دعای ۲۳ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش دوم)
وَ امْنُنْ عَلَیّ بِالصِّحَّةِ وَ الْأَمْنِ وَ السَّلَامَةِ فِی دِینِی وَ بَدَنِی، وَ الْبَصِیرَةِ فِی قَلْبِی، وَ النَّفَاذِ فِی أُمُورِی، وَ الْخَشْیةِ لَک، وَ الْخَوْفِ مِنْک، وَ الْقُوَّةِ عَلَی مَا أَمَرْتَنِی بِهِ مِنْ طَاعَتِک، وَ الِاجْتِنَابِ لِمَا نَهَیتَنِی عَنْهُ مِنْ مَعْصِیتِک.
اللَّهُمَّ وَ امْنُنْ عَلَیّ بِالْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ، وَ زِیارَةِ قَبْرِ رَسُولِک، صَلَواتُک عَلَیهِ وَ رَحْمَتُک وَ بَرَکاتُک عَلَیهِ وَ عَلَی آلِهِ، وَ آلِ رَسُولِک عَلَیهِمُ السَّلَامُ، أَبَداً مَا أَبْقَیتَنِی فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کلِّ عَامٍ، وَ اجْعَلْ ذَلِک مَقْبُولًا مَشْکوراً، مَذْکوراً لَدَیک، مَذْخُوراً عِنْدَک.
وَ أَنْطِقْ بِحَمْدِک وَ شُکرِک وَ ذِکرِک وَ حُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَیک لِسَانِی، وَ اشْرَحْ لِمَرَاشِدِ دِینِک قَلْبِی.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
و بر من منّت نِه به تندرستی و امنیت و سلامت در دین و بدن، و بصیرت در دل، و پیشرفت در امور، و هراس و بیم از تو، و توان و قدرت بر انجام طاعتی که مرا به آن فرمان داده‌ای، و اجتناب از نافرمانی‌ات که مرا از آن برحذر داشته‌ای.
خداوندا بر من منّت گذار که موفق به حج و عمره و زیارت قبر رسولت و آل او - که درودت بر همه آنان باد - گردم، همیشه تا وقتی که مرا در دنیا زنده می‌داری، در امسال و همه سال، و آن عبادات را پذیرفته و مایه پاداش و منظور نظر و ذخیره ام نزد خود قرار ده،
و زبانم را به حمد و شکر و ذکر و ثنای جمیلت گویا کن، و قلبم را برای پذیرش هدایت‌های دینت گشاده ساز.
ترجمه آیتی
اى خداوند، بر من احسان نماى به اعطاى تندرستى و امنیت و سلامت در دین من و جسم من. و مرا به ارزانى داشتن بصیرت دل و نفاذ امر و خشیت در برابر عظمت تو و خوف از تو بنواز و نیرویم ده بر طاعتى که بدان فران داده اى و اجتناب از هر معصیت که از آن نهى فرموده اى.
اى خداوند، بر من احسان نماى به اعطاى نعمت اداى حج و عمره و زیارت قبر پیامبرت- صلوات تو و رحمت تو و برکات تو بر او و آلش باد- و زیارت خاندان پیامبرت- برایشان سلام باد- همواره تا هرگاه که مرا زندگى بخشیده اى در این سال و هر سال دیگر، زیارتى که مقبول و مشکور تو افتد و تو را در نظر آید و در نزد تو ذخیره ى روز بازپسین باشد.
اى خداوند، زبانم را به حمد خود و شکر خود و ذکر خود و ثناى نیک خود گویا کن و دریچه هاى دلم را در برابر مقاصد دین خود بگشاى.
ترجمه ارفع
پروردگارا بر من منت بگذار به سلامتى و امنیت و تندرستى در دین و بدنم و آگاهى دلم و نفوذ در کارهایم و خشیت به درگاهت و ترس از تو و نیرویى که بتوانم آنچه امر کرده ای درباره ى طاعتت بجا آورم و از آنچه از معاصى نهى فرموده ای ترک کنم.
الها بر من منت بگذار به توفیق انجام مناسک حج و عمره و زیارت قبر رسولت که صلوات و رحمت و برکاتت بر او و آل او باد. و زیارت قبول آل رسولت که بر آنها درود جاوید باد تا زنده ام در این سال و هر سال موفق به عمره و حج شوم و حج مرا مقبول و سعى ام را مشکور و آن را در نظر داشته و ذخیره نزد خود قرار ده.
پروردگارا زبانم را به حمد و شکر و یاد و ستایش شایسته براى خودت گویا فرما و دلم را براى فهم حقایق دینت بگشا.
ترجمه استادولی
و تندرستى و امنیت و سلامت در دین و بدن، و بینش در دل، و پیشرفت در کارهایم، و بیم و هراس از خودت، و نیرو و توان بر انجام طاعتى که به آن فرمانم داده اى، و دورى و پرهیز از نافرمانیت را که امر از آن بازداشته اى به من ارزانى دار.
خدایا، و حج و عمره و زیارت قبر پیامبرت و آل پیامبرت را- که درود و رحمت و برکاتت بر او و آنان باد- همیشه تا وقتى که زنده ام مى دارى، در امسال و در همه سال به من ارزانى دار، و آنها را پذیرفته شده و پاداش داده شده و قابل ذکر در پیش خود و ذخیره شده در نزد خود قرار ده.
و زبانم را به حمد و شکر و یاد و ستایش نیکوى خود گویا کن، و دلم را براى پذیرش هدایت هاى دینت باز و آماده ساز.
ترجمه الهی قمشه‌ای
و اى خدا بر من منت گذار اول به نعمت صحت و امنیت (زیرا پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «نعمتان مجهولتان الصحه و الامان»: دو نعمت بزرگ است که قدرش نزد خلق مجهول است یکى نعمت صحت بدن دیگر نعمت امنیت ملک) دیگر سلامت و آسایش در کار دین و دنیا عطا فرما بدنم را همیشه سالم دار و قلبم را به نور بصیرت و معرفت خود روشن ساز و در تمام امور حیاتیم نفوذ و تسلط بخش و خوف و خشیت خود را در دلم قرار ده (تا همیشه خدا ترس و خدا پرست باشم) و بر انجام اوامرى که به من در طاعتت فرمودى مرا قوت و توانائى بخش و از آنچه مرا نهى کردى که آن معصیت و نافرمانى تست دور گردان (یعنى من قوت اطاعت و ترک معصیت بى نظر لطف و عنایتت ندارم و با دشمن بزرگ نفس و شیطان و دلفریبیهاى دنیا بى یارى حضرتت کى یاراى مقاومت توانم داشت.) پروردگارا
و باز بر من منت گذار و مرا به نعمت اداى مناسک حج و عمره (مقبوله) و زیارت قبور مطهر رسول و آل رسولت که درود و رحمت و برکات بى پایانت بر آن بزرگواران باد مرا همیشه موفق بدار مادامى که در دنیا باقیم دارى در این سال حاضر و همه سال دیگر حج و عمره و زیارات آن بزرگواران را نصیبم گردان و آن زیارات را مقبول درگاهت قرار ده و مقرون به جزاى خیر و مذکور و با نام نشان اخلاص نزد خود بگردان تا این عمل نزد تو ذخیره ى من گردد
و همیشه زبانم را به حمد و شکر و ذکر و ثنا و ستایش حضرتت جارى ساز (تا دایم به ستایش اوصاف جمال و جلال و سپاس نعمتهاى بى شمار و بى پایانت اشتغال ورزم) و اى خدا مرا شرح صدر (و بصیرت کاملى) در فهم اصول حقایق دین (و درک اساس مقاصد آئین خود عطا فرما.
ترجمه سجادی
و با تندرستى و ایمنى و سلامتى در دینم و جسمم و بینایى در دلم و پیشرفت در کارهایم و بیم و هراس از خودت و توانایى بر انجام طاعتت -که مرا به آن فرمان داده اى- و دورى جستن از نافرمانى ات -که مرا از آن بازداشته اى- بر من منّت گذار.
خداوندا و بر من منّت گذار به حجّ و عمره و زیارت قبر پیامبرت -که درودهایت بر او و رحمتت و برکاتت بر او و بر خاندانش باد- و خاندان پیامبرت -که درود بر ایشان باد- همیشه تا هنگامى که زنده ام، در این سال و در همه سال. و آن را پذیرفته شده، پاداش داده شده، درنظرداشته نزد خود و ذخیره شده نزد خویش، قرار ده.
و زبانم را به حمد خود و شکرت و یادت و ستایش نیکوى خود، گویا فرما. و دلم را براى راه هاى مستقیم دینت بگشا.
ترجمه شعرانی
خدایا بر من منت نه به تندرستى و ایمن و سلامت در دین و تن و بینائى در دل و روائى در کارها و ترس از تو و بیم از خشم تو و مرا نیرو ده بر آنچه امر کرده اى تا فرمان برم و از آنچه نهى کرده اى تا از گناه بپرهیزم.
خدایا بر من منت گذار به حج و عمره و زیارت قبر پیغمبرت صلواتک و رحمتک و برکاتک علیه و زیارت قبر خاندان پیغمبرت علیهم السلام، امسال و هر سال تا به لطف تو زنده ام و این اعمال مرا بپذیر و پاداش ده و آنها نزد تو مذکور و پیش تو اندوخته باشد براى من.
و زبان مرا به سپاس و شکر و ذکر و ستایش خود گویا و دل و هوش مرا براى دریافتن راه دین گشاده دار.
ترجمه فولادوند
و با تندرستى و امن و دادن سلامت در دینم و بدنم و بینش در دلم و راه افتادن کارم و بیم و هراس از تو و نیرو یافتن در آنچه به من دستور داده اى و انجام طاعتت و دورى از آنچه از گناه که مرا از آن نهى فرموده اى، بر من منت گذار.
بار خدایا! بر من به انجام حج و عمره و زیارت آرامگاه فرستاده ات- که بر او درود و رحمت و برکات تو باد و نیز بر خاندانش مادام که مرا باقى مى دارى سلام باد- هم درین سال و در هر سالى منت نه، و آن جمله را پذیرفته و پسندیده و مورد توجه و ذخیره در نزد خویش فرما
و زبان مرا به ستایش و شکر و یادآورى و ثناى جمیل خویش گویا فرما و روزنه هاى دلم را براى پذیرش آیینت گشاده دار.
ترجمه فیض الاسلام
و بر من منت گزار به تندرستى و ایمنى (از هر پیشامدى) و سلامتى و رهائى (از هر آفت و بلائى) در دین و بدنم، و بینائى در دلم، و پیشرفت در کارهایم، و ترس براى تو، و بیم از تو، و توانائى بر طاعت و فرمانبریت که مرا به آن امر فرموده اى، و دورى گزیدن از معصیت و نافرمانیت که مرا از آن بازداشته اى
بار خدایا بر من منت گزار به حج (قصد بیت الله در وقت مخصوص با شرائط مخصوصه) و عمره (زیارت بیت الله با عمل مخصوص، رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده: پاداش حج بهشت است، و عمره کفاره و نابود کننده ى هر گناهى است) و زیارت قبر پیغمبرت، درودهاى تو بر او و رحمت و برکات و نیکیهایت بر او و بر آل او باد (رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده: هر که براى حج به مکه آید و «قبر» مرا در مدینه زیارت نکند روز قیامت از او دورى مى کنم، و هر که به زیارت من بیاید شفاعتم براى او واجب گردد و هر که را شفاعت من واجب شود بهشت بر او واجب مى گردد، و حضرت امام حسین علیه السلام از رسول خدا صلى الله علیه و آله پرسید: اى پدر چیست براى کسى که تو را زیارت کند؟ رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: پسرم هر که مرا در حال حیات یا پس از مردن زیارت کند، یا پدرت یا برادرت یا تو را زیارت نماید، حقى است بر من که روز قیامت او را زیارت نمایم و از گناهانش برهانم) و زیارت (قبور) آل پیغمبرت، بر ایشان درود باد، همیشه تا هنگامى که مرا زنده دارى در این سال و در هر سال (زید شحام گفته به حضرت صادق علیه السلام گفتم: چیست براى کسى که رسول خدا صلى الله علیه و آله را زیارت کند؟ فرمود: مانند کسى است که خداى عزوجل را در بالاى عرش خود زیارت نماید، گفت گفتم: چیست براى کسى که یکى از شما «ائمه ى معصومین» را زیارت نماید؟ فرمود: مانند کسى است که رسول خدا صلى الله علیه و آله را زیارت کند) و آن حج و عمره و زیارت قبور پیغمبر و آل او را پذیرفته و پسندیده و در نظر داشته و اندوخته ى نزد خود (براى روز رستاخیزم) قرار ده
و زبانم را به حمد و سپاس و یاد و ستایش نیک بر خود گویا کن (توفیق عطا فرما) و دلم را براى مقاصد و نیت بگشا (قابل و آماده ساز).شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«وَ امْنُنْ عَلَیّ بِالصِّحَّةِ وَ الْأَمْنِ وَ السَّلاَمَةِ فِی دِینِی وَ بَدَنِی وَ الْبَصِیرَةِ فِی قَلْبِی وَ النَّفَاذِ فِی أُمُورِی
وَ الْخَشْیةِ لَک وَ الْخَوْفِ مِنْک وَ الْقُوَّةِ عَلَى مَا أَمَرْتَنِی بِهِ مِنْ طَاعَتِک وَ الاِجْتِنَابِ لِمَا نَهَیتَنِی عَنْهُ مِنْ مَعْصِیتِک»:
"الهى به تندرستى و امنیت و سلامت در دین و بدنم،و تحقق بصیرت و بینائى و روشنى در دلم، پیشرفت در امورم، ترس از عظمت و مقامت، و خوف از خودت بر من منّت بگذار و بر توانائى دادن بر طاعت و فرمانبریت که مرا به آن دستور داده اى، و دورى گزیدن از معصیت و نافرمانیت که مرا از آن بازداشته اى بر من منّت نه".
مسئله روشنى باطن در دعاى بیست و دوم توضیح داده شد، و به صفت خوف و خشیت و قوّت در طاعت و دورى از معصیت در دعاهاى گذشته بطور مفصل اشاره رفت.
«اَللَّهُمَّ وَ امْنُنْ عَلَیّ بِالْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ وَ زِیارَةِ قَبْرِ رَسُولِک صَلَواتُک عَلَیهِ وَ رَحْمَتُک وَ بَرَکاتُک عَلَیهِ وَ عَلَى آلِهِ وَ آلِ رَسُولِک عَلَیهِمُ السَّلاَمُ أَبَداً مَا أَبْقَیتَنِی فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کلِّ عَام وَ اجْعَلْ ذَلِک مَقْبُولاً مَشْکوراً مَذْکوراً لَدَیک مَذْخُوراً عِنْدَک»:
"الهى بر من بر تشّرف به حج و عمره و زیارت قبر پیامبرت که درود و رحمت و برکات تو بر او و خاندانش و آل پیامبر علیهم السلام باد مادامى که مرا باقى دارى در این سال و هر سال دیگر منّت بگذار، و آن زیارت ها را پذیرفته درگاهت، و پسندیده و منظور نظرت و ذخیره شده نزد خودت قرار بده".
حج و عمره دو واجب عظیم الهى:
مناسک حج بنابفرموده قرآن مجید و روایات، سلسله برنامه هاى ظاهرى و باطنى بسیار مهمى است که بوسیله حضرت ابراهیم جهت تأمین فلاح و رستگارى مردم مؤمن و بلکه همه انسانها به اذن پروردگار عالم اعلام شد.
حج تا زمانى که ابراهیم و پیامبر عزیز اسلام حیات ظاهرى داشتند، نتیجه و محصولش شکستن بتهاى درون و برون، و ایجاد میدان منافع براى مردم بود.
پس از ابراهیم در مناسک حج تحولاتى شیطانى ایجاد شد، و خانه توحید دستخوش بندهاى گران شرک، و اسیر شدن انسان به بند هوا و هوس گشت.
و پس از اینکه رسول اسلام مناسک را به وضع زمان ابراهیم برگرداند، و خانه را محل امن و هدایت و فروغ آزادى از شیاطین ظاهرى و باطنى نمود، و مى رفت که جهانیان از بند بتهاى درونى و برونى نجات پیدا کنند،مکتب سقیفه و مدرسه خلفاى اموى و عباسى دو مرتبه مناسک را به عصر جاهلیت برگرداند، و دوباره مسئله حج تبدیل به یک مسئله بى روح و بدون نتیجه شد.
امروز هم که این فقیر این سطور را مى نویسد مناسک حج گرفتار اشراف سلطه گران و سردمداران کفر و شرک است، و دست نشاندگان دولت هاى استعمارگر و بخصوص شیطان بزرگ آمریکا بر تمام برنامه هاى حج مسلط اند.
انقلاب اسلامى ایرانى که با نفس خمینى بت شکن شکوفا شد در این مدت کوشیده مناسک را به وضع زمان ابراهیم و محمد صلّى اللّه علیه و آله برگرداند و یکسال هم در عصر هفتم ذوالحجه قریب پانصد شهید درنزدیک مسجد الحرام که عده اى از آنان محرم بودند تقدیم پیشگاه حج کرد، شهیدانى که خون پاکشان بدست ناپاکان حکومت آمریکائى خاندان کثیف سعودى که از یهودى زادگان عربستان هستند و همیار و همدست اسرائیل غاصب، بدستور سفارت آمریکا در سرزمین وحى به زمین ریخت.
انقلاب اسلامى امروز هم با این عقیده و هدف زندگى مى کند، و امیدوار است روزى را ببیند که سرزمین وحى و مدینه طیبّه از دست دزدان بدرآمده، و غارتگران دین و دنیاى مردم این ابولهب ها و ابوسفیان ها و ابوجهل هاى عربستان وجود نحس و کثیفشان نابود شده، و خانه براى طائفین و عاکفین و راکعین و ساجدین پاک شده باشد، و دستور حضرت حق به ابراهیم تحقق یافته،و با تکیه به مناسک ابراهیمى،جهان اسلام از این همه بلا و گرفتارى نجات یابد.
«وَ عَهِدْنا اِلى اِبْراهِیمَ وَ اِسْماعیلَ اَنْ طَهّرا بَیتِىَ لِلطّائِفِینَ وَ الْعاکفینَ وَ الرُّکعِ السُّجُودِ».(۵۲۱)
اگر بلندگوهاى مدینه و مکه در اوقات نماز، و جلسات مذهبى، و بخصوص نماز جمعه بدست شاگردان پاک و شجاع و مؤمن مکتب اهل بیت محمد صلّى اللّه علیه و آله بیفتد،و کنفرانس ها و سمینارهاى ایام حج بوسیله اولیاء الهى اداره شود، دیرى نخواهد پائید که تمام ملت هاى اسلامى بیدار مى شوند، و دولت هاى دست نشانده اربابان استعمارى را از تخت بزیر مى کشند، و دین و دنیاى خود را از کف دزدان باز پس گرفته، و همه با هم متحد مى شوند، و سیلى جانانه اىبر گوش استعمار مى کوبند که براى همیشه دست از سر مسلمانان بردارد، و دین و دنیاى آنان بخودشان واگذار شود، و چه بسا که بلوک اسلامى با ایجاد وحدت تبدیل به مهم ترین و عظیم ترین و قوى ترین ابرقدرت عالم شود، و زمینه ظهور امام دوازدهم(عج)فراهم گردد.ونقشه حج به همین خاطر از جانب حضرت حق ترسیم شده، تا ابتدا دنیاى مسلمان آباد شود و سپس آخرت آنان.
آنهمه ثوابى که در روایات اهل بیت براى حج بیان شده ناظر به حج ابراهیمى است.
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده:
اَلْحجُّ اَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ عَشْرِ رَقَبات حَتّى عَدَّ سَبْعینَ رَقَبَةًـ ،وَ الطَّوافُ وَرَکعَتاهُ اَفْضَلُ مِنْ عِتْقِ رَقَبَة:(۵۲۲)
حج بهتر از آزاد کردن ده بنده است، حتى هفتاد بنده،و طواف و دو رکعت نمازش بهتر از آزاد کردن یک بنده در راه خداست.
رسول خدا (ص)به مردى از انصار فرمود:نزد من آمده اى تا از حج و عمره خود و ثواب بر آن بپرسى؟آگاه باش وقتى قصد حج کردى و سوار بر مرکبت شدى به هر قدمى که بر مى دارد و زمین مى گذارد حسنه اى در نامه عملت ثبت مى شود،و سیئه اى از پرونده ات محو مى گردد.
وقتى هفت طواف را انجام دادى براى تو نزد خداوند عهد و ذکرى است که دیگر پروردگار مهربان حیا مى کند تو را دچار عذاب کند. و چون دو رکعت نماز نزد مقام بجا آوردى به هر رکعت هزار رکعت نماز مقبول در نامه ات ثبت مى شود.
چون هفت شوط سعى بین صفا و مروه را بجا آورى، ثوابش مانند حج کسى است که پیاده از خانه اش به حج رفته و مثل اجر کسى است که هفتاد بنده در راه خدا آزاد کند.
چون به عرفات وقوف کنى تا غروب آفتاب اگر گناهانت به اندازه یک تپه ریگ و کف دریا باشد هر آینه خداوند آنهارا مورد مغفرت قرار مى دهد.
چون رمى جمره نمودى به هر سنگى تا آخرت عمرت ده حسنه نوشته مى شود.
و هنگامى که قربانى کردى به هر قطره خونش تا پایان عمرت بطور مرتب حسنه نوشته مى شود.
و چون آخرین طواف را انجام دادى و دو رکعت نمازش را خواندى ملک کریم بر شانه ات مى زند سپس مى گوید: آنچه بود آمرزیده شد، و تا صد و بیست روز عملت را از سر بگیر.(۵۲۳)
معاویة بن عمار مى گوید از حضرت صادق علیه السلام پرسیدم:از کسى که مستطیع بوده و حج بجا نیاورده؟فرمود:او مصداق این آیه است:
«وَ نَحْشُرُهُ یوْمَ الْقِیامَةِ اَعْمى».(۵۲۴)
گفتم:سبحان اللّه کور وارد محشر مى شود؟فرمود: آرى کورى که از دیدن راه بهشت محروم است.
حضرت صادق از حضرت باقر از رسول خدا(ص) روایت مى کند: براى حاجى یکى از سه بهره است:یا به او مى گویند: گذشته و آینده ات بخشیده شد، یا مى گویند:گذشته ات آمرزیده شد عمل را از سر بگیر، یا مى گویند: اهل و فرزندت را پس از بازگشت سالم و صحیح مى بینى.(۵۲۵)
امیر المؤمنین علیه السلام مى فرماید:
نَفَقَةُ دِرْهَم فِى الْحَجَّ تَعْدِلُ اَلْفَ دِرْهَم:(۵۲۶)
یک درهم خرج در راه حج معادل هزار درهم است.
حضرت صادق علیه السلام مى فرماید:
لایزالُ عَلَى الْحاج نُورُ الْحَجَّ مالَمْ یذْنِبْ:(۵۲۷)
نور حج پیوسته با حاجى است به شرطى که مرتکب گناه نشود.
حضرت رضا علیه السلام مى فرماید:
اِعْلَمْ یرْحَمُک اللّهُ اَنَّ الْحَجَّ فَریضَةٌ مِنْ فَرائِضِ اللّهِ جَلَّ وَ عَزَّ الّازِمَةُ الْواجِبَةُ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَیهِ سَبیلا، وَ قَدْوَجَبَ فِى طُولِ الْعُمْرِ مَرَّةً واحِدِةً. وَعَدَ عَلَیها مِنَ الثَّوابِ الْجَنَّةَ وَ الْعَفُوَ مِنَ الذُّنُوبِ،وَ سَمّى تارِکهُ کافِراً،وَ تَوَعَّدَ عَلى تارِکهِ بِالنّارِ،فَنَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ النّارَ:(۵۲۸)
بدان خدا تو رارحمت کند که حج واجبى از واجبات خداوند جّل و عزّ است،امرى لازم است بر آن که استطاعت دارد، در تمام عمر یک بار واجب شده،و ثوابى که به آن وعده داده شده بهشت و عفو از گناهان است، و به تارک آن وعده آتش داده اند، پس پناه به خدا از آتش قیامت.
ثواب حج و عقاب تارک این فریضه عظیم الهى را در کتابهاى بسیار مهم "فروع کافى"،"وسائل"،"بحارالانوار"و "وافى" فیض کاشانى ببینید.(۵۲۹)
زیارت رسول خدا(ص)
حق رسول خدا بر امت و بلکه بر تمام انسانهاى عصر نبوت تا صبح قیامت حق عظیمى است، که ممکن نیست کسى بتواند به نحو کامل از اداى آن حق برآید!
وجود مقدس او با تحمل انواع مشقات و آزارها و شکنجه هاى بدنى و روحى، تمام توان خود را براى هدایت انسان به سوى کمالات و حقایق بکار گرفت.
جلد دوم دیار عاشقان از صفحه اول تا آخر اختصاص به بیان شخصیت و عظمت رسول خدا و قسمتى از فرهنگ آن حضرت داده شده، البته براى معرفت به آن وجود مبارک، و استفاده از تعالیم آن منبع هدایت به آن جلد مراجعه خواهید فرمود.
رسول خدا درباره زیارت قبرش مى فرماید: هر کس به حج خانه خدا آید و قبر مرا در مدینه زیارت نکند، روز قیامت از او دورى مى کنم، و هر که به زیارتم آیدشفاعتم بر او واجب مى گردد، و هر که شفاعتم براو واجب شود، بهشت براى او حتمى است.
حضرت سیدالشهداء علیه السلام از جدّ بزرگوارش رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله پرسید: اى پدر براى کسى که تو را زیارت کند چه خواهد بود؟ فرمود:پسرم هر که مرا در حال حیات یا پس از مرگ زیارت کند، یا پدرت یا برادرت، یا تورا زیارت نماید، حقى اس بر من که روز قیامت او را زیارت نمایم و از گناهانش او را برهانم و نجات دهم.
«وَ أَنْطِقْ بِحَمْدِک وَ شُکرِک وَ ذِکرِک وَ حُسْنِ الثَّنَاءِ عَلَیک لِسَانِی وَ اشْرَحْ لِمَرَاشِدِ دِینِک قَلْبِی»:
"و زبانم را به ستایش و شکر و یاد و ثناى جمیل بر خودت گویا کن،و دلم را براى پذیرفتن هدایت هاى دینت گشاده ساز.
پی نوشت:
۵۲۱ بقره، ۱۲۵.
۵۲۲ "بحار" ج ۹۹، ص ۳.
۵۲۳ "بحار" ج ۹۹، ص ۴.
۵۲۴ طه، ۱۲۴.
۵۲۵ "بحار" ج ۹۹، ص ۶ ۸.
۵۲۶ "بحار" ج ۹۹، ص ۶ ۸.
۵۲۷ "بحار" ج ۹۹، ص ۱۰ ۱۱.
۵۲۸ "بحار" ج ۹۹، ص ۱۰ ۱۱.
۵۲۹ اسرار و حقایق و واقعیات معنوى حج را بطور مفصل در جلد هفتم عرفان اسلامى آورده ام مى توانید به آنجا مراجعه نمائید.
شرح صحیفه (قهپایی)
«و امنن علىّ بالصحه و الامن و السلامه فى دینى و بدنى، و البصیره فى قلبى، و النفاذ فى امورى».
و منت نه بر من به صحت و ایمنى و سلامتى در دین و بدن من، و بینایى در عقل من، و روانى در کار من.
«و الخشیه لک، و الخوف منک».
اگر چه به حسب لغت خوف و خشیت به یک معنى است، لیکن در عرف علما میان این دو فرق است. چه، خوف عبارت بود از تالم نفس از عقابى متوقع به سبب ارتکاب منهیات و تقصیر در طاعات- و این معنى اکثر خلق را حاصل است- و خشیت حالتى باشد که حاصل شود به سبب شعور به عظمت و هیبت حق عز و علا و وقوف بر نقصان خود و قصور از اداى حق بندگى او. پس خشیت خوفى باشد خاص: و حاصل نیست این معنى مگر علما را. کما قال سبحانه:(انما یخشى الله من عباده العلماء).
یعنى: و خشیت من توراست از رهگذر هیبت و عظمت تو. و ترس من از تو باشد.
«و القوه على ما امرتنى به من طاعتک، و الاجتناب لما نهیتنى عنه من معصیتک».
اللام فى «لما نهیتنى» اما لدعم المعنى، فان الاجتناب یتعدى بنفسه. یقال:
اجتنبته، اى: اعتزلت عنه. کما (ان) العروض مثلا یتعدى (بنفسه) لا بالحرف. یقال: عرضه کذا. ثم تزاد اللام الداعمه فیقال: عرض له. او بمعنى عن، کما فى قوله سبحانه: (و قال الذین کفروا للذین آمنوا لو کان خیرا ما سبقونا الیه)، اى: عن الذین آمنوا. او بمعنى من، کما فى: سمعت له صراخا، اى: منه.
یعنى: و منت نه بر قوت دادن بر آنچه امر کرده اى و فرموده اى مرا به آن از طاعت و فرمانبردارى تو تا ترک طاعت ننمایم و خلل در بندگى من به هم نرسد. و دور گردان مرا از آنچه نهى کرده اى مرا از آنکه آن معصیت و نافرمانى تو باشد. پس لفظ «من» در «من طاعتک» و «من معصیتک» بیان کلمه ى «ما» مى کند و «من» بیانیه باشد.
«اللهم و امنن علىّ بالحج و العمره، و زیاره قبر رسولک- صلواتک علیه و رحمتک و برکاتک علیه و على آله- و آل رسولک علیهم السلام ابدا ما ابقیتنى فى عامى هذا و فى کل عام».
در نسخه ى ابن ادریس کلمه ى «علیه» اول در قول حضرت سیدالساجدین: «صلواتک علیه» روایت نشده و همین یک «علیه» بعد از «برکاتک» روایت شده.
و «آل رسولک» عطف است بر «رسولک». اى: زیاره قبر آل رسولک.
یعنى: بار خدایا، منت نه بر من به گزاردن حج و عمره، و زیارت کردن قبر رسول و فرستاده ى تو که در مدینه ى طیبه است، رحمات و برکات تو بر او و بر آل او باد، و زیارت کردن قبر آل رسول تو- یعنى ائمه ى طاهرین صلوات الله علیهم که در مدینه و غیر آن واقع است- بر ایشان باد سلام جاودانى مادام که باقى گذارى مرا، در این سال و در هر سال. یعنى مادام که حیات من بوده باشد مرا برگزاردن حج و عمره و زیارت پیغمبر و آل او موفق دار.
«و اجعل ذلک مقبولا مشکورا مذکورا لدیک، مذخورا عندک».
«مشکورا»، اى: محمودا مثابا. کذا فى الکشاف.
یعنى: و بگردان آن حج و عمره و زیارات را مقبول- که ثواب بر آن مترتب شود. و مشکور نیز به معنى مثاب است- مذکور باشد نزد تو، ذخیره کرده شده باشد نزد تو- تا فرداى قیامت به کار من آید و من به جهت آن ثواب یابم.
«و انطق بحمدک و شکرک و ذکرک و حسن الثناء علیک لسانى».
(یعنى:) و گویا گردان به سپاس خود و شکرگزارى و یاد کردن خود زبان مرا.
«و اشرح لمراشد دینک قلبى».
المراشد -جمع المرشد- اى: مقاصد الطرق.
یعنى: و گشاده گردان از براى راه راست یافتن که آن دین توست دل مرا.
شرح صحیفه (مدرسی)
منت بگذار تو بر من به زایل شدن مرض و ایمنیه و سالم بودن در دین من و بدن من، و بینائى در قلب من و گذشتن در کارهاى من و ترسیدن مر تو را، و توانائى بر آنچه که امر فرمودى تو مرا به او از بندگى نمودن تو، و دورى نمودن از آنچه نهى فرمودى مرا از عصیان تو.
خشیه، و خوف: ظاهر آن است که میان آنها از نسب عموم من وجه باشد زیرا که خشیت فروتنى نمودن یعنى ظهور انکسار در جوارح مى خواهد مع ذلک او را ترس و بیم باشد یا نه و خوف آن ترس و بیم است که در قلب پیدا شود خواه او را در جوارح انکسار باشد یا نه.
نفوذ: عبارت است از پاره نمودن تیر نشانه خود را و بیرون رفتن و در این مقام کنایه است از مضى امر و گذشتن و صورت پذیرفتن او.
و آل رسولک عطف است بر قول او رسولک.
یعنى: خدایا منت گذار تو بر من بر حج و عمره و زیارت نمودن قبر پیغمبر تو که رحمت و مهربانى و برکت تو بر او و بر آل او باد، و زیارت نمودن آل رسول تو همیشه مادامى که باقى گذاشته ى مرا در امسال و در همه سال.
از حضرت صادق (ع) مرویست که آن بزرگوار فرمود که: حضرت ختمى مآب صلى الله علیه و آله فرمود که: حج ثواب او بهشت است و عمره کفاره ى گناه است.
زید شحام روایت مى کند مى گوید: عرض نمودم خدمت حضرت صادق (ع) چه هست از براى کسى که رسول خدا را زیارت نموده باشد؟ فرمود که: مثل کسى است که خدا را زیارت نموده باشد بالاى عرش او، مى گوید: عرض کردم چه هست از براى کسى که زیارت کند یکى از شما را؟ فرمود: مثل کسى باشد که زیارت پیغمبر صلى الله علیه و آله کرده باشد.
عمل مقبول آن عملى است که بر آن ترتب ثواب و جزاء خواهد بود و بر او فواید کثیره از امور اخرویه مترتب است، مشارالیه ذلک زیارت قبر رسول و آل است.
یعنى بگردان تو او را مقبول و پسندیده و یادآورده شده و نگهداشته شده نزد تو و گویا کن به ثناء تو و یادآوردن تو و نیکوئى نمودن ثناء بر تو زبان مرا .
مراشد: جمع مرشد یعنى مقصود.
شرح صدر و قلب یعنى گشاده گى آنها. سئوال شد از حضرت ختمى مآب (ص) شرح صدر چه چیز است؟ فرمود: نورى است که خداى عزوجل در قلب مومن داخل کند عرض نمودند: او را علامتى هست؟ فرمودند: بلى میل به آخرت داشتن و بى میل بودن به دنیا، اسباب مردن پیش از اینکه مردن بیاید مهیا نماید یعنى گشاده کن تو براى اینکه قبول نماید مقاصد دین تو را از روى میل و نشاط نه از روى کسل و ضجر و بى میلى.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
و در ادامه ى آن عرضه مى دارد: (با اعطاء صحت، امنیت و سلامت، تندرستى در دین و جسمم بصیرت و بینائى در قلبم و نفوذ و پیشرفت در همه ى امورم بر من منت بگذار) (و امنن على بالصحه و الامن و السلامه فى دینى و بدنى، و البصیره فى قلبى، و النفاذ فى امورى).
(و نیز خشیت در پیشگاهت، خوف از خودت، قوه و قدرت در انجام طاعتت- آنجا که مرا امر فرموده اى- و اجتناب از معصیت در آنجا که مرا نهى کرده اى عنایت فرما) (و الخشیه لک، و الخوف منک، و القوه على ما امرتنى به من طاعتک، و الاجتناب لما نهیتنى عنه من معصیتک).
و مى افزاید: (بار خداوندا بر من منت گذار، حج، عمره، زیارت قبر پیامبرت- که صلوات و درود و رحمت و برکاتت بر او و بر آلش باد- و زیارت آل رسولت- علیهم السلام- همیشه، مادام که مرا باقى گذارده اى در همین سال و در همه ى سالها نصیبم گردان) (اللهم و امنن على بالحج و العمره، و زیاره قبر رسولک صلواتک علیه و رحمتک و برکاتک علیه و على آله (و آل رسولک) علیهم السلام، ابدا ما ابقیتنى فى عامى هذا و فى کل عام).
و ادامه مى دهد که پس از منت و روزى ساختن زیارت این اماکن متبرکه (آن را مقبول و پذیرفته شده، مشکور، مذکور در نزد خویش و ذخیره در پیشگاهت قرار ده) (و اجعل ذلک مقبولا، مشکورا، مذکورا، لدیک، مذخورا عندک).
به دنبال درخواست زیارت همه ساله و قبولى آنها خواسته هاى دیگرى را عنوان مى کند که بدون رابطه با این خواسته تمام نمى گردد عرض مى کند: (زبانم را با ستایشت، شکر، ذکر و یادآوریت و ثناى جمیل خود گویا ساز) (و انطق بحمدک و شکرک و ذکرک و حسن الثناء علیک لسانى).
(و قلبم را براى فراگیرى مقاصد آئینت گشاده ساز) (و اشرح لمراشد دینک قلبى).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۴، ص:۲۳-۱۳
«وَ امْنُنْ عَلَیّ بِالصِحَّةِ وَ الأمْنِ وَ السَلامَةِ فی دینی وَ بَدَنی، ...»:
الصحه: البرء من المرض، و البراءه من کل عیب.
و قال الفیومى الصحه فى البدن حاله طبیعیه تجرى افعاله معها على المجرى الطبیعى، و قد استعیرت للمعانى، فقیل: صحت الصلاه اذا اسقطت القضاء، و صح العقد اذ ترتب علیه اثره، و صح الخبر اذا طابق الواقع.
و قال بعضهم: الصحه حاله او ملکه تصدر بها الافعال عن موضعها سلیمه، و هى عند الفقهاء عباره عن کون الفعل مسقطا للقضاء فى العبادات، او سببا لترتب ثمراته المطلوبه منه علیه شرعا فى العبادات، و بازائه البطلان.
و قیل: هى استتباع الغایه، و بازائها البطلان و الفساد.
و الامن: عدم توقع مکروه فى المستقبل.
و السلامه: الخلوص من الافات.
ودان بالاسلام دینا بالکسر تعبد به.
و البدن فى اللغه: من الجسد ما سوى الراس و الاطراف.
و قیل: هو ما سوى المقاتل. و المراد به هنا جمیع الجسد.
و البصیره: قوه القلب المنور بنور القدس یرى بها حقائق الاشیاء و بواطنها، و هى بمثابه البصر للنفس ترى به صور الاشیاء و ظواهرها، و هى التى تسمیها الحکماء: العاقله النظریه و القوه القدسیه.
و نفذ فى الامر و القول- من باب قعد- نفوذا و نفاذا: مضى، و امر نافذ اى: ماض مطاع. و اصله من نفذ السهم اذا خرق الرمیه و خرج منها.
و الخشیه: تالم القلب بسبب توقع مکروه فى المستقبل.
و الخوف: بمعناها. و هما یکونان تاره بکثره الجنایه من العبد، و تاره بمعرفه جلال الله سبحانه و هیبته، و خشیه الانبیاء و الائمه و خوفهم من هذا القبیل.
و قال بعضهم: لا یکاد اللغوى یفرق بین الخوف و الخشیه، و لا شک ان الخشیه اعلى منه و هى اشد الخوف، فانها ماخوذه من قولهم: شجره خشیه اى: یابسه و هى فوات بالکلیه، و الخوف من ناقه خوفاء: اى بها داء، و هو نقص و لیس بفوات، و لذلک خصت الخشیه بالله فى قوله تعالى: «یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب».
و فرق بینهما ایضا بان الخشیه تکون من عظم المخشى و ان کان الخاشى قویا، و الخوف یکون من ضعف الخائف و ان کان المخوف امرا یسیرا، و یدل لذلک ان الخاء و الشین و الیاء فى تقالیبها تدل على العظمه، نحو شیخ: للسید الکبیر، و خیش: لما غلظ من اللباس، و لذا وردت الخشیه غالبا فى حق الله «انما یخشى الله من عباده العلماء»، انتهى.
و قد تقدم فى الروضه السادسه عشره کلام للمحقق الطوسى طاب ثراه فى الفرق بین الخوف و الخشیه، فلیرجع الیه.
قال بعض العارفین: اذا احترقت جمیع الشهوات بنار الخوف، ظهر فى القلب الذبول و الخشوع و الانکسار، و زال عنه الحقد و الکبر و الحسد، و صار کل همه النظر فى خطر العافیه، فلا یتفرغ لغیره، و لا یصیر له شغل الا المراقبه و المحاسبه و المجاهده، و الاحتراز من تضییع الانفاس و الاوقات، و مواخذه النفس فى الخطوات و الخطرات، و اما الخوف الذى لا یترتب علیه شىء من هذه الاثار، فلا یستحق ان یطلق علیه اسم الخوف، و انما هو حدیث النفس.
و لهذا قال بعض ارباب القلوب: اذا قیل لک: هل تخاف الله، فاسکت عن الجواب، فانک ان قلت «لا» کفرت، و ان قلت: «نعم» کذبت (ه).
و القوه: تمکن الحیوان من الافعال الشاقه، و لا یبعد ان یکون المراد بها هنا الجد و العزیمه، کما فسر به قوله تعالى: «خذوا ما آتیناکم بقوه»، اى: بعزیمه وجد غیر متکاسلین و لا متغافلین.
و عن الصادق علیه السلام: ان المراد بها قوه الابدان و القلوب جمیعا.
و الاجتناب: مطاوع جنبته الشر جنوبا- من باب قعد-: ابعدته و نحیته عنه فاجتنبه، و منه «و اجنبنى و بنى ان نعبد الاصنام».
و جنبته بالتثقیل مبالغه، فتجنبه هو، و معنى منه تعالى علیه بالاجتناب لما نهاه عنه من المعاصى، حسم اسبابها و عدم الاعداد لها، و الله اعلم.
الحج لغه: القصد، حج حجا- من باب قتل-: قصد فهو حاج، و قیل: هو القصد الى الشىء المعظم.
و شرعا: قصد بیت الله تعالى بصفه مخصوصه فى وقت مخصوص بشرائط مخصوصه، و الاسم الحج بالکسر.
و العمره: اسم من الاعتمار، و هو لغه: الزیاره اخذا من العماره، لان الزائر یعمر المکان بزیارته.
و شرعا: زیاره بیت الله الحرام بعمل مخصوص، و هى واجبه عندنا مثل الحج، و به قال الشافعى فى الجدید، و تسمى الحج الاصغر.
روى ثقه الاسلام فى الکافى بسند حسن او صحیح عن ابى عبدالله علیه السلام قال: لما افاض آدم من منى تلقته الملائکه، فقالوا: یا آدم برحجک، اما انه قد حججنا هذا البیت قبل ان تحجه بالفى عام.
و قد ورد فى فضل الحج و العمره و ثوابهما من الاخبار ما لا یحصى، فعن ابىعبدالله علیهالسلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: الحجه ثوابها الجنه، و العمره کفاره لکل ذنب.
و عنه علیه السلام: ضمان الحاج و المعتمر على الله، ان ابقاه بلغه اهله و ان اماته ادخله الجنه.
و عنه علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: تابعوا بین الحج و العمره، فانهما ینفیان الفقر و الذنوب کما ینفى الکیر خبث الحدید.
و عنه علیه السلام: الحاج و المعتمر وفد الله، ان سالوه اعطاهم، و ان دعوه اجابهم، و ان شفعوا شفعهم، و ان سکتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف درهم.
و لما کان من المستحبات الموکده ان یختم الحاج حجه بالورود الى المدینه المشرفه، لزیاره النبى صلى الله علیه و آله و زیاره اهل بیته سلام الله علیهم اجمعین، سال علیه السلام ذلک بقوله: «و زیاره قبر رسولک الى آخره».
روى ابوحجر الاسلمى عن ابى عبدالله علیه السلام، قال: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: من اتى مکه و لم یزرنى فى المدینه جفوته یوم القیامه، و من اتانى زائرا وجبت له شفاعتى، و من وجبت له شفاعتى وجبت له الجنه.
و من الاخبار المستفیضه عنه صلى الله علیه و آله: من حج و لم یزرنى فقد جفانى.
و بسند صحیح عن ابى جعفر علیهالسلام قال: ابداوا بمکه و اختموا بنا.
و عن المعلى ابى شهاب قال: قال الحسین علیه السلام لرسول الله صلى الله علیه و آله: یا ابتا ما لمن زارک؟ فقال رسول الله صلى الله علیه و آله: یا بنى من زارنى حیا او میتا او زار اباک او زار اخاک او زارک، کان حقا على ان ازوره یوم القیامه و اخلصه من ذنوبه.
قال شیخنا الشهید قدس سره فى کتاب الدروس: یستحب للحاج و غیرهم زیاره النبى صلى الله علیه و آله بالمدینه استحبابا موکدا، و یجبر الامام الناس على ذلک لو ترکوه، لقوله صلى الله علیه و آله: من اتى مکه حاجا او معتمرا و لم یزرنى جفوته یوم القیامه، الحدیث.
قوله علیه السلام: «صلواتک علیه و رحمتک و برکاتک علیه و على آله» جمله دعائیه معترضه بین المعطوف و المعطوف علیه لا محل لها من الاعراب. و الصلاه من الله قیل: المغفره و الرحمه، و قیل: الثناء، و قیل: الکرامه.
و المراد برحمته تعالى: رحمته التى وسعت کل شىء و استتبعت کل خیر.
و برکاته: خیراته النامیه الفائضه منه بواسطه رحمته، المستتبعه لکل خیر، الواسعه لکل شىء.
قال بعضهم: اضافه البرکات الیه تعالى باعتبار ان البرکه، سواء کانت بمعنى الزیاده او بمعنى الکثره او بمعنى الخصب، ناشئه من الله تعالى و کائنه باعطائه. و اتى بالبرکات بصیغه الجمع دون الرحمه اقتفاء لقوله تعالى حاکیا عن ملائکته الکرام: «قالوا: اتعجبین من امر الله رحمت الله و برکاته علیکم اهل البیت انه حمید مجید».
روى ان امیرالمومنین علیه السلام مر بقوم فسلم علیهم، فقالوا: علیک السلام و رحمه الله و برکاته و مغفرته و رضوانه، فقال: لا تجاوزوا بنا ما قالت الملائکه لابینا ابراهیم علیه السلام: رحمه الله و برکاته علیکم اهل البیت انه حمید مجید.
و اعلم ان فى اکثر النسخ المستفیضه لفظه «علیه» بعد الصلوات و بعد البرکات، فهما جملتان متعاطفتان، اى: صلواتک مستقره علیه و رحمتک و برکاتک مستقره علیه. و فى نسخه ابن ادریس لفظه «علیه» بعد البرکات فقط، فهى جمله واحده.
قوله علیه السلام: «و آل رسولک علیهم السلام» عطف على قبر رسولک، اى: و زیاره قبور آل رسولک. و حذف المضاف للعلم به و لدلاله ما تقدم علیه.
روى عن ابىالحسن الرضا علیه السلام: ان لکل امام عهدا فى عنق شیعته و اولیائه، و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیاره قبورهم، فمن زارهم علیهم السلام رغبه فى زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه، کان ائمتهم شفعاوهم یوم القیامه.
و عن زید الشحام، قال: قلت لابى عبدالله علیه السلام: ما لمن زار رسول الله صلى الله علیه و آله؟ قال: کمن زار الله عز و جل فوق عرشه، قال: قلت: فما لمن زار احدا منکم؟ قال: کمن زار رسول الله صلى الله علیه و آله.
قوله علیه السلام: «ابدا ما ابقیتنى فى عامى هذا و فى کل عام».
الابد: الدهر الطویل، و قیل: الدهر الطویل: لاحد له، و نصبه على الظرف اى: دهرا طویلا، و هو متعلق با منن، و ما قیل: من احتمال کونه ظرفا للسلام من قوله: «علیهم السلام»، لیس بشىء.
و «ما» من قوله: «ما ابقیتنى»: مصدریه زمانیه اى: مده ابقائى، و الموصول وصلته فى موضع نصب، على انه بدل او عطف بیان من قوله «ابدا».
و قوله: «فى عامى هذا» متعلق با منن، قیل: او بابقیتنى.
و العام: الحول، و هو فى تقدیر فعل بفتحتین، و لهذا یجمع على اعوام مثل سبب و اسباب.
و فى القاموس: العام: السنه، و قد تقدم فى الروضه الاولى عن ابن الجوالیقى و صاحب التهذیب: ان العام اخص من السنه، و ان عدم الفرق بینهما غلط، فراجعه.
و قوله: «هذا» صفه للعام بتاویل الحاضر.
و قال ابن السراج: هو بدل منه.
و قال السهیلى: عطف بیان و الاول هو الذى علیه الجمهور من البصریین و محققوا المتاخرین.
قوله علیه السلام: «و اجعل ذلک مقبولا» الى آخره، ذلک اشاره الى المذکور من الحج و العمره و الزیاره، و ما فیه من معنى البعد للاشعار بعلو درجته و بعد منزلته فى الفضل.
و المقبول: المرضى لله او المثاب علیه کما تقدم فى معنى المقبول، و یحتمل ان یکون الطلب متوجها الى جعله من جمله الاعمال المقرونه بالاخلاص، فکنى بطلب القبول عن ذلک، فلا یرد ان طلب القبول یدل على ان العمل المقرون بالاخلاص لا یجب ترتب الثواب علیه و الا لم یکن فى طلبه فائده.
و المشکور: المعامل معامله ما یشکر علیه فى حسن الجزاء.
قال العلماء: الشکر عباره عن مجموع امور ثلاثه: اعتقاد کون العامل محسنا فى تلک الاعمال، و الثناء علیه بالقول، و الاتیان بافعال تدل على کونه مطیعا عند ذلک الشاکر، و الله تعالى یعامل المطیعین بهذه الامور الثلاثه، لانه یعلم کونهم محسنین فى تلک الاعمال، و انه یثنى علیهم بکلامه، و یعاملهم المعاملات الداله على کونهم مطیعین عند الله.
و قیل: المشکور من الاعمال: المضاعف جزاوه، المتجاوز عما فیه من الخلل و النقص.
و المذکور: الحال محل ما یذکر فى تعلق الثواب به و اظهار الرضا و استحقاق المنزله و الاکرام، و بازائه المنسى المطرح الذى لا یعبا به و لا یلتفت الیه.
و المذخور: ما اعد لوقت الحاجه الیه، اى: اجعل ثوابه ذخرا و عده لیوم فاقتى الیه و هو یوم القیامه.
اى: الهم لسانى النطق بذلک، و قد یراد بانطاقه تعالى اقداره على النطق، کما فى قوله تعالى: «قالوا انطقنا الله الذى انطق کل شىء»، و هذا المعنى لیس مرادا هنا، لانه واقع فلا فائده فى طلبه.
و شرح فلان امره: اذا اظهره و اوضحه، و منه شرح المساله اذا بینها و فسرها و اوضح معناها، و شرح الله صدره للاسلام: و سعه لقبول الحق. و لا شک ان توسیع الصدر و القلب غیر ممکن على سبیل الحقیقه، و لکنه کنایه عن جعل القلب قابلا للحق، مهیئا لحلوله فیه، مصفى عما یمنعه و ینافیه.
و قال النظام النیسابورى: اذا اعتقد الانسان فى عمل من الاعمال ان نفعه زائد و خیره راجح، مال طبعه الیه و قوى طلبه و رغبته فى حصوله، و ظهر فى القلب استعداد شدید لتحصیله، فسمیت هذه الحاله سعه الصدر، و ان حصل فى القلب علم او اعتقاد او ظن یکون ذلک العمل مشتملا على ضرر زائد و مفسده راجحه، دعاه ذلک الى ترکه، و حصل فى النفس نبوه عن قبوله، فیقال لهذه الحاله: ضیق الصدر، لان المکان اذا کان ضیقا لم یتمکن الداخل من الدخول فیه، و اذا کان واسعا قدر على الدخول فیه، و اکثر استعمال شرح الصدر فى جانب الحق و الاسلام، و قد ورد فى الکفر ایضا، قال تعالى: «و لکن من شرح بالکفر صدرا».
قال امین الاسلام الطبرسى: و قد وردت الروایه الصحیحه انه لما نزل قوله تعالى: «فمن یرد الله ان یهدیه یشرح صدره للاسلام» الایه، سئل رسول الله صلى الله علیه و آله عن شرح الصدر ما هو؟ فقال: نور یقذفه الله فى قلب المومن، فینشرح له صدره و ینفسح، قالوا: فهل لذلک من اماره یعرف بها؟ قال صلى الله علیه و آله: نعم، الانابه الى دارالخلود، و التجافى عن دار الغرور، و الاستعداد للموت قبل نزول الموت.
قال النیسابورى: و هذا البیان مناسب لما ذکرنا، فان الانابه الى دار الخلود لابد ان یترتب على اعتقاد ان عمل الاخره زائد النفع و الخیر و التجافى عن دار الغرور انما ینبعث عن اعتقاد کون عمل الدنیا زائد الضر و الضیر، و الاستعداد للموت قبل نزوله نتیجه مجموع الامرین: الزهد فى الدنیا، و الرغبه فى الاخره.
و المراشد: جمع مرشد، و هو اما مصدر میمى بمعنى الرشد، کالمقصد بمعنى القصد، و جمع باعتبار الانواع، و منه قول الزمخشرى فى الاساس: هو یهدى الى المراشد، او اسم موضع.
قال الجوهرى: المراشد، المقاصد من الطرق، اى: الطرق المستقیمه، فان قصد الطریق هو استقامته.
و المعنى: اشرح قلبى لقبول مراشد دینک اى: هدایاته، او لسلوک مراشده اى: طرقه المستقیمه، و الله اعلم.
