سنجش مقاله انجام نشده است

اعجاز علمی قرآن: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
+
{{متوسط}}
 +
'''«اعجاز علمی»''' یکی از جنبه‌های [[اعجاز قرآن|اعجاز قرآن کریم]] است، و مراد از آن، مطابقت گزاره‌های علمی این کتاب آسمانی با جدیدترین یافته‌های علمی بشر می‌باشد. حقایق علمی [[قرآن]] از این جهت مورد توجه است که در زمان نزول آن، کسی از این مطالب اطلاع نداشته است. البته قرآن به دنبال توضیح تفصیلی حقایق علمی نیست، بلکه گاهی به مناسبت و به‌ اختصار، به برخی از حقایق علمی اشاره می‌کند.   
  
"معجزه" از ماده "عجز"و در لغت به معناي ضعف و ناتوانی است <ref>ابن منظور، محمد بن مكرم‌؛ لسان العرب، لبنان، بيروت، دارالحياء التراث العربي، س 1408 ه.ق 1988 م، چ اول، ج4، ص 58.</ref>و در اصطلاح عبارتست از گفتار شگفت انگيز و جالب توجه و يا امر خارق عادتی كه به وسيله مدعي مقام نبوت به منظور اثبات ادعاي رسالت همراه با تحدّي و دعوت به مبارزه طلبي انجام مي گيرد.<ref>تفتازاني، سعدالدين، شرح المقاصد، تحقيق عبدالرحمن عميره، قم، الشريف الرضي، س 1409 هق 1989م، چ اول، ج 4 و5، جزء 5، ص 11. و جرجاني، علي بن محمد، شرح المواقف، لبنان، بيروت، دارالكتب العلميه، س 1419 هق 1998 م، چ اول، ج4، جزء 8، ص246.</ref> واژه معجزه و مشتقات آن، حدود 26 مرتبه در [[قرآن]] بكار برده شده و در همه آنها مراد معناي لغوي آن است.
+
==معنای اعجاز علمی==
 +
در ابعاد اعجاز علمی [[قرآن]]، می توان به آن دسته از مسائل علمی اشاره کرد که هیچ یک از تمدن های بشری در عصر نزول از آن آگاهی نداشتند و قرآن، از مسائل و اسرار علمی آنها پرده برداشت، و تنها پس از گذشت قرن ها و در سایه علوم تجربی، مورد تصدیق دانشمندان قرار گرفت، به گونه ای که نه قابل انکار است، نه معلول و نه نتیجه اطلاعات زمان نزول قرآن؛ و این خود بهترین دلیل بر الهی و [[معجزه]] بودن قرآن است.<ref>سبحانی، جعفر، الالهیات، قم المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، س ۱۴۱۲هـ، چ سوم، ج ۳، ص ۴۱۸ و ۴۱۹.</ref>
  
==جايگاه علمی اعجاز قرآن==
+
«اعجاز علمى قرآن» مربوط به اشاراتى است که از گوشه هاى سخن حق تعالى نمودار گشته و هدف اصلى نبوده است؛ زیرا قرآن کتاب هدایت است و هدف اصلى آن جهت بخشیدن به زندگى انسان و آموختنِ راه سعادت به او است. از این رو اگر گاه در قرآن به برخى اشاراتِ علمى بر مى خوریم، از آن جهت است که این سخن از منبع سرشار علم و حکمت الهى نشأت گرفته و از سرچشمه علمِ بى پایان حکایت دارد: {{متن قرآن|«قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِی یعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»}}.<ref>[[سوره فرقان]]، آیه ۶.</ref>
  
در ابعاد اعجاز علمي قرآن، مي توان به آن دسته از مسائل علمي اشاره كرد كه هيچ يك از تمدن هاي بشري در عصر نزول از آن آگاهي نداشتند و قرآن، از مسائل و اسرار علمي آنها پرده برداشت، به صورتی كه تنها پس از گذشت قرن ها و در سايه علوم تجربي، مورد تصديق دانشمندان قرار گرفت، به گونه اي كه نه قابل انكار است، نه معلول و نه نتيجه اطلاعات زمان نزول قرآن و اين خود بهترين دليل بر الهي و معجزه بودن قرآن است.<ref>سبحاني، جعفر، الالهيات، قم المركز العالمي للدراسات الاسلاميه، س 1412هـ، چ سوم، ج 3، ص 418 و 419.</ref>
+
اما برخى را گمان بر آن است که قرآن مشتمل بر تمامى اصول و مبانى علوم طبیعى و ریاضى و فلکى و حتى رشته هاى صنعتى و اکتشافات علمى و غیره مى باشد و چیزى از علوم و دانستنى ها را فرو گذار نکرده است. خلاصه قرآن علاوه بر یک کتاب تشریعى کتاب علمى نیز به شمار مى رود. براى اثبات این پندار افسانه وار، خواسته اند دلایلى از خود قرآن ارائه دهند؛ از جمله آیه {{متن قرآن|«وَ نَزَّلْنَا عَلَیک الْکتَابَ تِبْیاناً لِّکلِّ شَیءٍ»}}.<ref>[[سوره نحل]]، آیه ۸۹.</ref> اوّلین سؤال که متوجّه صاحبان این پندار مى شود آن است که از کجا و چگونه این همه علوم و صنایع و اکتشافات روزافزون از قرآن استنباط شده؟ دیگر آنکه آیات مورد استناد با مطلب مورد ادعا بیگانه است؛ زیرا با ملاحظه [[شأن نزول]] و مخاطبین مورد نظر [[آیه]] و نیز صدر و ذیل آیه، به خوبى روشن است که مقصود از {{متن قرآن|«تِبْیاناً لِّکلِّ شَیءٍ»}} فراگیرى و جامعیت [[احکام شرعی|احکام شرع]] است.
  
==انواع اعجاز علمی قرآن==
+
دومین نکته آنکه به کارگیرى ابزار علمى براى فهم معانى قرآنى، کارى بس دشوار و ظریف است؛ زیرا علم، حالت ثبات ندارد و با پیشرفت زمان گسترش و دگرگونى پیدا مى کند و چه بسا یک نظریه یا فرضیه علمى که روزگارى حالت قطعیت به خود گرفته باشد، روز دیگر همچون سرابى نقش بر آب، محو و نابود گردد. لذا اگر مفاهیم قرآنى را با ابزار ناپایدار علمى [[تفسیر]] و توجیه کنیم، به معانى قرآن که حالت ثبات و واقعیتى استوار دارند، تزلزل بخشیده و آن را نااستوار مى سازیم. بنابراین باید به این نکته توجّه داشت که هرگز نباید میان دیدگاه هاى استوار دین و فرآورده هاى ناپایدار علم، پیوند ناگسستنى ایجاد نمود.
  
'''1. قرآن و جاذبه عمومی:'''
+
==نمونه‌های اعجاز علمی قرآن==
  
"نيوتن" كه با كشف قانون جاذبه عمومي ثابت نمود كه برخلاف پندار "بطليموس" كه تصور مي كرد ستارگان مانند ميخ بر پيكر جسمي بي رنگ (فلك) كوبيده شده اند، ميليون ها منظومه شمسي و كهكشانها و سحابها در فضا معلق و در پرتو قانون جاذبه و قانون نيروي گريز از مركز كه در سراسر جهان آفرينش، در تمام كرات، سيارات و كواكب و كهكشان ها و حتي ميان دو ذره بسيار كوچك و ناچيز حكم فرماست، از سقوط مصون و محفوظ مانده­اند.<ref>سبحاني، جعفر، الالهيات، قم المركز العالمي للدراسات الاسلاميه، س 1412هـ، چ سوم، ج 3، ص 418 تا 430 و بنگريد سبحاني جعفر، خدا و پيامبر اسلام، قم انتشارات توحيد س1359، ص 147 الي153.</ref> ولی قرآن مجيد متجاوز از ده قرن قبل از نيوتن به اين حقيقت علمي در قرآن تصريح مي فرمايد: {{متن قرآن|«خَلَقَ السَّماواتِ بِغَيرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها وَ أَلْقى‌ فِي الْأَرْضِ رَواسِي أَنْ تَميدَ بِكُمْ...»}}<ref>سوره لقمان، آيه 10. رضائي اصفهاني، در بحث جاذبه عمومي به علاوه آيات مذكوره آيه 25 [[سوره مرسلات]] و آيه 41 [[سوره فاطر]] را نيز دليل براي جاذبه عمومي دانسته اند. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ص 128.</ref>
+
'''۱. قرآن و جاذبه عمومی:'''
«او آسمانها را بدون ستوني كه آن را ببينيد آفريد و در زمين كوه‌هايي افكند تا شما را نلرزاند (و جايگاه شما آرام باشد)».
 
  
توضيح اين كه جمله «ترونها» صفت لفظ «عمد» جمع «عمود» مي باشد و ضمير در «ترونها» به عمد برمي گردد و معناي جمله چنين است: خداوندي كه آسمان ها را برافراشت بدون ستوني كه ديده شود و در حقيقت، آيه ستون مرئي را نفي مي كند نه اصل ستون را» اين نظريه را بسياري از مفسران از جمله ابن عباس و [[علامه طباطبائي]] اختيار كرده اند.<ref>طباطبايي، محمدحسين، الميزان في تفسير القرآن، لبنان، بيروت، دارالكتب العلميه، س 1411هق 1991م، چ اول، ج 11، «رفعها بغير عمد محسوسة مرئية» ص 291 و ج 16، ص 216. والتبيان، (بي نا، بي تا)، ج 6، ص 213. و يوسف، الحاج احمد؛ اعجاز العلمي في القرآن والسنه المظهره؛ دمشق: مکتبته ابن حجر، چ دوم، س1424هـ، 2002م، ص 210.</ref>
+
"نیوتن" که با کشف قانون جاذبه عمومی ثابت نمود که برخلاف پندار "بطلیموس" که تصور می کرد ستارگان مانند میخ بر پیکر جسمی بی رنگ (فلک) کوبیده شده اند، میلیون ها منظومه شمسی و کهکشانها و سحابها در فضا معلق و در پرتو قانون جاذبه و قانون نیروی گریز از مرکز که در سراسر جهان آفرینش ...، از سقوط مصون و محفوظ مانده ­اند.<ref>سبحانی، جعفر، الالهیات، قم المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، س ۱۴۱۲هـ، چ سوم، ج ۳، ص ۴۱۸-۴۳۰.</ref> ولی [[قرآن مجید]] متجاوز از ده قرن قبل از نیوتن به این حقیقت علمی در قرآن تصریح می فرماید: {{متن قرآن|«خَلَقَ السَّماواتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها وَ أَلْقى‌ فِی الْأَرْضِ رَواسِی أَنْ تَمیدَ بِکمْ...»}}<ref>[[سوره لقمان]]، آیه ۱۰. </ref>
 +
«او آسمانها را بدون ستونی که آن را ببینید آفرید و در زمین کوه‌هایی افکند تا شما را نلرزاند (و جایگاه شما آرام باشد)».<ref>برخی در بحث جاذبه عمومی علاوه بر آیات مذکور، آیه ۲۵ [[سوره مرسلات]] و آیه ۴۱ [[سوره فاطر]] را نیز دلیل برای جاذبه عمومی دانسته اند. رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص ۱۲۸.</ref>
  
'''2. قرآن و بادهاي تلقيح كننده:'''
+
توضیح این که جمله «ترونها» صفت لفظ «عَمَد» جمع «عمود» می باشد و ضمیر در «ترونها» به عمد برمی گردد و معنای جمله چنین است: «خداوندی که آسمان ها را برافراشت بدون ستونی که دیده شود»؛ و در حقیقت، آیه ستون مرئی را نفی می کند نه اصل ستون را.<ref>محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۱؛ والتبیان، ج ۶، ص ۲۱۳؛ اعجاز العلمی فی القرآن والسنه المظهره؛ دمشق: مکتبته ابن حجر، چ دوم، س۱۴۲۴ق.</ref>
  
قرآن آن جا كه درباره باد، ايـن پديده طبيعي از نظر نقشي كه در زمينه تلقيح دارد. سخن مي گويد چنين مي فرمايد: {{متن قرآن|«وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَيناكُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنينَ»؛<ref>[[سوره حجر]]، آيه 22.</ref> ما بادها را براي بارور ساختن (ابرها و گياهان) فرستاديم و از آسمان آبي نازل كرديم و شما را با آن سيراب ساختيم در حالي كه شما توانايي حفظ و نگهداري آن را نداشتيد!
+
'''۲. قرآن و بادهای تلقیح کننده:'''
  
در اين جا خداوند با صراحت نقش باد را در آبستن كردن ابرها بيان كرده و به دنبال آن نزول باران را خبر مي دهد. يعني همان مسائل دقيقي كه پس از پيشرفت هاي علمي فراوان تازه براي انسان ها كشف گرديده است.<ref>دکتوور سيد الجميلي؛ اعجاز علمي قرآن؛ بيروت: دارومکتبته الهلال، چ اول، س 2000م، ص 47 و هاشمي نژاد، عبدالكريم، رهبران راستين، ايران بي نا و بي تا، ج 2، ص 293-294.</ref>
+
قرآن آنجا که درباره باد، از نظر نقشی که در زمینه تلقیح دارد سخن می گوید، چنین می فرماید: {{متن قرآن|«وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیناکمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنینَ»}}؛<ref>[[سوره حجر]]، آیه ۲۲.</ref> ما بادها را برای بارور ساختن (ابرها و گیاهان) فرستادیم و از آسمان آبی نازل کردیم و شما را با آن سیراب ساختیم در حالی که شما توانایی حفظ و نگهداری آن را نداشتید!
  
'''3. قرآن و کروی بودن زمين:'''
+
در این جا خداوند با صراحت نقش باد را در آبستن کردن ابرها بیان کرده و به دنبال آن نزول باران را خبر می دهد. یعنی همان مسائل دقیقی که پس از پیشرفت های علمی فراوان تازه برای انسان ها کشف گردیده است.<ref>سید الجمیلی، اعجاز علمی قرآن، ص ۴۷؛ عبدالکریم هاشمی نژاد، رهبران راستین، ج ۲، ص ۲۹۳-۲۹۴.</ref>
  
{{متن قرآن|«...يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْري لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزيزُ الْغَفَّارُ»}}؛<ref>[[سوره زمر]]، آيه5.</ref> شب را بر روز مى‌پيچد و روز را بر شب و خورشيد و ماه را مسخّر فرمان خويش قرار داد هر كدام تا سرآمد معيّنى به حركت خود ادامه مى‌دهند آگاه باشيد كه او قادر و آمرزنده است!
+
'''۳. قرآن و کروی بودن زمین:'''
  
"يكور" از ماده "تكوير" به معنى پيچيدن است مانند پيچيدن عمامه به دور سر، نكته لطيفى كه در اين تعبير قرآنى، نهفته است بيان گر کروي بودن زمين مي باشد به اين معنا که زمين دور خود گردش مى‌كند و بر اثر اين گردش، نوار سياه شب و نوار سفيد روز دائما گرد آن مى‌گردند.<ref>مكارم شيرازى ناصر؛ تفسير نمونه‌؛ تهران‌: دارالكتب الإسلامية، س1374 ش‌، چ اول‌، ج‌19، ص 376 و دکتوور سيد الجميلي؛ اعجاز علمي قرآن؛ بيروت: دارومکتبته الهلال، چ اول، س 2000م، ص 30. و مروان وحيد شعبان التفتنازي؛ اعجاز القرآني في ضوء الاکتشاف العلمي الحديث، بيروت: دارالمعرفه، چ اول، س 1427هـ، 2006م، ص 246255 و مكارم شيرازى، ناصر؛ الأمثل فى تفسير كتاب الله المنزل‌؛ قم: ناشر: مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام‌، س1421 ق‌، چ اول‌، ج‌15، ص19.</ref>
+
{{متن قرآن|«...یکوِّرُ اللَّیلَ عَلَى النَّهارِ وَ یکوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّیلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کلٌّ یجْری لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزیزُ الْغَفَّارُ»}}؛<ref>[[سوره زمر]]، آیه۵.</ref> شب را بر روز مى‌پیچد و روز را بر شب و خورشید و ماه را مسخّر فرمان خویش قرار داد هر کدام تا سرآمد معینى به حرکت خود ادامه مى‌دهند آگاه باشید که او قادر و آمرزنده است!
  
'''4. قرآن و حرکت دورانی زمين:'''
+
"یکوّر" از ماده "تکویر" به معنى پیچیدن است مانند پیچیدن عمامه به دور سر؛ نکته لطیفى که در این تعبیر قرآنى نهفته است، کروی بودن زمین می باشد، به این معنا که زمین دور خود گردش مى‌کند و بر اثر این گردش، نوار سیاه شب و نوار سفید روز دائما گرد آن مى‌گردند.<ref>مکارم شیرازى، تفسیر نمونه‌، ج‌۱۹، ص ۳۷۶؛ سید الجمیلی، اعجاز علمی قرآن، ص ۳۰؛ مروان وحید شعبان التفتنازی، اعجاز القرآنی فی ضوء الاکتشاف العلمی الحدیث، ص ۲۴۶-۲۵۵.</ref>
  
يکي از ويژگي هاي ديگر علمي [[قرآن]] اين است که قرآن از حقيقت جريان و متحرک بودن زمين خبر مي دهد: {{متن قرآن|«وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ إِنَّهُ خَبيرٌ بِما تَفْعَلُونَ»}}؛<ref>[[سوره نمل]]، آيه88. ترجمه آيت الله مکارم.</ref> كوه‌ها را مى‌بينى و آنها را ساكن و جامد مى‌پندارى، در حالى كه مانند ابر در حركتند اين صنع و آفرينش خداوندى است كه همه چيز را متقن آفريده او از كارهايى كه شما انجام مى‌دهيد، مسلّماً آگاه است!
+
'''۴. قرآن و حرکت دورانی زمین:'''
  
کلمه تمر مر سحاب دلالت بر حرکت دوراني زمين دارد و اين حرکت به گونه تنظيم شده که قابل احساس و درک با هواس بشري نمي باشد.<ref>و يوسف، الحاج احمد؛ اعجاز العلمي في القرآن والسنه المظهره؛ دمشق: مکتبته ابن حجر، چ دوم، س1424هـ، 2002م، ص206-209.</ref>
+
یکی از ویژگی های دیگر علمی قرآن این است که قرآن از حقیقت جریان و متحرک بودن زمین خبر می دهد: {{متن قرآن|«وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِی تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذی أَتْقَنَ کلَّ شَی‌ءٍ إِنَّهُ خَبیرٌ بِما تَفْعَلُونَ»}}؛<ref>[[سوره نمل]]، آیه۸۸. ترجمه آیت الله مکارم.</ref> کوه‌ها را مى‌بینى و آنها را ساکن و جامد مى‌پندارى، در حالى که مانند ابر در حرکتند. این صنع و آفرینش خداوندى است که همه چیز را متقن آفریده، او از کارهایى که شما انجام مى‌دهید مسلّماً آگاه است!
  
 +
جمله {{متن قرآن|«تمرّ مَرّ السحاب»}} دلالت بر حرکت دورانی زمین دارد و این حرکت به گونه ای تنظیم شده که قابل احساس و درک با هواس بشری نمی باشد.<ref>و یوسف، الحاج احمد؛ اعجاز العلمی فی القرآن والسنه المظهره؛ دمشق: مکتبته ابن حجر، چ دوم، س۱۴۲۴هـ، ۲۰۰۲م، ص۲۰۶-۲۰۹.</ref>
 +
 +
'''۵. رتق و فتق آسمان‌ها و زمین:'''
 +
 +
{{متن قرآن|«أَوَ لَمْ یرَ الَّذِینَ کفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ کانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا»}}.<ref>[[سوره انبیاء]]، آیه ۳۰.</ref> «رتق» به معناى «به هم پیوسته» و «فَتْق» به معناى «از هم گسسته» است. در این آیه آمده است که آسمان ها و زمین به هم پیوسته بوده اند و سپس از هم گسسته شدند. مفسّران در این پیوسته بودن و گسسته شدنِ زمین و آسمانها اختلاف نظر داشته اند. بیشتر بر این نظر بوده‌ اند که مقصود از به هم پیوستگى و گسسته شدن، همان گشوده شدن درهاى آسمان و ریزش باران است. تفسیر دیگرى در این باره شده که آسمانها و زمین ابتدا به هم پیوسته بودند سپس از هم جدا گشته و به این صورت درآمده اند. چنانچه در سوره «فصّلت» مى خوانیم: {{متن قرآن|«ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَ هِی دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعًا أَوْ کرْهًا قَالَتَا أَتَینَا طَائِعِینَ * فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ...»}}.<ref>[[سوره فصلت|سوره فصّلت]]، آیات ۱۱-۱۲.</ref>
 +
 +
مطلب مذکور در آیه فوق مُبین یک حقیقت علمى است که دانش روز، کم و بیش به آن پى برده است و آن این است که منشأ جهان مادّى به صورت یک توده گازى بوده است. بدین ترتیب واژه «دُخان» در کلمات عرب، دقیق ترین تعبیر از مادّه نخستین ساختار جهان است. [[امام علی]] علیه السلام مکرّرا در «[[نهج البلاغه]]» به همین حقیقت علمى که آیه کریمه به آن اشارت دارد، تصریح فرموده است، از جمله در خطبه ۲۱۱ مى فرماید: {{متن قرآن|«فَفَتَقَهَا سَبْعَ سَمَاوَاتٍ بَعْدَ ارْتِتَاقِهَا»}}؛ (آنها را از هم شکافت پس از آنکه به هم پیوسته بودند).
 +
 +
'''۶. آیات جنین‌شناسی در قرآن:'''
 +
 +
در چندین [[آیه]] از قرآن به مراحل رشد جنین اشاره شده است؛ از جمله در آیات ۱۲_۱۵ [[سوره مؤمنون]] می فرماید: {{متن قرآن|«وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طینٍ * ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فى قَرارٍ مَکینٍ * ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ انْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ احْسَنُ الْخالِقینَ»}}.
 +
 +
در آیاتی که بیان شد به پنج مرحله (نطفه، علقه، مُضغه، عظام و لحم) در فرآیند تکامل جنین اشاره کرده است. امروزه عظمت مفهوم این آیه قرآن با توجه به پیشرفتهاى علم جنین شناسى از هر زمانى آشکارتر است، زیرا قبل از دسترسی به تجهیزات پیشرفته مانند میکروسکوپ، پزشکان قادر به اثبات آن نبودند، اما امروزه شاهد اعتراف دانشمندان به عظمت این آیات می باشیم.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=30982#_ednref8 اعجاز علمی، روح الله رضوانی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی: 9 بهمن 1391.
+
* [http://www.pajoohe.ir "اعجاز علمی"، دانشنامه پژوههروح‌الله رضوانی، تاریخ بازیابی: ۹ بهمن ۱۳۹۱.
 
+
* [https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/418374/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%C2%AB%D8%A7%D8%B9%D8%AC%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%C2%BB-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86 "شاخصه‌های اعجاز علمی قرآن"، سایت آیین رحمت، دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی].
 
{{قرآن}}
 
{{قرآن}}
 
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=نشده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب=
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها=
 +
|رعایت سطح مخاطب عام=
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای=
 +
|جامعیت=
 +
|رعایت اختصار=
 +
|سیر منطقی=
 +
}}
 
[[رده:اعجاز قرآن]]
 
[[رده:اعجاز قرآن]]
 
 
[[رده:علوم]]
 
[[رده:علوم]]
 +
[[رده:مقاله های مرتبط به دانشنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۶

«اعجاز علمی» یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن کریم است، و مراد از آن، مطابقت گزاره‌های علمی این کتاب آسمانی با جدیدترین یافته‌های علمی بشر می‌باشد. حقایق علمی قرآن از این جهت مورد توجه است که در زمان نزول آن، کسی از این مطالب اطلاع نداشته است. البته قرآن به دنبال توضیح تفصیلی حقایق علمی نیست، بلکه گاهی به مناسبت و به‌ اختصار، به برخی از حقایق علمی اشاره می‌کند.

معنای اعجاز علمی

در ابعاد اعجاز علمی قرآن، می توان به آن دسته از مسائل علمی اشاره کرد که هیچ یک از تمدن های بشری در عصر نزول از آن آگاهی نداشتند و قرآن، از مسائل و اسرار علمی آنها پرده برداشت، و تنها پس از گذشت قرن ها و در سایه علوم تجربی، مورد تصدیق دانشمندان قرار گرفت، به گونه ای که نه قابل انکار است، نه معلول و نه نتیجه اطلاعات زمان نزول قرآن؛ و این خود بهترین دلیل بر الهی و معجزه بودن قرآن است.[۱]

«اعجاز علمى قرآن» مربوط به اشاراتى است که از گوشه هاى سخن حق تعالى نمودار گشته و هدف اصلى نبوده است؛ زیرا قرآن کتاب هدایت است و هدف اصلى آن جهت بخشیدن به زندگى انسان و آموختنِ راه سعادت به او است. از این رو اگر گاه در قرآن به برخى اشاراتِ علمى بر مى خوریم، از آن جهت است که این سخن از منبع سرشار علم و حکمت الهى نشأت گرفته و از سرچشمه علمِ بى پایان حکایت دارد: «قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِی یعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ».[۲]

اما برخى را گمان بر آن است که قرآن مشتمل بر تمامى اصول و مبانى علوم طبیعى و ریاضى و فلکى و حتى رشته هاى صنعتى و اکتشافات علمى و غیره مى باشد و چیزى از علوم و دانستنى ها را فرو گذار نکرده است. خلاصه قرآن علاوه بر یک کتاب تشریعى کتاب علمى نیز به شمار مى رود. براى اثبات این پندار افسانه وار، خواسته اند دلایلى از خود قرآن ارائه دهند؛ از جمله آیه «وَ نَزَّلْنَا عَلَیک الْکتَابَ تِبْیاناً لِّکلِّ شَیءٍ».[۳] اوّلین سؤال که متوجّه صاحبان این پندار مى شود آن است که از کجا و چگونه این همه علوم و صنایع و اکتشافات روزافزون از قرآن استنباط شده؟ دیگر آنکه آیات مورد استناد با مطلب مورد ادعا بیگانه است؛ زیرا با ملاحظه شأن نزول و مخاطبین مورد نظر آیه و نیز صدر و ذیل آیه، به خوبى روشن است که مقصود از «تِبْیاناً لِّکلِّ شَیءٍ» فراگیرى و جامعیت احکام شرع است.

دومین نکته آنکه به کارگیرى ابزار علمى براى فهم معانى قرآنى، کارى بس دشوار و ظریف است؛ زیرا علم، حالت ثبات ندارد و با پیشرفت زمان گسترش و دگرگونى پیدا مى کند و چه بسا یک نظریه یا فرضیه علمى که روزگارى حالت قطعیت به خود گرفته باشد، روز دیگر همچون سرابى نقش بر آب، محو و نابود گردد. لذا اگر مفاهیم قرآنى را با ابزار ناپایدار علمى تفسیر و توجیه کنیم، به معانى قرآن که حالت ثبات و واقعیتى استوار دارند، تزلزل بخشیده و آن را نااستوار مى سازیم. بنابراین باید به این نکته توجّه داشت که هرگز نباید میان دیدگاه هاى استوار دین و فرآورده هاى ناپایدار علم، پیوند ناگسستنى ایجاد نمود.

نمونه‌های اعجاز علمی قرآن

۱. قرآن و جاذبه عمومی:

"نیوتن" که با کشف قانون جاذبه عمومی ثابت نمود که برخلاف پندار "بطلیموس" که تصور می کرد ستارگان مانند میخ بر پیکر جسمی بی رنگ (فلک) کوبیده شده اند، میلیون ها منظومه شمسی و کهکشانها و سحابها در فضا معلق و در پرتو قانون جاذبه و قانون نیروی گریز از مرکز که در سراسر جهان آفرینش ...، از سقوط مصون و محفوظ مانده ­اند.[۴] ولی قرآن مجید متجاوز از ده قرن قبل از نیوتن به این حقیقت علمی در قرآن تصریح می فرماید: «خَلَقَ السَّماواتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها وَ أَلْقى‌ فِی الْأَرْضِ رَواسِی أَنْ تَمیدَ بِکمْ...»[۵] «او آسمانها را بدون ستونی که آن را ببینید آفرید و در زمین کوه‌هایی افکند تا شما را نلرزاند (و جایگاه شما آرام باشد)».[۶]

توضیح این که جمله «ترونها» صفت لفظ «عَمَد» جمع «عمود» می باشد و ضمیر در «ترونها» به عمد برمی گردد و معنای جمله چنین است: «خداوندی که آسمان ها را برافراشت بدون ستونی که دیده شود»؛ و در حقیقت، آیه ستون مرئی را نفی می کند نه اصل ستون را.[۷]

۲. قرآن و بادهای تلقیح کننده:

قرآن آنجا که درباره باد، از نظر نقشی که در زمینه تلقیح دارد سخن می گوید، چنین می فرماید: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَیناکمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنینَ»؛[۸] ما بادها را برای بارور ساختن (ابرها و گیاهان) فرستادیم و از آسمان آبی نازل کردیم و شما را با آن سیراب ساختیم در حالی که شما توانایی حفظ و نگهداری آن را نداشتید!

در این جا خداوند با صراحت نقش باد را در آبستن کردن ابرها بیان کرده و به دنبال آن نزول باران را خبر می دهد. یعنی همان مسائل دقیقی که پس از پیشرفت های علمی فراوان تازه برای انسان ها کشف گردیده است.[۹]

۳. قرآن و کروی بودن زمین:

«...یکوِّرُ اللَّیلَ عَلَى النَّهارِ وَ یکوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّیلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کلٌّ یجْری لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزیزُ الْغَفَّارُ»؛[۱۰] شب را بر روز مى‌پیچد و روز را بر شب و خورشید و ماه را مسخّر فرمان خویش قرار داد هر کدام تا سرآمد معینى به حرکت خود ادامه مى‌دهند آگاه باشید که او قادر و آمرزنده است!

"یکوّر" از ماده "تکویر" به معنى پیچیدن است مانند پیچیدن عمامه به دور سر؛ نکته لطیفى که در این تعبیر قرآنى نهفته است، کروی بودن زمین می باشد، به این معنا که زمین دور خود گردش مى‌کند و بر اثر این گردش، نوار سیاه شب و نوار سفید روز دائما گرد آن مى‌گردند.[۱۱]

۴. قرآن و حرکت دورانی زمین:

یکی از ویژگی های دیگر علمی قرآن این است که قرآن از حقیقت جریان و متحرک بودن زمین خبر می دهد: «وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِی تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذی أَتْقَنَ کلَّ شَی‌ءٍ إِنَّهُ خَبیرٌ بِما تَفْعَلُونَ»؛[۱۲] کوه‌ها را مى‌بینى و آنها را ساکن و جامد مى‌پندارى، در حالى که مانند ابر در حرکتند. این صنع و آفرینش خداوندى است که همه چیز را متقن آفریده، او از کارهایى که شما انجام مى‌دهید مسلّماً آگاه است!

جمله «تمرّ مَرّ السحاب» دلالت بر حرکت دورانی زمین دارد و این حرکت به گونه ای تنظیم شده که قابل احساس و درک با هواس بشری نمی باشد.[۱۳]

۵. رتق و فتق آسمان‌ها و زمین:

«أَوَ لَمْ یرَ الَّذِینَ کفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ کانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا».[۱۴] «رتق» به معناى «به هم پیوسته» و «فَتْق» به معناى «از هم گسسته» است. در این آیه آمده است که آسمان ها و زمین به هم پیوسته بوده اند و سپس از هم گسسته شدند. مفسّران در این پیوسته بودن و گسسته شدنِ زمین و آسمانها اختلاف نظر داشته اند. بیشتر بر این نظر بوده‌ اند که مقصود از به هم پیوستگى و گسسته شدن، همان گشوده شدن درهاى آسمان و ریزش باران است. تفسیر دیگرى در این باره شده که آسمانها و زمین ابتدا به هم پیوسته بودند سپس از هم جدا گشته و به این صورت درآمده اند. چنانچه در سوره «فصّلت» مى خوانیم: «ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ وَ هِی دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَ لِلْأَرْضِ ائْتِیا طَوْعًا أَوْ کرْهًا قَالَتَا أَتَینَا طَائِعِینَ * فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ...».[۱۵]

مطلب مذکور در آیه فوق مُبین یک حقیقت علمى است که دانش روز، کم و بیش به آن پى برده است و آن این است که منشأ جهان مادّى به صورت یک توده گازى بوده است. بدین ترتیب واژه «دُخان» در کلمات عرب، دقیق ترین تعبیر از مادّه نخستین ساختار جهان است. امام علی علیه السلام مکرّرا در «نهج البلاغه» به همین حقیقت علمى که آیه کریمه به آن اشارت دارد، تصریح فرموده است، از جمله در خطبه ۲۱۱ مى فرماید: «فَفَتَقَهَا سَبْعَ سَمَاوَاتٍ بَعْدَ ارْتِتَاقِهَا»؛ (آنها را از هم شکافت پس از آنکه به هم پیوسته بودند).

۶. آیات جنین‌شناسی در قرآن:

در چندین آیه از قرآن به مراحل رشد جنین اشاره شده است؛ از جمله در آیات ۱۲_۱۵ سوره مؤمنون می فرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طینٍ * ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً فى قَرارٍ مَکینٍ * ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً ثُمَّ انْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ احْسَنُ الْخالِقینَ».

در آیاتی که بیان شد به پنج مرحله (نطفه، علقه، مُضغه، عظام و لحم) در فرآیند تکامل جنین اشاره کرده است. امروزه عظمت مفهوم این آیه قرآن با توجه به پیشرفتهاى علم جنین شناسى از هر زمانى آشکارتر است، زیرا قبل از دسترسی به تجهیزات پیشرفته مانند میکروسکوپ، پزشکان قادر به اثبات آن نبودند، اما امروزه شاهد اعتراف دانشمندان به عظمت این آیات می باشیم.

پانویس

  1. سبحانی، جعفر، الالهیات، قم المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، س ۱۴۱۲هـ، چ سوم، ج ۳، ص ۴۱۸ و ۴۱۹.
  2. سوره فرقان، آیه ۶.
  3. سوره نحل، آیه ۸۹.
  4. سبحانی، جعفر، الالهیات، قم المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، س ۱۴۱۲هـ، چ سوم، ج ۳، ص ۴۱۸-۴۳۰.
  5. سوره لقمان، آیه ۱۰.
  6. برخی در بحث جاذبه عمومی علاوه بر آیات مذکور، آیه ۲۵ سوره مرسلات و آیه ۴۱ سوره فاطر را نیز دلیل برای جاذبه عمومی دانسته اند. رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص ۱۲۸.
  7. محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۱؛ والتبیان، ج ۶، ص ۲۱۳؛ اعجاز العلمی فی القرآن والسنه المظهره؛ دمشق: مکتبته ابن حجر، چ دوم، س۱۴۲۴ق.
  8. سوره حجر، آیه ۲۲.
  9. سید الجمیلی، اعجاز علمی قرآن، ص ۴۷؛ عبدالکریم هاشمی نژاد، رهبران راستین، ج ۲، ص ۲۹۳-۲۹۴.
  10. سوره زمر، آیه۵.
  11. مکارم شیرازى، تفسیر نمونه‌، ج‌۱۹، ص ۳۷۶؛ سید الجمیلی، اعجاز علمی قرآن، ص ۳۰؛ مروان وحید شعبان التفتنازی، اعجاز القرآنی فی ضوء الاکتشاف العلمی الحدیث، ص ۲۴۶-۲۵۵.
  12. سوره نمل، آیه۸۸. ترجمه آیت الله مکارم.
  13. و یوسف، الحاج احمد؛ اعجاز العلمی فی القرآن والسنه المظهره؛ دمشق: مکتبته ابن حجر، چ دوم، س۱۴۲۴هـ، ۲۰۰۲م، ص۲۰۶-۲۰۹.
  14. سوره انبیاء، آیه ۳۰.
  15. سوره فصّلت، آیات ۱۱-۱۲.

منابع

قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن