البدایة فی علم الدرایة (کتاب)
 | |
| نویسنده | شهيد ثاني |
| موضوع | علم درایة/ مصطلح الحدیث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| تصحيح | سيد محمدرضا حسيني جلالي |
|
| |
«بدایة الدرایة» یا «البداية في علم الدراية» رساله مختصر و مشهوري از شهيد ثاني (م، 966 ق) در علم درايه است. این رساله اولین تألیف شیعه در این دانش است.
محتویات
معرفی کتاب
«البداية في علم الدراية»، اثر معروف شهید ثانی، در موضوع حدیث با شاخه دراية الحديث است که توسط سید محمدرضا حسینی جلالی مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است. نویسنده در ابتدای کتاب می‌گوید: این اثر مختصر در موضوع علم درایه است که در آن مصطلحات این علم، به وجه ایجاز و اختصار بیان شده است.
اول كسى كه در علم درایه كتاب نوشت، شهید ثانى است كه «بدایه» را تالیف نمود و خود شرحى بر آن نوشت كه با وجازت، حاوى فواید، و جامع تحقیق است و در عین حال، سلیس و روان نوشته شده است.
مؤلف خود شرحي بر اين رساله نگاشته كه به «الرعاية في شرح بداية الدراية» مشهور است. نسخ خطي آن فراوان است به طوري كه در كتابخانه‌هاي ايران 21 نسخه از آن سراغ داريم. از جمله نسخه شماره 1044 كتابخانه مركزي دانشگاه تهران كتابت شده در 967 ق. می باشد.
کتاب «بدایة الدرایة» چون مختصر و خالی از مثال است، لذا شهید در انتهای آن، کسانی را که خواهان تفصیل و مثالند، به کتاب «غنية القاصدين في معرفة اصطلاحات المحدثين» ارجاع داده است.
محتوای کتاب
این اثر با مقدمه محقق و نویسنده آغاز شده، سپس مطالب کتاب طی چهار باب آمده است.
- مقدمه نویسنده در بیان اصول و اصطلاحات این علم است. ایشان در ابتدا مطالبی درباره حدیث ذکر می‌کند و در پایان مقدمه، می‌گوید: متن حدیث، خود، نقشی در اعتبار ندارد، مگر در موارد نادر، بلکه به‌حسب اوصاف روات و اسناد (اتصال، ارسال، انقطاع و...)، صفاتی از قبیل قوت و ضعف و... را کسب می‌کند.
- باب اول کتاب درباره اقسام حدیث و اصول چهارگانه آن از حیث راوی (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) است. شهید ثانی در ادامه این باب، به اقسام حدیث از حیث سند و متن پرداخته است. مسند، متصل، مرفوع، معنعن، معلق، مفرد، مدرج، مشهور، غریب، مصحف، عالی السند، شاذ، مسلسل، مزید، مختلف، ناسخ و منسوخ و مقبول از جمله آنهاست.
- در باب دوم، درباره جرح و تعدیل و کسانی که روایاتشان مورد قبول یا رد است بحث می‌شود. شهید ثانی می‌گوید: ائمه حدیث و اصول، شرایطی برای راوی جهت پذیرش روایتش در نظر گرفته‌اند که اسلام، بلوغ، سلامت عقل و نیز عدالت و سلامت حافظه از آن جمله است و ذکوریت، حریت، عالم بودن به فقه و زبان عربی و... از مواردی است که در راوی لحاظ نمی‌شود.
- باب سوم درباره تحمل حدیث و طرق نقل آن است. به نظر شهید ثانی، در تحمل حدیث، تمییز کافی است و اسلام و بلوغ لازم نیست. طرق تحمل حدیث شامل سماع، قرائت، اجازه، مناوله، کتابت، اعلام و وجاده است. نویسنده این هفت طریق را توضیح داده و اقسام هریک را بیان نموده است.
- باب پایانی کتاب درباره اسماء رجال و طبقات آنهاست. نویسنده بعد از تعریف صحابی و تابعی، به اقسام راوی و مروی‌عنه اشاره نموده است.
وضعیت کتاب
محقق کتاب، از سه نسخه بهره برده که هرکدام را با رموزی مشخص نموده است. این رموز شامل «ن»، «ط» و «ق» می‌شود و در صورت یافتن اختلاف در این نسخ، در پاورقی‌ها به آن اشاره نموده است. ایشان نسخه «ن» را به‌عنوان نسخه اصلی قرار داده و در صورت اختلاف، این نسخه را بر دو نسخه دیگر ترجیح داده است. اعراب‌گذاری کل متن و جدا کردن جملات از یکدیگر به‌گونه‌ای که هر قضیه در یک سطر جداگانه جایگذاری شده، دو ویژگی خاص این اثر است که توسط محقق سید محمدرضا حسینی جلالی صورت گرفته است.
محقق در ابتدای کتاب چند تصویر از نسخ خطی و در پایان آن علاوه بر ذکر فهارس فنی، مطالب پایانی نسخه‌های مذکور را ذکر کرده است
منابع
- كتابشناسي دراية شيعه - علم دراية الحديث، ابوالفضل حافظیان، در دسترس در کتابخانه دیجیتال اهل البیت علیهم السلام.
- علم الحديث - درايه الحديث، مقدمه، کاظم مدیرشانه‌چی، در دسترس در کتابخانه دیجیتالی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
- ویکی نور.
