عید قربان

روز دهم ذی حجه با نام عید قربان یکی از عیدهای بزرگ مسلمانان است. این روز مطابق است با روزی که حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیهما السلام از امتحان الهی سربلند بیرون آمدند. در این روز حضرت ابراهيم علیه السلام مطابق با برداشتی که از خواب خود نموده بود فرزندش اسماعيل را به قربانگاه برد ولی جبرئيل همراه با «قوچى» فرود آمد و ابراهيم آن را به جای اسماعیل قربانی كرد.

قربانی نمودن در این روز بر کسی که حج تمتع به جا می‌آورد، واجب و بر دیگران مستحب است. مسلمانان در کشورهای اسلامی روز عید قربان را تعطیل نموده جشن می گیرند.

منی و اعمال آن

منی محلی است که حجاج صبح عید قربان جهت انجام اعمال آن به آنجا وارد می‌شوند. اعمال منی عبارت است از:

1. رمی جمره
2. قربانی
3. حلق و تقصیر

قربانی پس از رمی جمره عقبه انجام می گیرد. معنی قربان و قربانی، هر عملی که انسان به وسیله آن بخواهد خود را به رحمت الهی نزدیک کند.

خداوند در قرآن مجید راجع به قربانی چنین می‌فرماید: «وَالبُدنَ جَعَلناها لَکُم مِن شَعائِر الله». بُدن و بَدَنة به منزله شتران قربانی است. یعنی این قربانیان را قرار دادیم، چون جزو شعائر الهی است؛ یعنی این قربانی ها از شعارهای دینی می‌باشد.

داستان قربانی

چون شب هشتم ذی الحجه (شب ترویه) فرارسید، حضرت ابراهیم بعد از انجام وظائف عبادی، سر بر بالین استراحت نهاد و در خواب به او ندا شد: ای خلیل گر تشنه وصال مائی برخیز و با کارد تیز فرزند دلبند خود را قربانی کن! ابراهیم از هیبت این خطاب بیدار شده و با خود گفت: آیا این امر رحمانی است یا وسوسه شیطانی؟ شب عرفه نیز همان خواب را دید و در شب نحر (عید قربان) نیز همین خواب را دید و یقین او زیاد شد و صبح روز عید قربان ابراهیم خلیل با همسرش هاجر وداع کرده و با اسماعیل از خانه به سوی منی روی نهادند.

وقتی به منی رسیدند، جریان خواب خود را به فرزندش بازگو کرد و اسماعیل در واکنش به این سخن پدر چنین گفت: ای پدر بزرگوار من اگر هزار جان داشتم، همه را به فرمان الهی قربان می‌کردم و تسلیم امر الهی می‌شدم.

ابراهیم چون در منی به جمره اول رسید، شیطان آمد که او را تعرض کند، هفت سنگ به سوی او انداخت و در جمره دوم و سوم هم هفت سنگ پرتاب کرد. این رمی جمرات ثلث از جمله مناسک حج شد. پس هنگامی که پدر و پسر حکم خدا را گردن نهادند، ابراهیم پیشانی پسر را بر زمین نهاد و تیغ تیز بر حلق او گذارد اما ذره‌ای از پوست و گوشت و رگ او بریده نشد و سرانجام از طرف حق سبحانه و تعالی ندا آمد که عمل ابراهیم مقبول درگاه ما شد و آن را پسندیدیم.

اعمال شب عید قربان

از امام صادق علیه السلام روایت شده که از پدرانش چنین نقل فرمودند: «امام علی علیه السلام دوست داشت چهار شب از سال، خود را فارغ نماید؛ شب اول رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان».

ممکن است منظور از فراغت، فراغت برای عبادت در آن با زنده نگهداشتن آن باشد. بلکه به قرینه احادیث مشابه ظاهراً منظور همین است. زنده نگهداشتن آن عبارت از فارغ ساختن نفس، قلب و اعضای بدن در خدمت به خداوند متعال است، به این صورت که دل او در یاد خدا بوده، بدنش مشغول فرمانبرداری و عبادت خدا بوده و در طول شب هیچ چیزی حتی مناجات، او را از خداوند غافل ننماید؛ مگر این که مشغول شدن به این مناجات نیز برای خدا و به خاطر او باشد که این مطلب اولین درجه مراقبت می‌باشد. در شب و روز عید زیارت امام حسین علیه‌السلام مستحب است.

اعمال روز عید قربان

روز عید قربان بسیار روز شریفی است. با شروع روز عید باید بر تمامی کارهایی که باعث رضایت و جلب عطوفت پروردگار است، مواظبت نمود.

از کارهای مهم در این روز، قربانی است. این عمل همان‌گونه که در روایات آمده واجب است؛ گرچه مراد از وجوب در اینجا استحبابی است که بر آن تاکید شده است. اعمال آن چند چیز است؛ غسل، خواندن نماز عید و در این روز افطار بعد از نماز از گوشت قربانی مستحب است و قربانی که سنت مؤکد می‌باشد.

شرایط ذبح

واجب است بر کسی که حج تمتع به جا می‌آورد، ذبح یک هدی یعنی یک شتر یا یک گاو و یا یک گوسفند؛ البته قربانی شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است. قربانی سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی نیست.

احکام ذبیحه

حجاج در روز عید قربان اولین چیزی که می‌خورند، باید (مستحب موکد است) از گوشت قربانی باشد. و احتیاط مستحب آن است که ذبیحه را سه قسمت کند. قسمتی را هدیه و یک قسمت را صدقه و قدری را هم بخورد و صدقه را به مؤمنین بدهد و خوردن قدری از قربانی مطلوب است.

خوب است گوشت قربانی را سه قسمت کنند، یک قسمت برای همسایه‌ها قسمتی دیگر برای کسانی که درخواست کرده و قسمت سوم را برای خانواده خود نگهدارد. پوست آن را صدقه و به قصاب از گوشت قربانی ندهد. (کراهت دارد)

در صورت ممکن بهتر است قربانی شتر باشد و اگر نبود گاو و یا گوسفند. همچنین بهتر است در صورتی که قربانی شتر و گاو باشد، جنس آن ماده باشد و اگر قربانی گوسفند یا بز بود، بهتر است جنس آن نر باشد.

منابع

• عید قربان، طیبه عطایی، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی) تاریخ بازیابی: 21 مهر 1392.