محاسبة النفس (کتاب)
 | |
| نویسنده | سید بن طاووس |
| موضوع | اخلاق اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۱ |
|
| |
«محاسبة النفس» تألیف سید علی بن طاووس (م 664 ق)، کتابی در اخلاق و عرفان عملى است، که آیات و احادیث در باب اهمیت و چگونگی محاسبه نفس و حساب‌رسی از خویشتن را در خود جای داده است.
محتویات
مؤلف
سید رضی‌الدین علی بن موسی معروف به سید بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ ق)، فقیه، محدث، متکلم و عارف بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری است. جد اعلای او داود بن حسن مثنی، نوه پسری امام حسن (علیه‌السلام) و نوه دختری امام سجاد (علیه‌السلام) است.
سید بن طاووس، نقیب شیعیان در زمان حکومت مغول بر بغداد بود و وی را به سبب تقوا، مراقبه فراوان و حالات عرفانی «جمال العارفین» خوانده‌اند. علمای بزرگی چون علامه حلى و ابن داوود حلی از شاگردان او هستند.
سید بن طاووس آثار بسیاری دارد که موضوع غالب آنها ادعیه و زیارات است. از جمله تألیفات او عبارتند از: إقبال الأعمال، مصباح الزائر، اللهوف، فرج المهموم، مهج الدعوات، سعد السعود، الیقین بإختصاص علی بإمرة المؤمنین، الدروع الواقیة.
معرفی كتاب
نام كامل كتاب حاضر -بنابر آنچه در متن كتاب آمده-، «محاسبة الكرام آخر كلّ یوم من الذنوب والآثام» است. این كتاب از آثار ارزشمند در حوزه اخلاق بوده و علاوه بر آن، از کتب روایی معتبر نیز می‌باشد؛ به گونه‌ای كه مورد اعتماد بزرگان علماء شیعه قرار گرفته است.
نظر به اهمیت محاسبه نفس، علمای زیادی در این زمینه كتاب نگاشته و آثار گرانبهایی به جای گذاشته‌اند. سید بن طاووس در مقدمه كتاب می‌فرماید: «من در موضوع محاسبه نفس در كتب مختلف ابوابی را آورده‌ام، اما نظر به اهمیت این بحث در تزكیه انسان، كتاب مستقلی در این موضوع تألیف كردم».
این كتاب همراه با كتاب «كشف الریبه عن احکام الغیبه» اثر شهید ثانی و «محاسبة النفس اللوامة» اثر ابراهیم كفعمی در یک جلد به زبان عربی چاپ شده و علامه طباطبایی نیز بر آن تقریظ نوشته است.
این دو اثر ارزشمند ابن طاووس و شيخ كفعمى، توسط سيد على احمدى با عنوان «محاسبة النفس» به فارسى ترجمه شده است.
محتوای كتاب
كتاب «محاسبة النفس» در پنج باب و هر باب به فراخور حال، در چند فصل تنظیم شده است:
- به خاطر اهمیت و جلالت شأن قرآن، باب اول را به آیات قرآن اختصاص داده است.
- باب دوم: بیانگر روایاتی است كه ارزش و فضیلت محاسبه نفس را برای محفوظ ماندن از خطرها بیان می‌كند.
- باب سوم: در بیان ایامی كه در نصوص دینی برای محاسبه مطرح شده‌اند، مانند دوشنبه و پنج‌شنبه و... .
- باب چهارم: در ایام و اوقاتی است كه به جهت فضیلت و اهمیتشان باید دقت بیشتری در حفظ نفس در آن ایام نمود.
- باب پنجم: در بیان فضیلت محاسبه جهت ترغیب انسان‌ها نسبت به انجام آن.
- خاتمه: در ذكر اعمال و اذكار.
مؤلف پس از نقل روایاتی كه نیاز به بیان و توضیح دارند، توضیح مختصری در ذیل آن روایات آورده است. مرحوم سيد بن طاووس، مطالب كتاب خود را با آيه شريفه «و إنّ عليكم لَحافظين كِراماً كاتبين يعلمون ما تفعلون» آغاز مى‌كند و با آيه كريمه «فبشّر عبادِ الذين يَستمعون القول فيتّبعون أحسنَه أولئك الذين هديهم الله و أولئك هم أولوا الألباب» به پايان مى‌آورد.
منابع
- نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- حافظ فرزانه، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علميه، سایت اندیشه قم.
- مقاله سید بن طاووس در همین دانشنامه.
