رعایت ادبیات دانشنامه ای متوسط
شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

سید محمد حجت کوه کمری

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۰ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۴۳ توسط Mohammadi (بحث | مشارکت‌ها) (Mohammadi صفحهٔ سید محمد حجت کوه کمره ای را به سید محمد حجت کوه کمری که تغییرمسیر بود منتقل کرد)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

آیت الله سید محمد حجت کوه‌کمری (۱۳۷۲-۱۳۱۰ ق)، از فقها و مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم هجری است. او یکی از شاگردان برجسته آیة الله حائری یزدی بود و پس از ایشان، سمت مرجعیت عالم تشیع و مدیریت حوزه علمیه قم را به عهده داشت. بنای مدرسه حجتیه در قم از جمله خدمات اوست.

حجت کوه کمری.jpg
نام کامل سید محمد حجت کوه‌کمری
زادروز ۱۳۱۰ قمری
زادگاه تبریز
وفات ۱۳۷۲ قمری
مدفن قم

Line.png

اساتید

آیة الله حائری یزدی، سید محمدکاظم یزدى، شیخ شریعت اصفهانى، میرزا حسین نائینى،...

شاگردان

شیخ مرتضى حائرى، سید محمدحسین طباطبایى، سید محمد محقق داماد،...

آثار

رساله استصحاب، کتاب البیع، جامع الاحادیث و الاصول، حاشیه بر کفایة الاصول، لوامع الآثار الضروریة، مستدرک المستدرکات،...

ولادت و نسب

سید محمدحجت کوه کمری در ماه شعبان ۱۳۱۰ هجرى قمرى در منطقه کوه کمر تبریز متولد شد. او از سادات حسینى است و نسبش با ۲۵ واسطه به امام سجاد علیه السلام می‌رسد.[۱] پدرش سید على، که خود اهل فضل و دانش و کمالات معروف عصر خویش بود، از دوران کودکى تربیت فرزندش را به عهده گرفت.

تحصیلات و استادان

نخستین مکتب درسى و محفل تربیتى سید محمد حجت محضر پر از صفا و معنویت پدرش بود. او در زادگاه خویش به جهت ذکاوت و هوش سرشار توانست در اندک زمان علاوه بر ادبیات معمول و مقدمات فقه و اصول، با علوم عقلى و ریاضیات نیز آشنا شود. آقا سید محمد علاوه بر این علوم، در علم طب که معروف به طب قدیم بود وارد شد و آن را فراگرفت. همچنین وى با علم فیزیک و شیمى نیز در همان دوران جوانى آشنا گردید.

چنانچه از گفته هاى خود آقاى حجت برمى آید، وى براى فراگیرى برخى از کتب حوزه نزد استاد حاضر نشده است بلکه با مطالعه خویش توانسته حتى آن را تدریس کند. آقاى رازى از زبان وى مى گوید: به حقیر فرمودند همه شرح کبیر موسوم «ریاض» سید على طباطبایی را در نزد پدر خود در تبریز خواندم و جلدین شرح لمعه را با مطالعه تنها یعنى بدون این که نزد استاد خوانده باشم، دو دوره در تبریز درس گرفتم و پس از تکمیل سطوح به نجف اشرف عزیمت نمودم.[۲]

وى در سال ۱۳۳۰ هجرى قمرى در ۲۰ سالگى بود که راهى حوزه علمیه نجف گردید و در آن دیار نیز آن چه که در توان داشت براى رسیدن به منزلت عالى علمى و معنوى بکار گرفت. اساتیدى که آیت الله حجت در نجف در محفل درس آن ها حاضر گشت عبارتند از:

مدت اقامت سید محمد حجت در حوزه علمیه نجف ۲۰ سال طول کشیده است. وى در این مدت هم دوره هاى تحصیل را در علوم مختلف به پایان رسانده و هم به منزلت بزرگ علمى نائل مى شود و در اواخر در حوزه نجف مسجد شیخ انصارى و مقبره میرزاى شیرازى شاهد درس باشکوه ایشان بوده است. آیت الله حجت در سال ۱۳۴۹ هجرى قمرى به جهت بیمارى و ناراحتى هاى جسمى به ایران بازمى گردد.

آیت الله حجت در حوزه علمیه نجف، از بزرگانى چون شیخ الشریعه اصفهانى، حاج میرزا حسین نائینى، سید ابوالحسن اصفهانى، سید محمد فیروزآبادى، شیخ عبدالکریم حائرى و شیخ ضیاءالدین عراقى اجازه اجتهاد و اجازه نقل روایتى نیز داشتند.[۴]

تدریس و شاگردان

در سال ۱۳۴۹ قمرى آیت الله سید محمد حجت در قم اقامت گزید[۵] و تدریس در این حوزه را آغاز نمود. در آن روزگار حوزه علمیه قم در سرآغاز شکوفایى خود قرار داشت و در رأس این حوزه علمیه انسان بزرگ و عالم اندیشمندی چون آیت الله حائری قرار گرفته و این حوزه در سایه توجه و تلاش هاى ایشان مى رفت که از غربت عزلت در فراموشى بار دیگر در جهان اسلام مطرح شود و نامش شهره عالم گردد.

آیت الله حائرى که از سال ۱۳۴۰ هجرى قمرى مشغول سامان دادن این حوزه بود، توانسته بود کارهاى بسیار اساسى را انجام دهد. لیکن این براى آیت الله حائرى به معناى پایان یافتن مسئولیت نبود بلکه براى ایشان که هنوز به عظمت حوزه علمیه قم مى اندیشید، حضور اساتیدى چون آیت الله حجت که تجربه تدریس و تربیت سال هاى متمادى حوزه علمیه نجف را داشت، بسیار مبارک و مغتنم بود، لذا آیت الله حائرى از همان ابتداى اقامت آیت الله حجت در قم با ایشان نسبت بسیار نزدیکى را برقرار مى سازد و آیت الله حجت در عین تدریس در حوزه، یکى از ملازمین و مشاورین آیت الله حائرى نیز قرار مى گیرد.

آیت الله حجت کوه کمره ای چه در قم و چه در حوزه علمیه نجف، مورد توجه دوستداران علم و فضیلت بود و کسانى که از کیاست و هوش و استعداد برخوردار بودند از درک محضر ایشان غافل نمى شدند. آثار الحجه با تحلیل موقعیت علمى آیت الله حجت در حوزه علمیه قم مى نویسد: «پس از مرحوم آیت الله حائرى (مؤسس حوزه) در میان زعماء گذشته حوزه علمیه قم، مرحوم آیت الله حجت از کسانى است که از حوزه تدریس فضلاى برجسته و دانشمندان بزرگ و علماى عالی مقام و مجتهدین عظام بیرون آمده و در شهرستان قم و حوزه علمیه و سایر شهرستان هاى دور و نزدیک ایران مشغول به تدریس و تصنیف و تألیف و خدمات دینى مى باشند». وى ۱۳۶ تن از شاگردان ایشان را که هر یک از علماى خدمتگذار و اساتید معروف بوده اند نام مى برد، از جمله:

  1. حاج سید یونس اردبیلى
  2. آقا مهدى حائرى
  3. حاج سید مهدى انگجى
  4. حاج سید مرتضى ایروانى
  5. حاج شیخ مرتضى حائرى
  6. آقا سید محسن حجت (فرزند ایشان)
  7. آقا شیخ محسن مشکینى
  8. آقا حجت مهدى اراکى
  9. آقا میرزا محمدعلى طباطبایى
  10. سید محمدحسین طباطبایى (صاحب المیزان)
  11. شیخ قربانعلى اعتمادى تبریزى
  12. میرزا محمد بنایى
  13. سید محمد محقق داماد
  14. شیخ عبدالحسن غروى تبریزى
  15. حاج سید صادق لواسانى
  16. آقا سید حسین بدلا
  17. شیخ اسدالله کاشانى
  18. شیخ احمد عراقى
  19. شیخ ابوطالب تجلیل
  20. شیخ محمدباقر عرفانى بیهودى.[۶]

آثار و تألیفات

آیت الله حجت در زمینه هاى گوناگون نیز کتاب هایى نگاشته اند و آثارى که از ایشان به جاى مانده است فراوان است. هر چند مجموعه آثار ایشان در دسترس نیست و نوشته هاى ایشان در موضوعات مختلف عبارتند از:

  1. رساله استصحاب، در اصول
  2. کتاب البیع، در فقه
  3. جامع الاحادیث و الاصول، در حدیث و رجال
  4. حاشیه بر کفایة الاصول
  5. کتاب الصلوة
  6. لوامع الآثار الضروریة، در بررسى روایات نبویه در فروع و اصول
  7. مستدرک المستدرکات، در استدراک آن چه که از صاحب مستدرک الوسائل به آن نپرداخته است.
  8. کتاب الوقف.

فعالیتهای اجتماعی

پس از رحلت آیت الله حائرى در سال ۱۳۵۵ قمرى، آیت الله حجت کوه کمره اى از جمله سه تن از کسانى بود که آیت الله حائرى امور اداره حوزه علمیه قم را براى آن ها وصیت و سفارش کرده بود.[۷] چنانچه در کتاب علماى معاصرین آمده است، حاج شیخ عبدالکریم یزدى حائرى پیش از آن که بدرود جهان گفته باشد، آیت الله حجت را به نماز خواندن در جاى خود در مسجد حضرت تعیین و به وصایت و نیابت او در انجام کلیه امور مذهبى چند ماه پیش از وفات خود تنصیص فرمودند.[۸]

همچنین پس از رحلت آیت الله حائرى، مرجعیت آیت الله حجت نیز مطرح گردید. وى به لحاظ این که در زمان حیات آیت الله حائرى مورد توجه ایشان بود، مرحوم آیت الله حائرى احتیاطات خود را به ایشان ارجاع مى دادند. کم‌کم داراى مقلد شده تا فوت مرحوم حاج شیخ و پس از ایشان جمع کثیرى از مقلدین حاج شیخ به ایشان گرویدند.[۹] تا این که با رحلت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانى و آیت الله سید حسین قمى، مؤمنین از سراسر جهان اسلام به ایشان متوجه مى شوند. وى پس از آیت الله بروجردى اولین مرجع عالم تشیع بود و میلیون‌ها شیعه از ایشان تقلید مى کردند.[۱۰] دوره جدید دوره پس از رحلت آیت الله حائرى داراى ویژگى هاى بخصوص عصر ایشان نبوده است.

در روزگارى که آیت الله حائرى بنیان حوزه علمیه قم را بنا نهاد و بر کالبد نیم جان آن روح تازه دمید، عصر مشکلات و سخت ترین روزهاى علماى اسلام و حوزه هاى علمیه است چرا که در این دوره حوزه مستقیماً در معرض حملات ناجوانمردانه حاکم وقت، رضاخان پهلوى قرار گرفته بود و او هر چه مى توانست براى جلوگیرى از سامان یافتن حوزه انجام مى داد. اما در دوره پس از رحلت آیت الله حائرى هر چند همچنان فشارها وجود داشت لیکن حوزه علمیه در جهان مختلف داراى استحکام و ثبات بود. و حکومت پهلوى نیز که این بار پسرش محمدرضا در رأس امور بود اندکى محتاطانه با علماء و حوزه برخورد مى کرد. علماء در این دوره توانسته اند علاوه بر استحکام پایه هاى حوزه علمیه به گسترش آن در قم و سایر شهرهاى ایران نیز بپردازند.

آیت الله حجت در این دوره توانست چندین کار مهم و اساسى در حوزه علمیه قم انجام دهد. وى پس از قرار گرفتن در رأس حوزه، در کنار سامان دادن به وضع معیشتى طلاب که آن روزها طلاب به سختى زندگى خود را مى گذراندند، در جهت اسکان و فراهم ساختن زمینه رشد و تحصیل آنان نیز تلاش کرد. مدرسه حجتیه ایشان که به وسعت ۱۳ هزار مترمربع با ۱۲۶ حجره و با مدرس و مسجد ساخته شد در همین راستا بود.

آیت الله حجت در کنار این مدرسه، کتابخانه اى نیز تأسیس کردند که ۱۰۰۰ جلد کتاب در زمینه هاى مختلف در آن وجود دارد و امروزه محل مطالعه طلاب و محققین است.

از دیگر تلاش هاى آیت الله حجت جمع آورى کتاب ها و نسخه هاى خطى از نوشته هاى علماء بزرگوار بود که امروزه ذخایرى بسیار گرانسنگ از گذشته است.[۱۱]

وفات

مرحوم آیت الله محمد حجت کوه کمری، سرانجام در روز دوشنبه سوم جمادى الاول ۱۳۷۲ قمرى (۱۳۳۱ شمسی) جان به جان آفرین تسلیم کرد. مقبره وى در جلو مسجد مدرسه حجتیه در قم واقع شده است.

پانویس

  1. فقهای نامدار شیعه، عقیقی بخشایشی
  2. همان.
  3. ریحانة الادب، ج۲، ص۲۴.
  4. علماء معاصرین، خیابانى، ص ۲۱۵.
  5. علماء معاصرین، خیابانى، ص ۲۱۴.
  6. آثار الحجة،محمد رازى، ج۱، ص۱۹۴.
  7. آیینه دانشوارن، ریحان یزدى، ص ۵۳.
  8. علماء معاصرین، ملا على خیابانى، ص ۲۱۵.
  9. آثار الحجة، جلد ۱، ص ۱۱۳ با اندکى تغییر و تصرف.
  10. همان.
  11. این آثار در کتابخانه خصوصى فرزند ایشان، حجة الاسلام حاج سید حسن حجت است و فهرستى از آن نیز منتشر شده است.

منابع

  • سعید عباس زاده، ستارگان حرم، جلد۱.
  • جامعه مدرسین، مجله نور علم، شماره۱۰.