محمدحسین حائری اصفهانی
| نام کامل | محمدحسین حائری اصفهانى |
| زادروز | ۱۱۸۵ |
| زادگاه | سمنان |
| وفات | ۱۲۵۴ قمرى |
| مدفن | کربلا |
|
| |
| اساتید |
شیخ محمدتقی اصفهانی، شیخ على کاشف‌الغطاء، شیخ اسد‌الله تستری،... |
| شاگردان |
سید حسین کوه کمره‌ای، شیخ جعفر شوشتری، ملا زین‌العابدین گلپایگانی،... |
| آثار |
الفصول الغرویه فى الاصول الفقهیه، مشارع الاحکام، رساله عملیه،... |
«شیخ محمدحسین حائری اصفهانى» (۱۱۸۵-۱۲۵۴ ق) مشهور به «صاحب فصول»، فقیه و اصولی برجسته شیعه در قرن سیزدهم قمری و از شاگردان شیخ محمدتقی اصفهانی است. حائری اصفهانى در هنگام اقامت در کربلا، با اندیشه انحرافى شیخیه مبارزه کرد. مهم‌ترین اثر وی «الفصول الغرویه» در علم اصول فقه است.
محتویات
ولادت و خاندان
محمدحسین حائری اصفهانى تهرانی، در آخر سده دوازدهم قمرى، در «ایوانکى» (ایوان کیفی) سمنان نزدیک تهران به دنیا آمد. پدر وی حاج محمدرحیم بیک استاجلو از بزرگان ایل استاجلو و والی و حاکم ایوانکی، و مادرش دختر الله‌وردی بیک بیگدلی از خوانین محترم کرمانشاه و خواهرزن محمدعلى کرمانشاهى، ارشد پسران علامه محمدباقر وحید بهبهانى (متوفی ۱۲۰۵ هـ.ق) بود.
شیخ محمدتقى اصفهانی (۱۱۸۵-۱۲۴۸ق) صاحب «هدایة المسترشدین» نیز برادر بزرگتر محمدحسین است.
تحصیل و استادان
محمدحسین بعد از رسیدن به رشد فکرى، به عشق تحصیل و کسب معارف دینى به حوزه علمیه تهران عزیمت کرد و چندى، از اساتید آن روز تهران استفاده کرد؛ آن‌گاه به همراه خانواده به عتبات عالیات رفت. عظمت و شکوه خیره‌کننده حوزه علمیه نجف اشرف آرامش خاطر و جرقه امیدى در او ایجاد کرد تا در آن فرصت طلایى بیشترین بهره علمى و اخلاقى را از محضر دانشوران نامى آن زمان ببرد.
در سال ۱۲۱۶ قمرى به دنبال حمله وحشیانه وهابیان متعصب و بى‌خرد به اعتاب مقدسه، شیخ محمدحسین به همراه برادرش شیخ محمدتقى (۱۱۸۵-۱۲۴۸ق) صاحب هدایة المسترشدین که سمت استادى وى را نیز داشت، به اصفهان مراجعت کرد. ایشان سال‌ها در حوزه علمیه اصفهان از محضر برادر بزرگوارش و دیگر اساتید برجسته استفاده برده، سپس با موافقت برادر به عراق رفت.
شیخ علی بن جعفر کاشف الغطاء و شیخ اسد‌الله تستری از دیگر اساتید وی بوده‌اند.
آثار و تألیفات
- «الفصول الغرویه فى الاصول الفقهیه»، از مهم‌ترین آثار و از شاهکارهاى علمى این فقیه برجسته است که با فاصله کمى از نشر، به سرعت در میان دانشمندان و مجامع علمى، جایگاه والایى یافت و شهرتش تا بدان‌جا رسید که مؤلفش به نام آن شناخته مى‌شود؛ شاید هم برخى نام مؤلف را درست ندانند و همه جا به «صاحب فصول» معروف است.
- «مشارع الاحکام»، کتابی فقهی و استدلالی است که از باب طهارت آغاز می‌شود و تا مسئله مسح در باب وضو امتداد می‌یابد. میرزا محمدعلی معلم حبیب‌آبادی می‌گوید: «من به یک نسخه از این کتاب دست یافتم و آن را مشاهده کردم.»
- «رساله عملیه»، آخرین اثر قلمی اوست که برای عمل مقلدان نگاشته شد.
فعالیت‌های علمی و اجتماعی
ریاست حوزه علمیه کربلا:
شیخ محمدحسین اصفهانى در جوار مرقد منور ابا عبدالله علیه‌السلام در کربلا براى همیشه رحل اقامت افکند و کم‌کم شهرت و آوازه‌اش رو به فزونى نهاد، تا جایى که حوزه درسش یکى از پرشکوه‌ترین حوزه درسى کربلا به شمار مى‌رفت و مرجعیت دینى و علمى را عهده‌دار گردید. از جمله شاگردان مبرز او، سید حسین کوه کمره ای، شیخ جعفر شوشتری و زین العابدین گلپایگانی می باشند.
مبارزه با فرقه شیخیه:
از حوادث و رخدادهاى دوران زعامت صاحب فصول در کربلا، رواج اندیشه فرقه انحرافى شیخیه بود که با اعتقادات مسلم و قطعى شیعه اثنى عشرى همخوانى نداشت. پیدایش این اندیشه انحرافى که سردمدارش شخصى به نام «شیخ احمد احسایى» بود، متأسفانه مدتى باعث نوعى انشقاق و گسست در میان عالمان دینى و جامعه شیعیان گردید و عده‌اى از افراد ساده‌دل در دام فریب آن گرفتار شدند، سرانجام این اندیشه انحرافى در برابر پاسخ‌هاى مستدل عالمان بزرگ دینى چون: سید مهدى طباطبایى، صاحب فصول و دیگران تاب نیاورده و به حاشیه رانده شد. علامه آقا بزرگ تهرانى مى‌نویسد: «در روزگار او (صاحب فصول) شیخیه در کربلا به گسترش و تبلیغ اندیشه‌هاى انحرافى خود مى‌پرداختند، ولى او سکوت نکرد و آرام نگرفت، بلکه مبارزه سخت و دشوارى را با آنان آغاز کرد، تا این که در سایه همت والا و اخلاص در عمل و گفتار، نهایتاً به شکست این فرقه باطل انجامید».
از منظر بزرگان
صاحب‌نظران و شرح‌حال‌نویسان در پاسداشت و تکریم این فقیه و اصولى بزرگ، سخن بسیار گفته‌اند، از جمله:
- صاحب روضات الجنات که از معاصرین ایشان بوده، نوشته است: «شیخ محمدحسین... فاضلى فقیه و دانشمندى وجیه، محققى مدقق و وحید عصر خود بود. کتاب فصولش از بهترین کتاب‌هایى است که در علم اصول فقه تدوین شده و اشتباهات سابقین، مخصوصاً نادرستى‌هاى «قوانین» را توضیح داده و اکنون در دست استفاده تمام دانشجویان قرار گرفته و تمام شهرها مطالب محققانه آن را تلقى به قبول نموده‌اند».
- علامه بزرگوار، شیخ آقا بزرگ تهرانى نیز در «نقباء البشر» می گوید: «دانشمند فاضل و محقق بزرگ که در دانش اصول، به عنوان مؤسس از او یاد مى‌شود، بى‌تردید از برگزیدگان عالمان روزگارش به شمار مى‌رود. دانش‌آموختگان زیادى از فقیهان و اصولیان از محضر او بهره‌مند شدند».
- همچنین میرزا محمدعلى کشمیرى در «نجوم السماء» آورده است: «محمدحسین اصفهانى حائرى بى‌تردید، آیتى از آیات ربانى و علامه بى‌نظیر و بلاثانى بود که جایگاه والا و ارجمندش، ما را از توصیف و معرفى سیماى او بى‌نیاز مى‌سازد. آوازه فضل و کمال و دانش او گستره زیادى در مراکز علمى دنیاى اسلام را درنوردیده است».
وفات
آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: «محمدحسین حائری اصفهانی عمر شریف خود را در راه تدریس و تعلیم دانش طلبان حوزه دینی و تالیف و عبادت و پرستش جلّ و علا و تعظیم و پاسداشت شعائر اسلامی و جهاد و مبارزه با اندیشه‌های باطل، به پایان رساند تا اینکه دعوت حق را لبیک گفت و در سال ۱۲۵۴ قمری در کربلا چشم از این جهان فروبست و در یکی از حجرات صحن کوچک حرم حسینی در مقبره سید مهدی طباطبایی به خاک سپرده شد و در جوار مولا و مقتدایش حضرت سیدالشهدا علیه‌السّلام آرام گرفت.» برخی تاریخ رحلت او را سال ۱۲۶۱ قمری نوشتند که چندان دقیق به نظر نمی‌رسد.
منابع
- افق حوزه، ۸ اردیبهشت ۱۳۸۹، شماره ۲۶۷.
- "تبیین اندیشه‌های ابتکاری صاحب فصول"، محمدرضا کاظمی گل‌وردی، فصلنامه دانشکده الهیات و معارف مشهد، سال ۱۳۸۰، شماره ۵۳.
- "محمدحسین حائری" سایت فرهیختگان تمدن شیعه.
