دراسة حول نهج‌البلاغة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
سطر ۱: سطر ۱:
[[پرونده:Ketab253.jpg|بندانگشتی|دراسة حول نهج‌البلاغة]]
+
[[پرونده:Ketab253.jpg|بندانگشتی|[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/42669/%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A9-%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%86%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87/&from=search&&query=%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A9%20%D8%AD%D9%88%D9%84&count=20&execute=true#!resource '''دراسة حول نهج‌البلاغة''']]]
 +
کتاب '''«دراسة حول نهج‌البلاغة»''' تألیف مرحوم سید محمدحسین حسینی جلالی (م، ۱۳۹۹ش) به زبان عربى است، که به معرفی کتاب «[[نهج البلاغة|نهج‌البلاغه]]» و بررسی اسناد و اعتبار آن و نیز معرفی گردآورندۀ «نهج‌البلاغه» یعنی [[سید رضى]] و شرح مقدمه او بر این کتاب شریف می پردازد. کتاب حاضر در تابستان ۱۳۸۵ قمری در [[نجف]] اشرف نگاشته شده است.
  
'''دراسة حول نهج‌البلاغة''' كتابى به زبان عربى است، درباه نهج‌البلاغه [[سید رضى]]. اين كتاب در تابستان 1385ق. در نجف اشرف نگاشته شده است.
+
==محتوای کتاب==
  
== ساختار كتاب ==
+
در ابتداى مقدمه، مؤلف با یادآورى جایگاه رفیع [[نهج البلاغة|نهج‌البلاغه]] در میان اصحاب عقاید و فرق مختلف، به اقتصار و اکتفاء [[سید رضى]] به نقل متن خطب و رسائل و حِکم [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه‌السلام بدون پرداختن به [[سند حدیث|اسناد]] آن‌ها اشاره کرده، سپس بحث خود را درباره [[خبر متواتر|تواتر]] یا عدم تواتر کتاب نهج‌البلاغه در دو مقام پى مى‌گیرد:
  
كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى طولانى به قلم مؤلف و دو باب اصلى مى‌باشد.
+
مقام اول: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه به سید رضى.
  
== گزارش محتوا ==
+
مقام دوم: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه از جانب سید رضى به امام على علیه‌السلام.
  
در ابتداى مقدمه، مؤلف با يادآورى جايگاه رفيع نهج‌البلاغه در ميان اصحاب عقايد گوناگون و نيز ارباب فرق مختلف، به اقتصار و اكتفاء [[سيد رضى]] به نقل متن خطب و رسائل و حِكَم حضرت بدون پرداختن به اسناد آن‌ها اشاره كرده، سپس بحث خود را درباره تواتر يا عدم تواتر كتاب نهج‌البلاغه در دو مقام پى مى‌گيرد:
+
به گفته مؤلف، درباره اِسناد نهج‌البلاغه به سید رضى، ادعاى تواتر امکان‌پذیر است، چنانکه این امر از اسانید [[مشایخ|مشایخ]] اجازات این کتاب و نیز تصریح خود سید رضى و کسانى که پس از وى مى‌زیسته‌اند، به خوبى پیداست. در این قسمت مؤلف شبهات وارده در مورد انتساب این کتاب به [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سید رضى]] را مطرح و بدان‌ها پاسخ گفته و از صحت انتساب آن به سید رضى دفاع کرده است. مرحوم امتیاز على‌خان عرشی پنج دلیل براى اثبات اینکه نهج‌البلاغه نوشته، سید رضى است، اقامه کرده که مؤلف به نحو اختصار آن‌ها را بیان نموده است و خود نیز دو دلیل بدان‌ها افزوده است. مؤلف همچنین به ارجاعاتى که سید در دیگر آثار خود از جمله: "[[المجازات النبویه (کتاب)|المجازات النبویة]]" و "[[حقایق التأویل فی متشابه التنزیل (کتاب)|حقائق التأویل]]" به نهج‌البلاغه داشته، اشاره مى‌کند که خود این نشان‌گر آن است که گردآورنده سخنان حضرت در قالب کتاب نهج‌البلاغه خود [[شریف الرضی، محمد بن حسین|شریف رضى]] است.
  
مقام اول: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه به سيد رضى.
+
اما تواتر طریق سید رضى به [[امام علی علیه السلام|امام على]] علیه‌السلام مبتنى بر ثبوت تواتر مصادرى است که [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سید رضى]] از آن‌ها در خلق اثر خویش بهره برده است و این امرى است که سید رضى خود آن را ادعا ننموده؛ بلکه استفاضه در این مورد کارگشاست، چنانکه در تمام روایاتى که از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]](ص) و [[صحابی|صحابه]] و...نقل شده، به استفاضه بسنده مى‌شود. بنابراین نمى‌توان در مورد تک تک فقرات این کتاب تواتر را مدعى شد و ما هر چند به تمام مصادرى که سید از آن‌ها بهره برده آگاهى نداریم؛ اما حجیت قول [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سید رضى]] در مقام یک راوى و [[فقیه|فقیه]] در این مورد براى ما کافى است که به روایت او اعتماد ورزیم. در ادامه، مؤلف با اشاره به تصریح مصادر تاریخى بر شهرت مأثورات منقول از امام على(ع)، به شبهاتى که درباره ثبوت صدور محتواى نهج‌البلاغه از امام(ع) مطرح گردیده، پاسخ گفته است. مؤلف این شبهات را از کتاب "على بن ابى‌طالب" نوشته احمد زکى صفوت پاشا، نویسنده مصرى و نیز عباس محمود عقاد در کتاب "العبقریات الاسلامیة" و... نقل مى‌کند.
  
مقام دوم: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه از جانب سيد رضى به [[امام على(ع)]].
+
به مناسبت سخن از اِسناد نهج‌البلاغه سید رضى به امام(ع)، مؤلف به نقل دیدگاه صالح بن مهدى مُقبلى (۱۰۴۷-۱۱۰۸ ق)، از علماى [[زیدیه|زیدى]] [[یمن|یمن]] درباره نهج‌البلاغه پرداخته و اتهامات وى را پاسخ گفته است.
  
به گفته مؤلف، درباره اِسناد نهج‌البلاغه به سيد رضى، ادعاى تواتر امكان‌پذير است، چنانكه اين امر از اسانيد مشايخ اجازات اين كتاب و نيز تصريح خود سيد رضى و كسانى كه پس از وى مى‌زيسته‌اند، به خوبى پيداست.
+
معرفى کتاب نهج‌البلاغه و مؤلف آن، موضوع دیگرى است که به اجمال در مقدمه بدان پرداخته شده و از اهتمام ویژه علماى [[بلاغت]] و ادب و نیز دانشمندان علوم [[اهل البیت|اهل بیت]](ع) نسبت به استنساخ آن و نیز نگاشتن شرح و تعلیقه و اجازه بر آن پس از نگارش تاکنون یاد شده است.
  
اما تواتر طريق سيد رضى به امام على عليه‌السلام مبتنى بر ثبوت تواتر مصادرى است كه [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] از آن‌ها در خلق اثر خويش بهره برده است و اين امرى است كه [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] خود آن را ادعا ننموده؛ بلكه استفاضه در اين مورد كارگشاست، چنانكه در تمام رواياتى كه از پيامبر اكرم(ص) و صحابه و...نقل شده، به استفاضه بسنده مى‌شود. بنابراين نمى‌توان در مورد تك تك فقرات اين كتاب تواتر را مدعى شد و ما هر چند به تمام مصادرى كه سيد از آن‌ها بهره برده آگاهى نداريم؛ اما حجيت قول [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] در مقام يك راوى و فقيه در اين مورد براى ما كافى است كه به روايت او اعتماد ورزيم.
+
در ادامه مؤلف با ترسیم یک جدول به کارهایى که طى سده‌هاى پنجم تا چهاردهم قمرى در رابطه با نهج‌البلاغه صورت پذیرفته اشاره مى‌کند. این کارها عبارتند از: استنساخ، شرح و تعلیقه، ترجمه، چاپ و اجازات. مؤلف با توجه به جدول مذکور، نکات ذیل را یادآور مى‌شود:
  
به مناسبت سخن از اِسناد نهج سيد رضى به امام(ع)، مؤلف به نقل ديدگاه صالح بن مهدى مُقبلى(1047-1108ق.)، از علماى زيدى يمن درباره نهج‌البلاغه پرداخته و اتهامات وى را پاسخ گفته است.
+
۱. نهج‌البلاغه از همان آغاز نگارش مورد توجه ویژه افراد از گروه‌هاى مختلف بوده است.
  
معرفى كتاب نهج‌البلاغه و مؤلف آن موضوع ديگرى است كه به اجمال در مقدمه بدان پرداخته شده و از اهتمام ويژه علماى بلاغت و ادب و نيز دانشمندان علوم اهل بيت(ع) نسبت به استنساخ آن و نيز نگاشتن شرح و تعليقه و اجازه بر آن پس از نگارش تا كنون ياد شده است.
+
۲. اولین ترجمه نهج‌البلاغه به زبان فارسى صورت گرفته که مربوط به قرن دهم هجرى است و پس از آن این کتاب به ترتیب به زبان ترکى، اردو، انگلیسى و سپس آلمانى ترجمه شده است.
  
در ادامه مؤلف با ترسيم يك جدول به كارهايى كه طى سده‌هاى پنجم تا چهاردهم قمرى در رابطه با نهج‌البلاغه صورت پذيرفته اشاره مى‌كند. اين كارها عبارتند از: استنساخ، شرح و تعليقه، ترجمه، چاپ و اجازات.
+
۳. قبل از ظهور صنعت چاپ، اهل علم و حدیث اهتمام ویژه‌اى به حفظ نهج‌البلاغه، همانند حفظ [[قرآن|قرآن کریم]] داشتند و همانند قرآن بدان [[تبرک]] مى‌جستند که از جمله حفّاظ این کتاب شریف مى‌توان از قاضى جمال‌الدین محمد بن حسین بن محمد کاشانى نام برد که این کتاب را از حفظ مى‌نگاشت.
  
مؤلف با توجه به جدول مذكور، نكات ذيل را يادآور مى‌شود:
+
"عنوان نهج‌البلاغه" و "شجره‌نامه سید رضى"؛ از جمله موضوعاتى است که در مقدمه بدان‌ها پرداخته شده است. در ادامه به مقام ادبى و شعرى سید رضى اشاره شده، نمونه‌اى از اشعار وى درج و سخن بزرگانى چون ابومنصور ثعالبى و ابن عنبه درباره وى نقل گردیده است. همچنین از مناصبى که وى در زمان خلیفه عباسى [[قادر(خلیفه عباسی)|القادر بالله]] عهده‌دار شد، سخن به میان آمده و مؤلف یادآور شده که القاب و مناصبى که دستگاه خلافت به وى اعطا کرد، انگیزه سیاسى داشت؛ یعنى با این هدف صورت مى‌گرفته که حتى‌الامکان [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سید رضى]] را از خلافت فاطمیان [[مصر]] که دشمن دستگاه خلافت [[حکومت بنی عباس|عباسى]] بود دور سازد؛ اما هیچ کدام از این القاب و مناصب نتوانست، در روحیه حقیقت‌جوى [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سید رضى]] تاثیر گذارد.
  
1-نهج‌البلاغه از همان آغاز نگارش مورد توجه ويژه افراد از گروه‌هاى مختلف بوده است.
+
معرفى [[مشایخ|مشایخ]] و مؤلفات سید رضى و تاریخ درگذشت وى؛ از جمله موضوعات مطرح در مقدمه مى‌باشد.
  
2-اولين ترجمه نهج‌البلاغه به زبان فارسى صورت گرفته كه مربوط به قرن دهم هجرى است و پس از آن اين كتاب به ترتيب به زبان تركى، اردو، انگليسى و سپس آلمانى ترجمه شده است.
+
پس از مقدمه، در باب اول، مؤلف به ذکر طرق خود به [[شریف الرضی، محمد بن حسین|شریف رضى]] که با شیخ [[آقا بزرگ تهرانى]] آغاز مى‌شود، مى‌پردازد. همچنین در این باب، راویان نهج‌البلاغه که به گفته ایشان حسب [[سند حدیث|اَسناد]] متصل، به هشت نفر بالغ مى‌شود، معرفى مى‌گردند. این راویان عبارتند از:
  
3-قبل از ظهور صنعت چاپ، اهل علم و حديث اهتمام ويژه‌اى به حفظ نهج‌البلاغه، همانند حفظ قرآن كريم داشتند و همانند قرآن بدان تبرك مى‌جستند كه از جمله حفّاظ اين كتاب شريف مى‌توان از قاضى جمال‌الدين محمد بن حسين بن محمد كاشانى نام برد كه اين كتاب را از حفظ مى‌نگاشت.
+
احمد بن على بن قدامة(م: ۴۸۶ ق)، ابوعبدالله [[جعفر بن محمد دوریستی|جعفر بن محمد الدوریستى]](م: ۴۰۱ ق)، عبدالکریم سبط [[بشر حافی|بشر الحافى]](م: ۲۲۷ ق)، [[شیخ طوسی|محمد بن الحسن الطوسى]](م: ۴۶۰ ق)، محمد بن على الحلوانى(م: حدود ۵۲۰ ق)، محمد بن محمد العکبرى(م: ۴۷۲ ق)، ابوزید الکیابکى، النقیبه بنت [[سید مرتضی|السید المرتضى]].
  
"عنوان نهج‌البلاغه" و "شجره‌نامه سيد رضى "؛ از جمله موضوعاتى است كه در مقدمه بدان‌ها پرداخته شده است.
+
مؤلف در ادامه این باب، متن [[اجازه (علم الحدیث)|اجازاتى]] که اسناد خود در روایت نهج‌البلاغه را از آن‌ها استخراج نموده، ذکر مى‌کند.
  
در ادامه به مقام ادبى و شعرى سيد رضى اشاره شده، نمونه‌اى از اشعار وى درج و سخن بزرگانى چون [[ثعالبی، عبدالملک بن محمد|ابومنصور ثعالبى]]، [[ابن عنبة، احمد بن علی|ابن عنبه]] درباره وى نقل گرديده است. همچنين از مناصبى كه وى در زمان خليفه عباسى القادر بالله عهده‌دار شد، سخن به ميان آمده و مؤلف يادآور شده كه القاب و مناصبى كه دستگاه خلافت به وى اعطا كرد، انگيزه سياسى داشت؛ يعنى با اين هدف صورت مى‌گرفته كه حتى‌الامكان [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] را از خلافت فاطميان مصر كه دشمن دستگاه خلافت عباسى بود دور سازد؛ اما هيچ كدام از اين القاب و مناصب نتوانست، در روحيه حقيقت‌جوى [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] تاثير گذارد.
+
مؤلف همچنین اسانید روایات نهج‌البلاغه و روایاتى که از جهت نصّ و یا از جهت معنا با آنچه در نهج‌البلاغه آمده، مشابهت دارند، را از مصادر متداول [[شیعه|شیعه]] نقل مى‌کند.
  
در اين قسمت همچنين به برخى حوادثى كه طى زندگى سيد رضى روى داده اشاره شده و پدر بزرگوار ايشان؛ يعنى ابواحمد حسين، ملقب به طاهر أوحد و نيز عموى گرامى‌شان؛ ابوعبدالله احمد بن موسى الابرش، مادر مكرمه ايشان؛ فاطمه بنت الحسن بن الحسن الثانى الاصم(الاطروش)، برادرش [[سيد مرتضى]] علم الهدى و...معرفى گرديده‌اند.
+
موضوع دیگرى که در این باب بدان پرداخته شده، توجه و اهتمام ویژه‌اى است که از جانب افراد مختلف، از زمان تألیف این کتاب تا عصر حاضر، نسبت به این کتاب صورت گرفته است. این توجه در قالب‌هاى مختلفى همچون استنساخ و شرح و تعلیقه و...بر این کتاب تبلور یافته است. ایشان همچنین از مهم‌ترین ترجمه‌ها و شروحى که به زبان‌هاى مختلف بر این کتاب در قرن حاضر نگاشته شده یاد مى‌کند. در پایان این باب، مؤلف به فعالیت‌هاى علمى‌اى که در دوران معاصر درباره این کتاب ارزشمند صورت گرفته، اشاره مى‌کند.
  
معرفى مشايخ و مؤلف ات [سيد رضى و تاريخ درگذشت وى؛ از جمله موضوعات مطرح در مقدمه مى‌باشد.
+
باب دوم کتاب نیز به شرح خطبه نهج‌البلاغه (مقدمۀ سید رضی بر نهج البلاغه) در دوازده بخش اختصاص یافته است.
 
 
يكى از موضوعات مهمى كه در مقدمه كتاب بدان پرداخته شده، موضوع صحت يا عدم صحت انتساب نهج‌البلاغه به [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] است. در اين قسمت مؤلف شبهات وارده در مورد انتساب اين كتاب به [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] را مطرح و بدان‌ها پاسخ گفته و از صحت انتساب آن به [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] دفاع كرده است. مرحوم [[عرشی، امتیاز علیخان|امتياز على‌خان عرشى]] پنج دليل براى اثبات اينكه نهج‌البلاغه نوشته، [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] است، اقامه كرده كه مؤلف به نحو اختصار آن‌ها را بيان نموده است و خود نيز دو دليل بدان‌ها افزوده است.
 
 
 
مؤلف همچنين به ارجاعاتى كه سيد در ديگر آثار خود از جمله: "المجازات النبوية" و "حقائق التأويل" به نهج‌البلاغه داشته، اشاره مى‌كند كه خود اين نشان‌گر آن است كه گردآورنده سخنان حضرت در قالب كتاب نهج‌البلاغه خود [[شریف الرضی، محمد بن حسین|شريف رضى]] است.
 
 
 
وى همچنين از تصريح مصادر اهل بيت(ع) و ميراث علمى شيعه نسبت به گردآورى نهج‌البلاغه توسط [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|سيد رضى]] ياد مى‌كند.
 
 
 
در ادامه، مؤلف با اشاره به تصريح مصادر تاريخى بر شهرت مأثورات منقول از [[امام على(ع)]]، به شبهاتى كه درباره ثبوت صدور محتواى نهج‌البلاغه از امام(ع) مطرح گرديده، پاسخ گفته است. مؤلف اين شبهات را از كتاب "على بن ابى‌طالب" نوشته احمد زكى صفوت پاشا، نويسنده مصرى و نيز عباس محمود عقاد در كتاب "العبقريات الاسلامية" و...نقل مى‌كند.
 
 
 
با پاسخگويى به شبهات ياد شده، مقدمه مفصل كتاب به پايان مى‌رسد.
 
 
 
در باب اول، مؤلف به ذكر طرق خود به [[شریف الرضی، محمد بن حسین|شريف رضى]] كه با شيخ [[آقا بزرگ تهرانى]] آغاز مى‌شود، مى‌پردازد.
 
 
 
همچنين در اين باب، راويان نهج‌البلاغه كه به گفته ايشان حسب اَسناد متصل، به هشت نفر بالغ مى‌شود، معرفى مى‌گردند. اين راويان عبارتند از:
 
 
 
احمد بن على بن قدامة(م:486ق.)، ابوعبدالله جعفر بن محمد الدوريستى(م:401ق.)، عبدالكريم سبط بشر الحافى(م:227ق.)، محمد بن الحسن الطوسى(م:460ق.)، محمد بن على الحلوانى(م:حدود520ق.)، محمد بن محمد العكبرى(م:472ق.)، ابوزيد الكيابكى، النقيبه بنت السيد المرتضى.
 
 
 
مؤلف در ادامه اين باب، متن اجازاتى كه اسناد خود در روايت نهج‌البلاغه را از آن‌ها استخراج نموده، ذكر مى‌كند.
 
 
 
مؤلف همچنين اسانيد روايات نهج‌البلاغه و رواياتى كه از جهت نص و يا از جهت معنا با آنچه در نهج‌البلاغه آمده، مشابهت دارند، را از مصادر متداول شيعه نقل مى‌كند.
 
 
 
موضوع ديگرى كه در اين باب بدان پرداخته شده، توجه و اهتمام ويژه‌اى است كه از جانب افراد مختلف، از زمان تألیف اين كتاب تا عصر حاضر، نسبت به اين كتاب صورت گرفته است. اين توجه در قالب‌هاى مختلفى همچون استنساخ و شرح و تعليقه و...بر اين كتاب تبلور يافته است. ايشان همچنين از مهم‌ترين ترجمه‌ها و شروحى كه به زبان‌هاى مختلف بر اين كتاب در قرن حاضر نگاشته شده ياد مى‌كند.
 
 
 
در پايان اين باب، مؤلف به فعاليت‌هاى علمى‌اى كه در دوران معاصر درباره اين كتاب ارزشمند صورت گرفته، اشاره مى‌كند.
 
 
 
باب دوم كتاب به شرح خطبه نهج‌البلاغه در دوازده بخش اختصاص يافته است.
 
 
 
== وضعيت كتاب ==
 
 
 
نسخه حاضر در برنامه مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و فهرست مطالب مى‌باشد.
 
 
 
== منابع مقاله==
 
 
 
#مقدمه مؤلف
 
#متن كتاب
 
 
 
==منبع ==
 
ویکی نور
 
  
 +
==منابع==
 +
* ویکی نور
 +
== متن کتاب ==
 +
'''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/42669/%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A9-%D8%AD%D9%88%D9%84-%D9%86%D9%87%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87/&from=search&&query=%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A9%20%D8%AD%D9%88%D9%84&count=20&execute=true#!resource دراسة حول نهج‌البلاغة]'''
 
[[رده:کتابهای با موضوع نهج البلاغه]]
 
[[رده:کتابهای با موضوع نهج البلاغه]]
 
{{نهج البلاغه}}
 
{{نهج البلاغه}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۷:۰۳

کتاب «دراسة حول نهج‌البلاغة» تألیف مرحوم سید محمدحسین حسینی جلالی (م، ۱۳۹۹ش) به زبان عربى است، که به معرفی کتاب «نهج‌البلاغه» و بررسی اسناد و اعتبار آن و نیز معرفی گردآورندۀ «نهج‌البلاغه» یعنی سید رضى و شرح مقدمه او بر این کتاب شریف می پردازد. کتاب حاضر در تابستان ۱۳۸۵ قمری در نجف اشرف نگاشته شده است.

محتوای کتاب

در ابتداى مقدمه، مؤلف با یادآورى جایگاه رفیع نهج‌البلاغه در میان اصحاب عقاید و فرق مختلف، به اقتصار و اکتفاء سید رضى به نقل متن خطب و رسائل و حِکم حضرت علی علیه‌السلام بدون پرداختن به اسناد آن‌ها اشاره کرده، سپس بحث خود را درباره تواتر یا عدم تواتر کتاب نهج‌البلاغه در دو مقام پى مى‌گیرد:

مقام اول: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه به سید رضى.

مقام دوم: تواتر در اِسناد نهج‌البلاغه از جانب سید رضى به امام على علیه‌السلام.

به گفته مؤلف، درباره اِسناد نهج‌البلاغه به سید رضى، ادعاى تواتر امکان‌پذیر است، چنانکه این امر از اسانید مشایخ اجازات این کتاب و نیز تصریح خود سید رضى و کسانى که پس از وى مى‌زیسته‌اند، به خوبى پیداست. در این قسمت مؤلف شبهات وارده در مورد انتساب این کتاب به سید رضى را مطرح و بدان‌ها پاسخ گفته و از صحت انتساب آن به سید رضى دفاع کرده است. مرحوم امتیاز على‌خان عرشی پنج دلیل براى اثبات اینکه نهج‌البلاغه نوشته، سید رضى است، اقامه کرده که مؤلف به نحو اختصار آن‌ها را بیان نموده است و خود نیز دو دلیل بدان‌ها افزوده است. مؤلف همچنین به ارجاعاتى که سید در دیگر آثار خود از جمله: "المجازات النبویة" و "حقائق التأویل" به نهج‌البلاغه داشته، اشاره مى‌کند که خود این نشان‌گر آن است که گردآورنده سخنان حضرت در قالب کتاب نهج‌البلاغه خود شریف رضى است.

اما تواتر طریق سید رضى به امام على علیه‌السلام مبتنى بر ثبوت تواتر مصادرى است که سید رضى از آن‌ها در خلق اثر خویش بهره برده است و این امرى است که سید رضى خود آن را ادعا ننموده؛ بلکه استفاضه در این مورد کارگشاست، چنانکه در تمام روایاتى که از پیامبر اکرم(ص) و صحابه و...نقل شده، به استفاضه بسنده مى‌شود. بنابراین نمى‌توان در مورد تک تک فقرات این کتاب تواتر را مدعى شد و ما هر چند به تمام مصادرى که سید از آن‌ها بهره برده آگاهى نداریم؛ اما حجیت قول سید رضى در مقام یک راوى و فقیه در این مورد براى ما کافى است که به روایت او اعتماد ورزیم. در ادامه، مؤلف با اشاره به تصریح مصادر تاریخى بر شهرت مأثورات منقول از امام على(ع)، به شبهاتى که درباره ثبوت صدور محتواى نهج‌البلاغه از امام(ع) مطرح گردیده، پاسخ گفته است. مؤلف این شبهات را از کتاب "على بن ابى‌طالب" نوشته احمد زکى صفوت پاشا، نویسنده مصرى و نیز عباس محمود عقاد در کتاب "العبقریات الاسلامیة" و... نقل مى‌کند.

به مناسبت سخن از اِسناد نهج‌البلاغه سید رضى به امام(ع)، مؤلف به نقل دیدگاه صالح بن مهدى مُقبلى (۱۰۴۷-۱۱۰۸ ق)، از علماى زیدى یمن درباره نهج‌البلاغه پرداخته و اتهامات وى را پاسخ گفته است.

معرفى کتاب نهج‌البلاغه و مؤلف آن، موضوع دیگرى است که به اجمال در مقدمه بدان پرداخته شده و از اهتمام ویژه علماى بلاغت و ادب و نیز دانشمندان علوم اهل بیت(ع) نسبت به استنساخ آن و نیز نگاشتن شرح و تعلیقه و اجازه بر آن پس از نگارش تاکنون یاد شده است.

در ادامه مؤلف با ترسیم یک جدول به کارهایى که طى سده‌هاى پنجم تا چهاردهم قمرى در رابطه با نهج‌البلاغه صورت پذیرفته اشاره مى‌کند. این کارها عبارتند از: استنساخ، شرح و تعلیقه، ترجمه، چاپ و اجازات. مؤلف با توجه به جدول مذکور، نکات ذیل را یادآور مى‌شود:

۱. نهج‌البلاغه از همان آغاز نگارش مورد توجه ویژه افراد از گروه‌هاى مختلف بوده است.

۲. اولین ترجمه نهج‌البلاغه به زبان فارسى صورت گرفته که مربوط به قرن دهم هجرى است و پس از آن این کتاب به ترتیب به زبان ترکى، اردو، انگلیسى و سپس آلمانى ترجمه شده است.

۳. قبل از ظهور صنعت چاپ، اهل علم و حدیث اهتمام ویژه‌اى به حفظ نهج‌البلاغه، همانند حفظ قرآن کریم داشتند و همانند قرآن بدان تبرک مى‌جستند که از جمله حفّاظ این کتاب شریف مى‌توان از قاضى جمال‌الدین محمد بن حسین بن محمد کاشانى نام برد که این کتاب را از حفظ مى‌نگاشت.

"عنوان نهج‌البلاغه" و "شجره‌نامه سید رضى"؛ از جمله موضوعاتى است که در مقدمه بدان‌ها پرداخته شده است. در ادامه به مقام ادبى و شعرى سید رضى اشاره شده، نمونه‌اى از اشعار وى درج و سخن بزرگانى چون ابومنصور ثعالبى و ابن عنبه درباره وى نقل گردیده است. همچنین از مناصبى که وى در زمان خلیفه عباسى القادر بالله عهده‌دار شد، سخن به میان آمده و مؤلف یادآور شده که القاب و مناصبى که دستگاه خلافت به وى اعطا کرد، انگیزه سیاسى داشت؛ یعنى با این هدف صورت مى‌گرفته که حتى‌الامکان سید رضى را از خلافت فاطمیان مصر که دشمن دستگاه خلافت عباسى بود دور سازد؛ اما هیچ کدام از این القاب و مناصب نتوانست، در روحیه حقیقت‌جوى سید رضى تاثیر گذارد.

معرفى مشایخ و مؤلفات سید رضى و تاریخ درگذشت وى؛ از جمله موضوعات مطرح در مقدمه مى‌باشد.

پس از مقدمه، در باب اول، مؤلف به ذکر طرق خود به شریف رضى که با شیخ آقا بزرگ تهرانى آغاز مى‌شود، مى‌پردازد. همچنین در این باب، راویان نهج‌البلاغه که به گفته ایشان حسب اَسناد متصل، به هشت نفر بالغ مى‌شود، معرفى مى‌گردند. این راویان عبارتند از:

احمد بن على بن قدامة(م: ۴۸۶ ق)، ابوعبدالله جعفر بن محمد الدوریستى(م: ۴۰۱ ق)، عبدالکریم سبط بشر الحافى(م: ۲۲۷ ق)، محمد بن الحسن الطوسى(م: ۴۶۰ ق)، محمد بن على الحلوانى(م: حدود ۵۲۰ ق)، محمد بن محمد العکبرى(م: ۴۷۲ ق)، ابوزید الکیابکى، النقیبه بنت السید المرتضى.

مؤلف در ادامه این باب، متن اجازاتى که اسناد خود در روایت نهج‌البلاغه را از آن‌ها استخراج نموده، ذکر مى‌کند.

مؤلف همچنین اسانید روایات نهج‌البلاغه و روایاتى که از جهت نصّ و یا از جهت معنا با آنچه در نهج‌البلاغه آمده، مشابهت دارند، را از مصادر متداول شیعه نقل مى‌کند.

موضوع دیگرى که در این باب بدان پرداخته شده، توجه و اهتمام ویژه‌اى است که از جانب افراد مختلف، از زمان تألیف این کتاب تا عصر حاضر، نسبت به این کتاب صورت گرفته است. این توجه در قالب‌هاى مختلفى همچون استنساخ و شرح و تعلیقه و...بر این کتاب تبلور یافته است. ایشان همچنین از مهم‌ترین ترجمه‌ها و شروحى که به زبان‌هاى مختلف بر این کتاب در قرن حاضر نگاشته شده یاد مى‌کند. در پایان این باب، مؤلف به فعالیت‌هاى علمى‌اى که در دوران معاصر درباره این کتاب ارزشمند صورت گرفته، اشاره مى‌کند.

باب دوم کتاب نیز به شرح خطبه نهج‌البلاغه (مقدمۀ سید رضی بر نهج البلاغه) در دوازده بخش اختصاص یافته است.

منابع

  • ویکی نور

متن کتاب

دراسة حول نهج‌البلاغة