نافله های شبانه روز

«نافله» در اصطلاح فقهاء، به نمازهای مستحبی گفته می‌شود که دردین اسلام، ثواب فراوانی برای آن منظور گرديده است. نافله‌های شبانه‌روز، سی‌وچهار رکعت می‌باشند.

نافله در لغت و اصطلاح

«نافله» به كار مستحبی و كار نيكویی كه بر انسان واجب نيست اطلاق می شود. همچنين به معني نوه، غنيمت و عطاء نيز آمده است. و در اصطلاح فقهاء، به نمازهای مستحبی در شرع مقدس اسلام نافله می گويند. بيشترين استعمال نافله در نمازهای مستحبّی است.

معناي لغوي نافله اعّم است، که هم شامل نماز مستحبّي و هم شامل غنيمت و عطاء می شود. ولي معناي اصطلاحي نافله اخصّ است و فقط شامل نماز مستحبّي می شود. بين معناي لغوي و اصطلاحي عموم و خصوص من وجه است.

اهميت نافله

در دين اسلام تأكيد فراوانی بر انجام نمازهای مستحبّی شده و ثواب فراوان براي آن منظور گرديده است. و در ميان نمازهاي مستحبّي، نماز شب از فضيلت بيشتری برخوردار است، که بر اساس روايات رسيده از معصومين (ع)، نماز شب به خاطر عظمت شأن آن، خداوند ثوابش را آشكار نكرده است. روايات متعددی در مورد اهميّت نافله از معصومين (ع) وارد شده است، از جمله:

• محمّد بن علی بن محبوب عن ابی عبدالله (ع): «إِيّاكم والكسل. إِنَّ رَبّكُم رحيمٌ يشكُر القليل. إِنَّ الرَجُل ليصّلي ركعتين تطوّعاً يريد بِهما وجهُ اللهِ فيدخِله اللهُ بِهما الجَنّة». امام صادق عليه السلام مي‌فرمايند: بر شما باد دوري از تنبلي و كسلي! همانا پروردگار شما مهربان است كه چيز كم را سپاس و شكر مي‌گويد. همانا مردي براي رضا و خشنودي خدا دو ركعت نماز مستحبّي بجا آورد خداوند به خاطر خواندن اين دو ركعت مستحبّي او را داخل بهشت مي‌كند.
• از امام صادق عليه السلام به نقل از رسول خدا صلى الله عليه و آله درباره اهميت نمازهاى مستحبى چنين آمده كه خداوند مى فرمايد: «ما تَحَبَّبَ الَىَّ عَبْدى بِشَىْ ءٍ احَبُّ الَىَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْهِ، وَ انَّهُ لَيَتَحَبَّبُ الَىَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّى احِبَّهُ فَاذا احْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذى يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذى يَبْصُرُ بِهِ وَلِسانَهُ الَّذى يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّذى يَبْطِشُ بِها وَ رِجْلَهُ الَّتى يَمْشى بِها، اذا دَعانى اجِبْتُهُ وَ اذا سَأَلَنى اعْطَيْتُهُ». هيچ چيز همانند واجبات بنده را محبوب من نمى گرداند، و گاهى بنده من به واسطه انجام نوافل به تدريج به من نزديك مى شود تا آن جا كه او را دوست مى دارم و وقتى او را دوست داشته باشم گوش شنوا، چشم بينا، زبان گويا، دست توانا و پاى رهوار او خواهم شد. هرگاه مرا بخواند اجابتش مى كنم و هرگاه حاجتى از من بخواهد، عطايش مى كنم.

مشروعيت نافله

ادله متعدّدی بر مشروعيّت نافله دلالت دارد:

• الف. روايات موجود در مورد نمازهای نافله: بالاسناد عن فضيل بن يسار عن ابي عبدالله (ع) قال: «الفريضةُ و النافلةُ احدي و خمسون ركعةً. منها ركعتان بعد العتديةِ جالساً تعدّان بركعةٍ وهو قائمٌ الفريضةُ منها سبع عشرة ركعةً والنافلةُ اربعُ و ثلاثون ركعةً». «نمازهای واجب و نافله پنجاه و يك ركعت هستند. از آنها دو ركعت بعد از عشاء نشسته خوانده مي‌شود و ايستاده بخواند يك ركعت محسوب مي‌شود. نمازهاي واجب هفده ركعت و نمازهاي نافله سي و چهار ركعت مي‌باشند».

• ب. سیره پيامبر اکرم (ص) و ائمه معصومين (ع)، كه در تاريخ نقل شده است نمازهای مستحبّی فراوان مي‌خواندند و قول و فعل آنان برای ما حجّت است و اين نافله خواندن آنان دليل بر مشروعيّت نافله است. چنانکه از امام صادق (ع) نقل شده‌ كه فرمودند: «حضرت علی (ع) در آخر عمرش در هر روز و شب، هزار رکعت نماز مي‌خواندند».

اقسام نافله‌های شبانه‌روز

نافله در باب صلاة دارای دو قسم مي‌باشد: الف. نافله رواتب روزانه؛ ب. نافله غير رواتب.

• الف. نوافل رواتب روزانه:

یعنی نافله‌های شبانه روز، كه سي‌وچهار رکعت مي‌باشند؛ هشت ركعت از آنها نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشاء و يازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح مي‌باشد و چون دو ركعت نافله عشاء نشسته خوانده مي‌شود يك ركعت حساب مي‌شود. و در روز جمعه بر شانزده ركعت نافله ظهر و عصر چهار ركعت اضافه مي‌شود.

امام صادق عليه السلام به جا آوردن نوافل يوميه را از جمله نشانه هاى شيعه دانسته، مى فرمايد: «شيعَتُنا... اصْحابُ الْاحْدى وَ خَمْسينَ رَكْعَةً فِى الْيَوْمِ وَ اللَّيْلَةِ؛ پيروان ما به جا آورندگان پنجاه و يك ركعت نماز در شبانه روز هستند».

منظور از پنجاه و يك ركعت، هفده ركعت نماز واجب و سى و چهار ركعت نوافل يوميه است كه عبارتند از:

• نافله صبح: دو ركعت است كه قبل از نماز صبح خوانده مى شود.
• نافله ظهر: 8 ركعت (چهار نماز دو ركعتى) است كه قبل از نماز ظهر خوانده مى شود.
• نافله عصر: 8 ركعت (چهار نماز دو ركعتى) است كه قبل از نماز عصر خوانده مى شود.
• نافله مغرب: 4 ركعت (دو نماز دو ركعتى) است كه بعد از نماز مغرب خوانده مى شود.
• نافله عشاء: دو ركعت نماز نشسته است كه بعد از نماز عشاء خوانده مى شود و يك ركعت محسوب مى شود.
• نماز شب: یازده رکعت است؛ از مهمترين نوافل يوميه است كه خواندن آن فضيلت فراوانى دارد و يازده ركعت مى باشد و به صورت ذيل خوانده مى شود:

1. چهار نماز دو ركعتى به نيت نافله شب.
2. دو ركعت نماز «شفع» كه مستحب است در ركعت اول بعد از حمد، سوره ناس و در ركعت دوم بعد از حمد؛ سوره فلق خوانده شود.
3. يك ركعت نماز «وتر» كه بهتر است پس از حمد، سه مرتبه سوره اخلاص، يك بار سوره مباركه «ناس» و يك بار سوره مباركه «فلق» خوانده شود. در قنوت نماز «وتر» بهتر است براى چهل مؤمن طلب آمرزش شود و هفتاد بار «استغفرالله ربى و اتوب اليه» و هفت بار «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ» و سيصد مرتبه «العفو» گفته شود و در پايان اين ذكر خوانده شود: «رَبِّ اغْفِرْلى وَارْحَمْنى وَتُبْ عَلَىَّ انَّكَ انْتَ التَّوابُ الْغَفُورُ الرَّحيمُ».

• ب. نوافل غير رواتب:

«نافله غير رواتب» كه مختص به وقت معيني نيستند و شمار آنها در كتابهاي حديثي و دعا زياد است، مثل نماز باران، نماز شكر، نماز زيارت.

منابع

• "نافله"، محمدحسین بیگدلو، سایت پژوهه.