۳۶

تفسیر شریف لاهیجى.jpg
نویسنده محمد شریف لاهیجى
موضوع تفاسیر شیعه
زبان فارسی
تعداد جلد ۴
مصحح‌ سید جلال‌الدين‌ ارموی
مصحح محمدابراهیم‌ آیتی

تفسیر شریف لاهیجى

«تفسیر شریف لاهیجى» تألیف محمد شریف لاهیجى (م، ۱۰۸۸ ق)، تفسیر تمامی قرآن به زبان فارسی می‌باشد. از نکات بارز این تفسیر، ارائه عقاید شیعه و دفاع از مواردى است که مورد اختلاف بین شیعه و دیگر مذاهب است. مفسر هدف از نگارش این کتاب را ارائه تفسیرى ساده و مورد اعتماد در مذهب امامیه براى برادران اهل ایمان مى داند.

مؤلف

بهاءالدین محمد بن شیخ على شریف لاهیجى (م، ۱۰۸۸ ق)، دانشمند وارسته قرن یازدهم و معاصر ملا عبدالرزاق لاهیجى صاحب «گوهر مراد» است. وى در خدمت محقق داماد و برخى از استادان بزرگ آن دوران تلمذ کرد.

شریف لاهیجى آثار ارزشمندى در موضوع قرآن و اخلاق و عرفان از خود برجاى گذاشته است، از جمله: محبوب القلوب، رساله فى عالم المثال، تفسیر قرآن.

انگیزه تألیف

شریف لاهیجى خود در مقدمه تفسیر مى‌گوید: «غرض این است که ترجمه‌اى مختصر و قابل اعتماد بر مبناى مذهب امامیه براى قرآن بنویسم». به تحقیق مراد وى از «ترجمه» در این مقام، «تفسیر» مى‌باشد، زیرا تفسیر وى چیزى فراتر از «ترجمه تفسیرآمیز» است.

معرفى اجمالى کتاب

این تفسیر ظاهراً در هندوستان به اتمام رسیده و صاحب تفسیر لوامع التنزیل و سواطع التأویل، سید ابوالقاسم رضوى قمى که ساکن هند بود در تألیف خود از آن بهره جسته است. این اثر مانند بیشتر تفاسیر قرن یازدهم، متأثر از فضاى فرهنگى و از دو ویژگى آن دوران برخوردار است: نخست گرایش به حدیث و دیگرى داشتن صبغه عرفانى.

تفسیر «شریف لاهیجی» در ۴ جلد قطور، به زبان فارسی، در صدد تفسیر تمامی قرآن می‌باشد. که در بدو تالیف در دو مجلد ارائه شده بود، مجلد اول از ابتدای قرآن تا سوره کهف و مجلد دوم از سوره کهف تا آخر قرآن، می‌باشد. وی تالیف تفسیر را در پتنه (پشا) از بلاد هند در سال ۱۰۸۶ ق. به پایان رسانیده است. البته آقای محدث ارموی احتمال می‌دهند ایشان هنگام تالیف در ایران بوده‌اند.

شیوه تفسیر

مفسر در ابتدای هر سوره، ایشان بعد از ذکر نام آن، به نقل احادیثی در فضل و مرتبت سوره از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ و اهل بیت علیهم السّلام مبادرت می‌ورزد. سپس چند آیه را ذکر می‌کند، آنگاه به ترجمه فارسی آمیخته با تفسیر بطور اجمال و نه به شکل تحت اللفظی بلکه به عنوان ترجمه مطلوب می‌پردازد، عبارات آن ساده و روان و خالی از تعقید بوده و برای متوسطین از مخاطبین بخوبی قابل فهم است.

پس از آن روایات رسیده در تفسیر آیه را نقل کرده، آنها را شرح می‌دهد، در این بخش فقط به روایات صادره از اهل بیت علیهم السلام اهتمام می‌ورزد. مفسر سعی دارد بین روایتهایی که به ظاهر با هم سازگاری ندارند، سازش ایجاد کند و تنافی ظاهری آنها را بر طرف نماید و در نقل روایت و شرح آن اطاله نمی‌دهد.

در ضمن به نکات رجالی نیز اشارت دارد، و این بدلیل تبحری است که در رجال داشته است. (کتب رجالی وی، خیر الرجال و محبوب القلوب است). شریف لاهیجی در نقل روایت از کتبی چون، کافی، تهذیب، استبصار، تفسیر عیاشی و... بهره برده است.

در ادامه مفسر به بحثهای ادبی و بلاغی و نیز نقل قصص تاریخی بطور متوسط وارد شده و اطناب نداده است.

مفسر به سبب احاطه کامل بر اقوال مفسرین، در مواردی به تنافی بین اقوال اشاره کرده است، مانند ذیل آیه ۱۸۳ بقره. مفسر در بحثهای فقهی بطور معمول مفسران شیعه، دیدگاههای مذهب خود را بیان می‌دارد و در این بخش نیز از اطناب و تفصیل پرهیز داشته است، در این مباحث به کتابهای استبصار، تهذیب الاحکام و... استناد می‌کند. مانند ذیل آیه ۱۸۵ بقره «لتکملوا العده» و ذیل آیه ۲۸۲ بقره.

در مواردی که بیانات خاصه مورد قبول عامه نبوده، دلائل عدم قبول آنها را ذکر کرده سپس به رد و جواب از آنها شروع می‌نماید، در مورد مخالفین عفت کلام را از دست نداده و از حد ادب خارج نمی‌شود. مانند نزاع در افضلیت خلیفه اول ذیل آیه ۲۲ نور و رد افضلیت ایشان.

در این بین از مباحث کلامی غفلت نورزیده و با نقل اقوال اشاعره و معتزله به نقد آنان می‌پردازد. مانند ذیل آیه ۲۲ سوره بقره. مشرب فکری مفسر حکمی و فلسفی بوده، ولی این تفسیر طبق مذاق اهل حدیث و روایت نوشته است. در این تفسیر، همانند تفسیر صافی و کنز الدقائق، تنها به ذکر روایت بسنده نشده است، از این رو در نقل روایات و دیگر مباحث، به برنامه منظمی نیاز داشته تا بر اساس آن، مطالب را ارائه نماید. شرح روایات، رنگ شبه اجتهادی به این تفسیر می‌دهد. تغییر رویکرد مفسر می‌تواند عوامل متفاوتی داشته باشد.

ذکر سبب نزول در تفسیر ایشان کمتر به چشم می‌خورد، با این وصف در مواردی به این موضوع پرداخته است، مانند ذیل آیه ۱۷۸ بقره.

بنا بر عادت مفسرین شیعه، بخصوص اهل حدیث از آنان، به بحثهای ولایتی و ذکر مناقب اهل بیت علیهم السّلام اهتمام خاص داشته، در این بخش نیز طریقه اعتدال و اختصار را پیشه خود ساخته است. مانند آیه مباهله، و در مصادیق «اهل بیت» در آیه ۳۳ سوره احزاب.

مفسر حتی الامکان سعی دارد به وجه تناسب آیات نیز اشارتی داشته باشد. وی در تفسیر خود از معاصرین خود نیز نقل اقوال نموده است، برای نمونه از تفسیر صافی مرحوم فیض کاشانی به تعبیر «بعض عرفای معاصر» مطلب نقل می‌کند. و نیز به برخی کتب خود ارجاعاتی دارد.

نسخه‌شناسى

«تفسیر شریف لاهیجى» با مقدمه و تصحیح سید جلال الدین حسینى ارموى و دکتر محمد آیتى، توسط اداره کل اوقاف، در چهار مجلد به چاپ رسیده و ۳ بار تجدید چاپ هم گردیده است. در شکل جدید خود دفتر نشر داد عهده‌دار انتشار آن بوده که چاپ اول آن در پاییز ۱۳۷۳ ش. در تیراژ ۲۰۰۰ نسخه انجام گرفته است. حجم هر جلد از این چاپ به حدود هر جلد بیش از ۹۰۰ صفحه مى‌رسد. این تصحیح از روى نسخ موجود در کتابخانه آستان قدس رضوى انجام گرفته است.

منابع

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: