اسماعیل صادق الوعد علیه السلام: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
+
در آیه ۵۴ [[سوره مریم]] از پیامبرى به نام «اسماعیل» با صفت «صادق الوعد» یاد شده است: {{متن قرآن|«واذکر فِى الکتابِ اِسماعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و کانَ رَسولاً نَبیـّا»}}.
  
−
در آيه 54 [[سوره مريم]]/19 از پيامبرى به نام «اسماعيل» با صفت «صادق الوعد» ياد شده است: {{متن قرآن|«واذكُر فِى الكِتبِ اِسمعيلَ اِنَّهُ كانَ صادِقَ الوَعدِ و كانَ رَسولاً نَبيـّا»}}.
+
سبب صادق‌الوعد خواندن اسماعیل را آن دانسته‌اند که براى شخصى که به او وعده ملاقات داده بود مدتى طولانى (یک سال) انتظار کشید.<ref> اصول کافى، ج ۲، ص ۱۰۵ (حدیث ۷)؛ جامع‌البیان، ۹، ج‌ ۱۶، ص‌ ۱۲۰.</ref> البته منظور از انتظار یک سال، سرکشى مداوم به آن محل در این مدّت و مراقبت جهت بازگشت شخص مورد نظر بوده، نه این که یک سال کار و زندگى خود را تعطیل کند و دائماً در آنجا بماند.<ref>پیام قرآن‏، ناصر مکارم شیرازى، دارالکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ه. ش‏، ج۷‏ ، ص ۶۰.</ref> بر ‌اساس آیات ۵۴ و ۵۵ [[سوره مریم]]، وى نبى و رسول بود و اهل خود را به [[نماز]] و [[زکات]] فرامى‌خواند و مرضىّ خداوند بود.
−
 
−
در اين كه مقصود از اسماعيل در اين آيه فرزند ابراهيم يا پيامبرى جز اوست اختلاف است. همه مفسران اهل سنت اسماعيل در اين آيه را فرزند ابراهيم دانسته و جز او را نام نبرده يا آن‌كه به شدت رد كرده‌اند.<ref>جامع‌البيان، مج 9، ج 16، ص 120؛ تفسير ابن ‌كثير، ج‌ 3، ص‌ 132؛ الدر‌المنثور، ج‌ 5‌، ص‌ 516‌؛ روح‌المعانى، مج‌ 9، ج‌ 16، ص‌ 152.</ref>
 
  
−
در ميان تفاسير [[شيعه]] برخى هر دو احتمال را ذكر كرده و قول جمهور را ضعيف شمرده‌اند<ref>الميزان، ج‌ 14، ص‌ 62.</ref>، با اين حال برخى بر اين كه مراد از وى اسماعيل فرزند ابراهيم است تأكيد كرده و قول ديگر را ضعيف دانسته‌اند.<ref>مجمع البيان، ج‌ 6، ص‌ 800؛ الفرقان، ج‌ 15‌ـ‌16، ص‌ 341.</ref>
+
در این که مقصود از اسماعیل در این [[آیه]] فرزند [[حضرت ابراهیم]] علیه‌السلام است یا پیامبرى جز او، میان مفسران اختلاف نظر است. همه مفسران [[اهل سنت]]، اسماعیل در این آیه را فرزند ابراهیم علیه‌السلام دانسته و جز او را نام نبرده یا آن‌که به شدت رد کرده‌اند.<ref>جامع‌البیان، ج ۱۶، ص ۱۲۰؛ تفسیر ابن ‌کثیر، ج‌ ۳، ص‌ ۱۳۲؛ الدر‌المنثور، ج‌ ۵‌، ص‌ ۵۱۶‌؛ روح‌المعانى، ج‌ ۱۶، ص‌ ۱۵۲.</ref>
  
−
برخى با استناد به رواياتى او را اسماعيل ‌بن ‌حزقيل مى‌دانند.<ref>احسن الحديث، ج‌ 6، ص‌ 335.</ref> بر پايه روايتى از [[امام صادق]] عليه‌السلام اسماعيل در اين آيه فرزند [[حضرت ابراهيم]] عليه‌السلام نيست زيرا اسماعيل عليه‌السلام در حيات پدر از دنيا رفت.
+
در میان تفاسیر [[شیعه]]، برخى هر دو احتمال را ذکر کرده و قول جمهور را ضعیف شمرده‌اند<ref>المیزان، ج‌ ۱۴، ص‌ ۶۲.</ref>، با این حال برخى بر این که مراد از وى، [[حضرت اسماعیل علیه السلام|حضرت اسماعیل]] فرزند ابراهیم علیه‌السلام است تأکید کرده و قول دیگر را ضعیف دانسته‌اند.<ref>مجمع البیان، ج‌ ۶، ص‌ ۸۰۰؛ الفرقان، ج‌ ۱۵‌ـ‌۱۶، ص‌ ۳۴۱.</ref>
  
−
از سويى با وجود رسالت [[حضرت ابراهيم]] عليه‌السلام جايى براى رسالت اسماعيل نبود. اين اسماعيل فرزند حزقيل بود كه به سوى قوم خود مبعوث شد و او را تكذيب كردند و كشتند؛<ref>حياة‌القلوب، ج‌ 2، ص‌ 831.</ref> اما به نظر مى‌رسد برخى روايات و داده‌هاى تاريخى كه پيامبرى و رسالت اسماعيل براى جُرْهُميان و قبايل يمانى و عَمالقه و عمر طولانى 120 سال براى او و وصيت ابراهيم به اسماعيل را گزارش كرده است<ref>مجمع‌البيان، ج 6، ص‌ 800؛ الكامل، ج 1، ص‌ 125؛ [[بحارالانوار]]، ج‌ 1، ص‌ 96؛ ج‌ 17، ص‌ 148.</ref> و آيات [[قرآن]] كه به رسالت وى اشاره دارد: {{متن قرآن|«ءامَنّا بِاللّهِ و ‌ما‌اُنزِلَ اِلَينا و ‌ما‌اُنزِلَ اِلى اِبرهيمَ و اِسمعيلَ و اِسحقَ و يَعقوبَ»}} ([[سوره بقره]]/2،136؛ [[سوره نساء]]/4،163) با آن بخش از روايت پيش گفته كه رسالت فرزند ابراهيم را نفى كرده و [[مرگ]] او را در زمان حيات پدر مى‌داند سازگار نيست و شايد همين امر برخى را بر آن داشته تا در صدور اين روايت ترديد كنند.<ref>روح‌المعانى، مج‌ 9، ج‌ 16، ص‌ 152.</ref>
+
برخى نیز احتمال داده‌اند اسماعیل در آیه مورد بحث (۵۴ [[سوره مریم]]/۱۹) پیامبرى از [[بنی اسرائیل|بنى‌اسرائیل]] باشد که در آیه ۲۴۶ [[سوره بقره]] در داستان [[طالوت]] بدون ذکر نام، از او یاد شده و داستان وى در [[تورات]]<ref>کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱‌ـ‌۱۵.</ref> و [[انجیل]]<ref>کتاب مقدس، رساله عبرانیان، ۱۱: ۲۰‌ـ‌۲۴.</ref> نیز گزارش شده است.<ref>اعلام القرآن، ص‌ ۱۰۱؛ اعلام قرآن، ص‌ ۱۲۹.</ref>
  
−
اساس ديدگاهى كه او را اسماعيل ‌بن ‌حزقيل مى‌داند، افزون بر روايات اين است كه در [[قرآن]] نام اسماعيل همواره در كنار پدرش ابراهيم ذكر شده است ([[سوره بقره]]/2،125، 127، 133، 136)؛ ولى در آيه مورد بحث (54 [[سوره مريم]]/19) نام وى مستقل آمده است.
+
ولى در بعضى از روایات [[اهل بیت]] (علیهم السلام) تصریح به این شده که او «اسماعیل ‌بن ‌حزقیل» از انبیاء [[بنى اسرائیل]] است. در روایت صحیحی<ref>محمدتقى مجلسى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۱۲، ص ۱۴۸.</ref> آمده است: [[برید بن معاویه|برید بن معاویه عجلی]] از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه‌السلام پرسید: اى پسر رسول خدا! به من خبر دهید از اسماعیل که حق تعالى در کتاب خودش از او یاد کرده و فرموده: {{متن قرآن|"واذکر فِى الکتابِ اِسماعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و کانَ رَسولاً نَبیـّا"}}، آیا مقصود از او اسماعیل بن ابراهیم(ع) است؟ چه آنکه مردم این طور می‌پندارند که وى اسماعیل بن ابراهیم می‌باشد. امام(ع) فرمود: «اسماعیل پیش از حضرت ابراهیم از دنیا رفت و جناب ابراهیم(ع) حجّت‏ قائم حق تعالى و صاحب شریعت بود، با این حال، اسماعیل با چنین موقعیتى به جانب چه کسانى می‌توانست مبعوث باشد؟!» راوى می‌گوید: محضر مبارکش عرض کردم: پس اسماعیل در آیه مذکور چه کسى است؟ آن حضرت فرمود: «وى اسماعیل بن حزقیل پیامبر است که خدای متعال او را به جانب قومش برانگیخت و آنها وى را تکذیب کرده و کشتند، سپس پوست صورتش را کندند پس خداوند به آنها غضب نمود...».<ref>جعفر بن محمد قولویه، کامل الزیارات، ص ۶۵؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۱، ص ۷۷-۷۸.</ref>
  
−
از سويى عطف اسرائيل (يعقوب) بر ابراهيم در آيه 58 [[سوره مريم]]/19 نشان مى‌دهد كه اسماعيل و پيامبران ديگر كه در آيات قبل از آن‌ها ياد شده هم فرزند ابراهيم و هم فرزند يعقوب‌اند، حال آن كه اسماعيل فرزند ابراهيم عموى يعقوب است؛ نه فرزند او بنابراين وى در آيه مورد بحث بايد جز او و از نسل يعقوب باشد تا معناى آيات درست باشد ولى دليل نخست با وجود آيات 86 [[سوره انعام]]/6؛ 85 [[سوره انبياء]]/21 و 48 [[سوره ص]]/ 38 كه نام اسماعيل جدا ذكر شده پاسخ داده مى‌شود، افزون بر آن جدا ياد كردن از اسماعيل ‌بن ‌ابراهيم ممكن است براى نشان دادن اعتبار و موقعيت ويژه او باشد.<ref>الميزان، ج‌ 14، ص‌ 63.</ref>
+
روایت فوق در [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]] آمده است که برخی از فقها مانند [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]](ره) تمام اسناد در آن را توثیق کرده‌اند.<ref>سید ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۵۰.</ref> به علاوه این‌که، صاحب کامل الزیارات از کسانی است که جز از افراد ثقه و مورد اعتماد روایتی نقل نمی‌کند.<ref>سید محمدباقر صدر، قاعدة لاضرر و لاضرار، ص ۸۴.</ref>  
  
−
پاسخ دليل دوم نيز اين است كه عطف اسرائيل بر ابراهيم سبب نمى‌شود كه در همه امور با هم مشترك باشند و چنين نتيجه نمى‌دهد كه همه افراد ياد شده بايد از نسل ابراهيم و يعقوب باشند بلكه ممكن است برخى ذريه ابراهيم و برخى ذريه يعقوب باشند.
+
همچنین [[علامه طباطبایى|علامه طباطبایی]](ره) در ردّ دیدگاه اول می‌نویسد: «دلیلى که بیشتر مفسران براى نظریه خود آورده‌اند "که به خصوصِ [[حضرت اسماعیل علیه السلام|اسماعیل بن ابراهیم]] عنایت داشته" حرف صحیحى نیست؛ زیرا اگر چنین بود، جا داشت که نام وى را بعد از نام ابراهیم و قبل از داستان [[حضرت موسی علیه السلام|موسى]] ذکر کند نه بعد از داستان او».<ref>المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۴، ص ۶۳.</ref><br />
  
−
برخى احتمال داده‌اند اسماعيل در آيه مورد بحث (54 [[سوره مريم]]/19) پيامبرى از بنى‌اسرائيل باشد كه در آيه 246 [[سوره بقره]]/2 در داستان طالوت بدون ذكر نام، از او ياد شده و داستان وى در [[تورات]]<ref>كتاب مقدس، اول سموئيل، 1‌ـ‌15.</ref> و [[انجيل]]<ref>كتاب مقدس، رساله عبرانيان، 11: 20‌ـ‌24.</ref> نيز گزارش شده است.<ref>اعلام القرآن، ص‌ 101؛ اعلام قرآن، ص‌ 129.</ref>
+
اما برخى با توجه روایات و داده‌هاى تاریخى که پیامبرى و رسالت [[حضرت اسماعیل علیه السلام|حضرت اسماعیل]] براى جُرْهُمیان و قبایل یمانى و عَمالقه و عمر طولانى ۱۲۰ سال براى او و وصیت ابراهیم به او را گزارش کرده است<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص‌ ۸۰۰؛ الکامل، ج ۱، ص‌ ۱۲۵؛ بحارالانوار، ج‌ ۱، ص‌ ۹۶؛ ج‌ ۱۷، ص‌ ۱۴۸.</ref> و آیات [[قرآن]] که به رسالت وى اشاره دارد: {{متن قرآن|«ءامَنّا بِاللّهِ و ‌ما‌اُنزِلَ اِلَینا و ‌ما‌اُنزِلَ اِلى اِبراهیمَ و اِسماعیلَ و اِسحاقَ و یعقوبَ»}} ([[سوره بقره]]/۲،۱۳۶؛ [[سوره نساء]]/۴،۱۶۳)، با آن بخش از روایت پیش گفته که رسالت فرزند ابراهیم را نفى کرده و [[مرگ]] او را در زمان حیات پدر مى‌داند سازگار نیست و شاید همین امر برخى را بر آن داشته تا در صدور این روایت تردید کنند.<ref>روح‌المعانى، مج‌ ۹، ج‌ ۱۶، ص‌ ۱۵۲.</ref>
  
−
در هر حال اسماعيل صادق‌الوعد چه آن كه فرزند ابراهيم يا پيامبرى جز او باشد سبب صادق‌الوعد خواندن وى را آن دانسته‌اند كه براى شخصى كه به او وعده ملاقات داده بود مدتى طولانى انتظار كشيد.<ref> جامع‌البيان، مج‌ 9، ج‌ 16، ص‌ 120.</ref> بر ‌اساس آيه 54 [[سوره مريم]]/19 وى نبى و رسول بود و اهل خود را به [[نماز]] و [[زكات]] فرامى‌خواند و مرضىّ خداوند بود. (‌=>‌اسماعيل عليه‌السلام)
+
در جواب این اشکال گفته شده: این که گفته اند، "اسماعیل از سوى پدرش رسالتى براى هدایت قبیله جُرهم که ساکن [[مکه]] بودند داشت"، مناسب به نظر نمى رسد؛ زیرا از ظاهر آیات [[قرآن]] به دست مى آید که اسماعیل مذکور در این آیه رسالت الهیّه داشته است، نه رسالت از سوى ابراهیم (علیه السلام).<ref>پیام قرآن‏، ناصر مکارم شیرازى، دارالکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ه. ش‏، ج۷‏ ، ص ۶۰.</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
−
<references/>
+
<references />
−
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
محمد مرادى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 289-291.
+
*[[دائرة المعارف قرآن کریم (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، محمد مرادى، ج ۳، ص ۲۸۹-۲۹۱.
−
 
+
*پیام قرآن‏، آیت الله ناصر مکارم شیرازى، دارالکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ش.
 +
*"هویت‌شناسی اسماعیل صادق الوعد"، مطالعات قرآنی، شماره ۳۰، ۱۳۹۶.
 +
*[https://www.islamquest.net/fa/archive/question/ar20564 "اسماعیل صادق الوعد"، سایت اسلام کوئست].
 +
{{پیامبران}}
 
[[رده: پیامبران]]
 
[[رده: پیامبران]]
 +
[[رده: شخصیت های قرآنی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۵۷

در آیه ۵۴ سوره مریم از پیامبرى به نام «اسماعیل» با صفت «صادق الوعد» یاد شده است: «واذکر فِى الکتابِ اِسماعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و کانَ رَسولاً نَبیـّا».

سبب صادق‌الوعد خواندن اسماعیل را آن دانسته‌اند که براى شخصى که به او وعده ملاقات داده بود مدتى طولانى (یک سال) انتظار کشید.[۱] البته منظور از انتظار یک سال، سرکشى مداوم به آن محل در این مدّت و مراقبت جهت بازگشت شخص مورد نظر بوده، نه این که یک سال کار و زندگى خود را تعطیل کند و دائماً در آنجا بماند.[۲] بر ‌اساس آیات ۵۴ و ۵۵ سوره مریم، وى نبى و رسول بود و اهل خود را به نماز و زکات فرامى‌خواند و مرضىّ خداوند بود.

در این که مقصود از اسماعیل در این آیه فرزند حضرت ابراهیم علیه‌السلام است یا پیامبرى جز او، میان مفسران اختلاف نظر است. همه مفسران اهل سنت، اسماعیل در این آیه را فرزند ابراهیم علیه‌السلام دانسته و جز او را نام نبرده یا آن‌که به شدت رد کرده‌اند.[۳]

در میان تفاسیر شیعه، برخى هر دو احتمال را ذکر کرده و قول جمهور را ضعیف شمرده‌اند[۴]، با این حال برخى بر این که مراد از وى، حضرت اسماعیل فرزند ابراهیم علیه‌السلام است تأکید کرده و قول دیگر را ضعیف دانسته‌اند.[۵]

برخى نیز احتمال داده‌اند اسماعیل در آیه مورد بحث (۵۴ سوره مریم/۱۹) پیامبرى از بنى‌اسرائیل باشد که در آیه ۲۴۶ سوره بقره در داستان طالوت بدون ذکر نام، از او یاد شده و داستان وى در تورات[۶] و انجیل[۷] نیز گزارش شده است.[۸]

ولى در بعضى از روایات اهل بیت (علیهم السلام) تصریح به این شده که او «اسماعیل ‌بن ‌حزقیل» از انبیاء بنى اسرائیل است. در روایت صحیحی[۹] آمده است: برید بن معاویه عجلی از امام صادق علیه‌السلام پرسید: اى پسر رسول خدا! به من خبر دهید از اسماعیل که حق تعالى در کتاب خودش از او یاد کرده و فرموده: "واذکر فِى الکتابِ اِسماعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ و کانَ رَسولاً نَبیـّا"، آیا مقصود از او اسماعیل بن ابراهیم(ع) است؟ چه آنکه مردم این طور می‌پندارند که وى اسماعیل بن ابراهیم می‌باشد. امام(ع) فرمود: «اسماعیل پیش از حضرت ابراهیم از دنیا رفت و جناب ابراهیم(ع) حجّت‏ قائم حق تعالى و صاحب شریعت بود، با این حال، اسماعیل با چنین موقعیتى به جانب چه کسانى می‌توانست مبعوث باشد؟!» راوى می‌گوید: محضر مبارکش عرض کردم: پس اسماعیل در آیه مذکور چه کسى است؟ آن حضرت فرمود: «وى اسماعیل بن حزقیل پیامبر است که خدای متعال او را به جانب قومش برانگیخت و آنها وى را تکذیب کرده و کشتند، سپس پوست صورتش را کندند پس خداوند به آنها غضب نمود...».[۱۰]

روایت فوق در کامل الزیارات آمده است که برخی از فقها مانند آیت الله خویی(ره) تمام اسناد در آن را توثیق کرده‌اند.[۱۱] به علاوه این‌که، صاحب کامل الزیارات از کسانی است که جز از افراد ثقه و مورد اعتماد روایتی نقل نمی‌کند.[۱۲]

همچنین علامه طباطبایی(ره) در ردّ دیدگاه اول می‌نویسد: «دلیلى که بیشتر مفسران براى نظریه خود آورده‌اند "که به خصوصِ اسماعیل بن ابراهیم عنایت داشته" حرف صحیحى نیست؛ زیرا اگر چنین بود، جا داشت که نام وى را بعد از نام ابراهیم و قبل از داستان موسى ذکر کند نه بعد از داستان او».[۱۳]

اما برخى با توجه روایات و داده‌هاى تاریخى که پیامبرى و رسالت حضرت اسماعیل براى جُرْهُمیان و قبایل یمانى و عَمالقه و عمر طولانى ۱۲۰ سال براى او و وصیت ابراهیم به او را گزارش کرده است[۱۴] و آیات قرآن که به رسالت وى اشاره دارد: «ءامَنّا بِاللّهِ و ‌ما‌اُنزِلَ اِلَینا و ‌ما‌اُنزِلَ اِلى اِبراهیمَ و اِسماعیلَ و اِسحاقَ و یعقوبَ» (سوره بقره/۲،۱۳۶؛ سوره نساء/۴،۱۶۳)، با آن بخش از روایت پیش گفته که رسالت فرزند ابراهیم را نفى کرده و مرگ او را در زمان حیات پدر مى‌داند سازگار نیست و شاید همین امر برخى را بر آن داشته تا در صدور این روایت تردید کنند.[۱۵]

در جواب این اشکال گفته شده: این که گفته اند، "اسماعیل از سوى پدرش رسالتى براى هدایت قبیله جُرهم که ساکن مکه بودند داشت"، مناسب به نظر نمى رسد؛ زیرا از ظاهر آیات قرآن به دست مى آید که اسماعیل مذکور در این آیه رسالت الهیّه داشته است، نه رسالت از سوى ابراهیم (علیه السلام).[۱۶]

پانویس

  1. ↑ اصول کافى، ج ۲، ص ۱۰۵ (حدیث ۷)؛ جامع‌البیان، ۹، ج‌ ۱۶، ص‌ ۱۲۰.
  2. ↑ پیام قرآن‏، ناصر مکارم شیرازى، دارالکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ه. ش‏، ج۷‏ ، ص ۶۰.
  3. ↑ جامع‌البیان، ج ۱۶، ص ۱۲۰؛ تفسیر ابن ‌کثیر، ج‌ ۳، ص‌ ۱۳۲؛ الدر‌المنثور، ج‌ ۵‌، ص‌ ۵۱۶‌؛ روح‌المعانى، ج‌ ۱۶، ص‌ ۱۵۲.
  4. ↑ المیزان، ج‌ ۱۴، ص‌ ۶۲.
  5. ↑ مجمع البیان، ج‌ ۶، ص‌ ۸۰۰؛ الفرقان، ج‌ ۱۵‌ـ‌۱۶، ص‌ ۳۴۱.
  6. ↑ کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱‌ـ‌۱۵.
  7. ↑ کتاب مقدس، رساله عبرانیان، ۱۱: ۲۰‌ـ‌۲۴.
  8. ↑ اعلام القرآن، ص‌ ۱۰۱؛ اعلام قرآن، ص‌ ۱۲۹.
  9. ↑ محمدتقى مجلسى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۱۲، ص ۱۴۸.
  10. ↑ جعفر بن محمد قولویه، کامل الزیارات، ص ۶۵؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۱، ص ۷۷-۷۸.
  11. ↑ سید ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۵۰.
  12. ↑ سید محمدباقر صدر، قاعدة لاضرر و لاضرار، ص ۸۴.
  13. ↑ المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۴، ص ۶۳.
  14. ↑ مجمع‌البیان، ج ۶، ص‌ ۸۰۰؛ الکامل، ج ۱، ص‌ ۱۲۵؛ بحارالانوار، ج‌ ۱، ص‌ ۹۶؛ ج‌ ۱۷، ص‌ ۱۴۸.
  15. ↑ روح‌المعانى، مج‌ ۹، ج‌ ۱۶، ص‌ ۱۵۲.
  16. ↑ پیام قرآن‏، ناصر مکارم شیرازى، دارالکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ه. ش‏، ج۷‏ ، ص ۶۰.

منابع

پیامبران
پیامبران اولوالعزم
محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم
سایر پیامبران
آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=اسماعیل_صادق_الوعد_علیه_السلام&oldid=148421»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا