ماه شوال

شوال ۱۴۴۵ در تقویم ایران
شنبه		۴	۱۱	۱۸	۲۵
یک‌شنبه		۵	۱۲	۱۹	۲۶
دوشنبه		۶	۱۳	۲۰	۲۷
سه‌شنبه		۷	۱۴	۲۱	۲۸
چهارشنبه	۱	۸	۱۵	۲۲	۲۹
پنج‌شنبه	۲	۹	۱۶	۲۳	۳۰
جمعه	۳	۱۰	۱۷	۲۴
دانشنامه تقویم

ماه شوال دهمین ماه قمری و از ماه‌های حج است و روز اول آن، عید سعید فطر از اعیاد بزرگ اسلامی بشمار می‌‌رود. حوادث تاریخی مهمی در این ماه روی داده است که مهمترین آن‌ها عبارت‌‌اند از:

• شهادت امام جعفرصادق علیه‌السلام در روز 25 ماه شوال سال ۱۴۸ قمری ، به گفته بعضی شهادت امام صادق علیه السّلام واقع شده ، و برخی روز شهادت را نیمه رجب گفته اند ، و علت شهادت آن حضرت ، انگور زهر آلودی بوده که به حضرت خورانده شد.
• وقوع غزوه احد و شهادت حضرت حمزه در سال ۳ قمری؛
• وقوع غزوه خندق و قتل عمرو بن عبدود دلاور عرب بدست امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در سال ۵ قمری.

اعمال ماه شوال

اعمال شب اول ماه شوال

شب اول: یکی از شبهای شریف است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیای آن احادیث بسیاری وارد شده ، از جمله در روایت آمده: آن شب کمتر از شب قَدر نیست ، و برای آن چند عمل مستحبّ است:

اوّل: غسل کردن هنگامی که آفتاب غروب کرد.

دوّم: شب زنده داری به نماز دعا و استغفار و درخواست از خدا و بیتوته [شب زنده داری] در مسجد.

سوم: پس از نماز مغرب و عشا و نماز صبح و نماز عید بخواند:

اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَ اللّٰهُ أَكْبَرُ ، اللّٰهُ أَكْبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ ، اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا هَدانا ، وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلَىٰ مَا أَوْلانا.

چهارم: چون نماز مغرب و نافله آن را خواند ، دستها را به جانب آسمان بلند کند و بگوید:

یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ ، یَا ذَا الْجُودِ ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ.

پس به سجده رود و در سجده صد مرتبه بگوی: «اَتوبُ اِلَی اللّهِ» [به سوی خدا میپویم] سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد ، که بخواست خدا برآورده خواهد شد.

و در روایت شیخ آمده است که پس از نماز مغرب به سجده رود و بگوید:

یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ ، یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ ، صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ ، وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ .

پس صد مرتبه بگوید: اتوب الی اللّه

پنجم: امام حسین علیهِ السّلامُ را زیارت کند که فضیلت بسیار دارد ، و زیارت مخصوص این شب در باب زیارات خواهد آمد اِن شاءَ اللّه تعالی

ششم: ده مرتبه: ذکر «یا دائِمَ الفَضلِ» را که بیان آن در اعمال شب جُمعه گذشت بگوید.

هفتم: ده رکعت نمازی که در شب آخر ماه رمضان گذشت بجا آورد.

نماز و دعای شب عید فطر

هشتم: دو رکعت نماز بجا آورد ، در رکعت اوّل پس از سوره «حَمد» هزار مرتبه «تَوحید» و در رکعت دوم یک مرتبه بخواند ، و پس از سلام سر به سجده گذارد و صد مرتبه بگوید: «أَتُوبُ إِلَى اللّٰهِ» آنگاه بگوید:

يَا ذَا الْمَنِّ وَ الْجُودِ ، يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ ، يَا مُصْطَفِيَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ افْعَلْ بِي كَذا وَ كَذا. و بجای «کذاو کذا» حاجات خود را بخواهد.

در روایت آمده که حضرت امیر المؤمنین علیهِ السّلامُ این دو رکعت نماز را به این کیفیت بجا می آرود ، سپس سر از سجده برمی داشت و می فرمود: « به حق آن خدای که جانم در دست قَدرت اوست هرکه این نماز را به جا آورد هر حاجت که از خدا بطلب ، به یقین عطا فرماید ، و اگر به شماره ریگ های بیابان گناه داشته باشد ، خدا آنها را بیامرزد ، در روایت دیگری بجای هزار مرتبه سوره «تَوحید» صد مرتبه وارد شده ، لیکن این نماز را باید پس از نماز مغرب و نافله آن بجا آورد.

شیخ طوسی و سیّد ابن طاووس پس از پایان نماز این دعا را نقل کرده اند:

يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ ، يَا رَحْمٰنُ يَا اللّٰهُ ، يَا رَحِيمُ يَا اللّٰهُ ، يَا مَلِكُ يَا اللّٰهُ ، يَا قُدُّوسُ يَا اللّٰهُ ، يَا سَلامُ يَا اللّٰهُ ، يَا مُؤْمِنُ يَا اللّٰهُ ، يَا مُهَيْمِنُ يَا اللّٰهُ ، ....

سپس به سجده می روی و می گویی:

يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ ، يَا رَبُِّ يَا رَبُِّ يَا رَبُِّ ، يَا مُنْزِلَ الْبَرَكاتِ بِكَ تُنْزَلُ كُلُّ حاجَةٍ ، أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ فِى مَخْزُونِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ وَ الْأَسْماءِ الْمَشْهُورٰاتِ عِنْدَكَ الْمَكْتُوبَةِ عَلَىٰ سُرادِقِ عَرْشِكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّى شَهْرَ رَمَضانَ ، وَ تَكْتُبَنِى مِنَ الْوافِدِينَ إِلىٰ بَيْتِكَ الْحَرامِ ، وَ تَصْفَحَ لِى عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ ، وَ تَسْتَخْرِجَ [لِی] یيَا رَبِّ كُنُوزَكَ يَا رَحْمٰنُ.

نهم: چهارده رکعت نماز بجای آورد ، در هر رکعت سوره «حَمد» و آیَةُ الکُرسی و سه مرتبه سوره «تَوحید» را بخواند ، تا در برابر هر رکعتی ثواب چهل سال عبادت و ثواب عبادت هرکه در آن ماه روزه گرفته ، و نماز خوانده برای او باشد.

دهم: شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده که در آخر شب غسل بجای آر ، و تا طلوع فجر در جای نماز خود بنشین.

اعمال روز عید فطر

روز اوّل ماه شوال روز عید فطر است ، و اعمال آن چند چیز است:

اوّل: پس از نماز صبح و نماز عید ، تکبیراتی که در شب عیبد پس از نماز فریضه میخواندی ، بخوان.

دوم: پس از نماز صبح دعایی را که سیّد روایت کرده: «اللَّهُمَّ إِنِّي تَوَجَّهْتُ إِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ أَمَامِي» بخوان ، و شیخ خواندن این دعا را پس از نماز عید ذکر کرده.

سوم: کنار گذاشتن زکات فطر پیش از نماز عید ، به شرحی که در کتابهای فقهی آمده. بدان که زکات فطر ، واجب مؤکّد ، و شرط قبولی روزه ماه رمضان و سبب حفظ انسان تا سال آینده است ، و حق تعالی در این آیه شریفه: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى ، وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى» زکات را مقدّم بر نماز ذکر فرموده.

چهارم: غسل است ، و بهتر آن است اگر ممکن شود آن را در نهر انجام دهند ، و وقت آن پس از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عید ، چنان که شیخ فرموده و در روایتی آمده است که غسل را در زیر سقف پوشیده بجا آور ، و چون خواستی غسل کنی بگو:

اَللَّهُمَّ إِیمَاناً بِکَ ، وَ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ ، وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ .

آنگاه «بسم اللّه» بگو و غسل را بجای آر ، و هنگامی که از غسل فارغ شدی بگو:

اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی ، وَ طَهِّرْ دِینِی ، اَللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ .

پنجم: پوشیدن جامه نیکو ، و بکار بردن بوی خوش ، رفتن به صحرا برای بجا آوردن نماز عید در زیر آسمان در غیرشهرمکه.

ششم: افطار کردن پیش از نماز عید ، در اول روز و بهتر آن است که با خرما یا شیرینی باشد و شیخ مفید فرموده: خوردن مقدار کمی از تربت سیدالشهدا که از هر دردی شفاست ، مستحب است.

هفتم: چون برای رفتن به نماز عید آماده شدی ، بیرون نرو مگر پس از طلوع آفتاب ، و بخوان دعاهایی را که سیّد ابن طاووس در کتاب» اقبال «نقل کرده از جمله ابو حمزه ثمالی از امام باقر علیهِ السّلامُ روایت کرده که هنگامی که برای نماز عید فطر و قربان و جُمعه آماده بیرون رفتن شدی ، این دعا را بخوان:

اَللّٰهُمَّ مَنْ تَهَيَّأَ فِى هٰذَا الْيَوْمِ أَوْ تَعَبَّأَ ، أَوْ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفادَةٍ إِلىٰ مَخْلُوقٍ ، رَجاءَ رِفْدِهِ وَ نَوافِلِهِ ، وَ فَواضِلِهِ وَ عَطايَاهُ ، فَإِنَّ إِلَيْكَ يَا سَيِّدِى تَهْيِئَتِى وَ تَعْبِئَتِى ، وَ إِعْدادِى وَ اسْتِعْدادِى ، رَجاءَ رِفْدِكَ وَ جَوائِزِكَ ، وَ نَوافِلِكَ وَ فَواضِلِكَ ، وَ فَضائِلِكَ وَ عَطاياكَ ، وَ قَدْ غَدَوْتُ إِلىٰ عِيدٍ مِنْ أَعْيادِ أُمَّةِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَيْهِ وَ عَلَىٰ آلِهِ ، وَ لَمْ أَفِدْ إِلَيْكَ الْيَوْمَ بِعَمَلٍ صالِحٍ أَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ ، وَ لَا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوقٍ أَمَّلْتُهُ ، وَ لٰكِنْ أَتَيْتُكَ خاضِعاً مُقِرّاً بِذُنُوبِى وَ إِساءَتِى إِلىٰ نَفْسِى ، فَيا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ يَا عَظِيمُ اغْفِرْ لِىَ الْعَظِيمَ مِنْ ذُنُوبِى ، فَإِنَّهُ لَايَغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ إِلّا أَنْتَ ، يَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.

هشتم: خواندن نماز عید است ، و آن دو رکعت است: در رکعت اول سوره های «حَمد» و «اعلی» و پس از سوره «حَمد» و «اَعلی» پنج تکبیر بگوید ، و بعد از هر تکبیری دست به قنوت بردارد ، و بگوید:

اَللّٰهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرِياءِ وَ الْعَظَمَةِ ، وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ ، وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ ، وَ أَهْلَ التَّقْوىٰ وَ الْمَغْفِرَةِ ، أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هٰذَا الْيَوْمِ الَّذِى جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِينَ عِيداً ، وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً وشَرَفاً وَ مَزِيداً أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِى فِى كُلِّ خَيْرٍ أَدْخَلْتَ فِيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ ، وَ أَنْ تُخْرِجَنِى مِنْ كُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ[ أجْمَعِين] . اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا سَأَلَكَ [مِنْهُ] عِبادُكَ الصَّالِحُونَ ، وَ أَعُوذُ بِكَ [فِيهِ] مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُكَ الصَّالِحُونَ. [الْمُخْلِصُونَ].

پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود ، و پس از رکوع و سجود برای رکعت دوم قیام کند ، و پس از سوره «حَمد» سوره «شمس» را بخواند ، سپس چهار تکبیر بگوید ، و پس از هر تکبیری دست به قنوت بردارد ، و همان دعا را بخواند ، چون فارغ شد پنجمین تکبیر را گفته و به رکوع رود ، و نماز را به پایان برساند ، و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا علیها السلام را بجا آورد.پس از نماز عید دعاهای بسیاری وارد شده که شاید بهترین آنها دعای چهل وششم صحیفه کامله سجادیه باشد.مستحب است نماز عید زیر آسمان و روی زمین بدون فرش واقع شود ، و از جایگاه نماز ، از غیر آن راهی که به نماز آمده بود بازگردد ، و برای قبول شدن اعمال برای برادران دینی خود دعا کند.

نهم: حضرت سیّد الشهداء علیه السّلام را زیارت کند.

دهم: دعای «ندبه» را بخواند که ان شاء اللّه تعالی بعد از این بیاید ، و سیّد ابن طاووس فرموده که چون از دعا فارغ شود ، به سجده رود و بگوید: أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارٍ حَرُّهَا لا یُطْفَیٰ وَ جَدِیدُهَا لا یَبْلَیٰ ، وَ عَطْشَانُهَا لا یَرْوَیٰ. پس گونه راست را بر زمین گذارد و بگوید: إِلَهِی لا تُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی وَ تَعْفِیرِی لَكَ بِغَیْرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیْکَ بَلْ لَكَ الْمَنُّ عَلَیَّ. سپس گونه چپ را بر زمین گذارد و بگوید:إِرْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ.

آنگاه به حال سجده برگردد و بگوید: إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ ، فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ ، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ ؛ یَا کَرِیمُ. پس صد مرتبه بگوید: الْعَفْوَ الْعَفْو.َ آنگاه سیّد فرموده:وَ لا تَقْطَعْ یومَک هذا بالَّلِعبِ و الإهمالِ ، و أَنْتَ لا تَعْلَمُ أَ مَرْدُودُ أَمْ مقبولُ الأعمالُ ، فإنْ رَجَوْتَ القَبُولَ ، فقابِلْ ذلک بالشُکر الجَمیلِ ، و إنْ خِفْتَ الرَّدَ ، فَکُنْ أَسیرَ الحُزْنِ الطَویل.

منابع

• شیخ عباس قمی، هدایة الانام الی وقایع الایام، ص ۳۲.
• شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص 611-600.