حاکم نیشابوری: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری (۳۲۱ | + | '''محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری''' (۳۲۱-۴۰۵ ق) [[محدث]] و قاضی [[شافعی]] در قرن چهارم هجری بود. برخی مورخین [[اهل سنت]]، حاکم را بخاطر نقل احادیثی در فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]] (علیهم السلام) به [[شیعه|تشیع]] متهم کرده اند. «[[مستدرک حاکم نیشابوری (کتاب)|مستدرک علی الصحیحین]]» که تکمله دو کتاب [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] است، از مهمترین آثار او می باشد. |
==زندگی‌نامه== | ==زندگی‌نامه== | ||
| − | ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه بن محمد | + | ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه بن محمد حاکم نیشابورى به سال ۳۲۱ قمری در نیشابور به دنیا آمد.<ref>تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری، ص۲۲۶، تاریخ نیشابور، طبقة شیوخ الحاکم، ص۷.</ref> در کودکی، زیر نظر پدر و دایی خود به علم آموزی و استماع [[حدیث]] پرداخت.<ref>طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.</ref> در ۲۰ سالگی در سفری به [[عراق]] برای شنیدن حدیث رفت و پس از بجای آوردن [[حج]]، به [[خراسان]] و [[ماوراءالنهر]] بازگشت و در نیشابور ساکن شد. در دوره سامانیان، در وزارت ابوجعفر عُتبی، در سال ۳۵۹ ق، مسئولیت [[قضاوت]] ناحیه نَساء را بر عهده گرفت<ref>طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۸.</ref> و قضای جرجان هم پس از آن به او پیشنهاد شد، امّا نپذیرفت.<ref>تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری، ص۲۲۷.</ref> «حاکم» عنوانى است که به جهت تصدّى منصب قضاوت به او داده‌اند. |
| − | سامانیان، حاکم نیشابوری را به عنوان سفیر خود نزد [[آل بویه]] می فرستادند.<ref>دانش نامه جهان اسلام، ج۱۲، ص۴۳۴.</ref> در | + | سامانیان، حاکم نیشابوری را به عنوان سفیر خود نزد [[آل بویه]] می فرستادند.<ref>دانش نامه جهان اسلام، ج۱۲، ص۴۳۴.</ref> در سیاست برخى به نقش وى در میانجیگرى میان سامانیان و آل بویه اشاره کرده‌اند. شاید تمایلى که حاکم به تشیع داشته و نویسندگان اهل سنت غالباً او را از این بابت، به شدّت مورد انتقاد قرار داده‌اند، در اصل همین تمایلات سیاسى او بوده است، زیرا او در حقیقت براى آشتى میان دو دولت شیعى و متمایل به شیعى [[ایران|ایرانى]] مى‌کوشیده است و دشمنان او که طرفدار [[حکومت بنی عباس|خلافت عباسى]] بوده‌اند این کوشش او را نپسندیده و او را به تشیع متهم کرده‌اند. |
| − | == مذهب حاکم == | + | ==مذهب حاکم== |
حاکم نیشابوری، از مشاهیر [[شافعی]] مذهبان به شمار می رود و مسلمانی معتدل بوده و [[حدیث|احادیث]] بسیاری در فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]](ع) روایت کرد و آشکارا، محبّت خود را نسبت به [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]](ع) و فرزندان ایشان نشان می داد و از [[معاویه]] و [[بنی امیه]]، بیزاری می جست. | حاکم نیشابوری، از مشاهیر [[شافعی]] مذهبان به شمار می رود و مسلمانی معتدل بوده و [[حدیث|احادیث]] بسیاری در فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]](ع) روایت کرد و آشکارا، محبّت خود را نسبت به [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]](ع) و فرزندان ایشان نشان می داد و از [[معاویه]] و [[بنی امیه]]، بیزاری می جست. | ||
حاکم، به جهت آزاداندیشی و نگاشتن کتاب هایی در فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]](ع) و گزارش روایات حدیث «[[حدیث طیر مشوی|طیر مَشوِی]]»<ref>المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۴۱ و ۱۴۲، ش۴۶۵۰.</ref> و عبارتی در [[حدیث غدیر]] که [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (ص) فرمود «من کنت مولاه فعلی مولاه»<ref>المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۱۸ ش۴۵۷۷.</ref> و مانند آن، از سوی برخی [[اهل سنت|اهل سنّت]] به [[شیعه|تشیع]]،<ref>میزان الإعتدال ، ج۳، ص۶۰۸ ش۷۸۰۴، سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۷۴، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱.</ref> یا [[رافضى|رافضی]] بودن متّهم شده است.<ref>تاریخ الإسلام ، ج۲۸، ص۱۳۱ ش۱۸۳، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۲.</ref> در مقابل، برخی به پاسخ گویی به آنان پرداختند که تمایل حاکم به [[امام علی علیه السلام|امام علی]](ع)، به حدّی نیست که او را بر شیخین ([[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]])، مقدّم بدارد.<ref>طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۷، دانش نامه جهان اسلام ، ج۱۲، ص۴۳۴، تذکرة الحفّاظ ، ج۳، ص۱۰۴۵.</ref> برخی محقّقان معاصر، حاکم نیشابوری را شیعه می دانند.<ref>اُصول الحدیث و أحکامه ، ص۱۰-۱۱.</ref> علامه [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] که فهرست مؤلفات شیعه را بر می‌شمارد، تألیفات وی را نام برده است. [[شیخ حر عاملی|محدث حرّ عاملی]] کتاب تاریخ نیشابوری او را از کتابهای قابل اعتماد شیعه دانسته و صاحب [[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض]] نیز او را از علمای شیعه بر شمرده است. | حاکم، به جهت آزاداندیشی و نگاشتن کتاب هایی در فضائل [[اهل البیت|اهل بیت]](ع) و گزارش روایات حدیث «[[حدیث طیر مشوی|طیر مَشوِی]]»<ref>المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۴۱ و ۱۴۲، ش۴۶۵۰.</ref> و عبارتی در [[حدیث غدیر]] که [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] (ص) فرمود «من کنت مولاه فعلی مولاه»<ref>المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۱۸ ش۴۵۷۷.</ref> و مانند آن، از سوی برخی [[اهل سنت|اهل سنّت]] به [[شیعه|تشیع]]،<ref>میزان الإعتدال ، ج۳، ص۶۰۸ ش۷۸۰۴، سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۷۴، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱.</ref> یا [[رافضى|رافضی]] بودن متّهم شده است.<ref>تاریخ الإسلام ، ج۲۸، ص۱۳۱ ش۱۸۳، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۲.</ref> در مقابل، برخی به پاسخ گویی به آنان پرداختند که تمایل حاکم به [[امام علی علیه السلام|امام علی]](ع)، به حدّی نیست که او را بر شیخین ([[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]])، مقدّم بدارد.<ref>طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۷، دانش نامه جهان اسلام ، ج۱۲، ص۴۳۴، تذکرة الحفّاظ ، ج۳، ص۱۰۴۵.</ref> برخی محقّقان معاصر، حاکم نیشابوری را شیعه می دانند.<ref>اُصول الحدیث و أحکامه ، ص۱۰-۱۱.</ref> علامه [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] در [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]] که فهرست مؤلفات شیعه را بر می‌شمارد، تألیفات وی را نام برده است. [[شیخ حر عاملی|محدث حرّ عاملی]] کتاب تاریخ نیشابوری او را از کتابهای قابل اعتماد شیعه دانسته و صاحب [[ریاض العلماء (کتاب)|ریاض]] نیز او را از علمای شیعه بر شمرده است. | ||
| − | حاکم نیشابوری در روز سه شنبه سوم ماه [[ماه صفر|صفر]] سال | + | حاکم نیشابوری در روز سه شنبه سوم ماه [[ماه صفر|صفر]] سال ۴۰۵ قمری در ۸۴ سالگی در شهر نیشابور چشم از جهان فرو بست.<ref>وفیات الأعیان ، ج۴، ص۲۸۱ ش۶۱۵، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱.</ref> |
==جایگاه علمی== | ==جایگاه علمی== | ||
| سطر ۲۵: | سطر ۲۵: | ||
برخی از آثار حاکم نیشابوری چاپ نشده اند. آثار موجود و چاپ شده او عبارت اند از: | برخی از آثار حاکم نیشابوری چاپ نشده اند. آثار موجود و چاپ شده او عبارت اند از: | ||
| − | # [[المستدرک علی الصحیحین]]، که مهمترین اثر حدیثی وی به شمار می آید. حاکم نیشابوری تلاش کرده بخشی از احادیث را که شرایط صحّت احادیث [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] را دارند، امّا در آن دو کتاب گزارش نشده اند، گرد آورد. | + | #[[المستدرک علی الصحیحین]]، که مهمترین اثر حدیثی وی به شمار می آید. حاکم نیشابوری تلاش کرده بخشی از احادیث را که شرایط صحّت احادیث [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] را دارند، امّا در آن دو کتاب گزارش نشده اند، گرد آورد. |
| − | # معرفة علوم الحدیث؛ | + | #معرفة علوم الحدیث؛ |
| − | # تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم و ما انفرد به کلّ واحد منهما؛ | + | #تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم و ما انفرد به کلّ واحد منهما؛ |
| − | # سؤالات الحاکم للدارقطنی فی الجرح و التعدیل. | + | #سؤالات الحاکم للدارقطنی فی الجرح و التعدیل. |
| − | # | + | #تاریخ النّیسابوریین |
| − | # | + | #مزکى الأخبار |
| − | # | + | #الاکلیل |
| − | + | #فضائل [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمة الزهرا]] (علیهاالسلام) | |
| − | # فضائل [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمة الزهرا]] ( | + | #فضائل الشافعى |
| − | # فضائل الشافعى | + | #کتاب الضعفاء |
| − | # | + | #علل الحدیث |
| − | + | #مفاخر الرضا. | |
| − | # علل | ||
| − | # مفاخر الرضا. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *شناخت نامه حدیث، ج ۳، ص ۱۹۶. | |
| − | * شناخت نامه حدیث، ج ۳، ص ۱۹۶ | + | *ویکی نور. |
| − | * ویکی نور. | + | *دانشنامه رشد. |
| − | * دانشنامه رشد. | ||
[[رده:محدثان]] | [[رده:محدثان]] | ||
<references /> | <references /> | ||
نسخهٔ ۳۰ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۰۸
محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری (۳۲۱-۴۰۵ ق) محدث و قاضی شافعی در قرن چهارم هجری بود. برخی مورخین اهل سنت، حاکم را بخاطر نقل احادیثی در فضائل اهل بیت (علیهم السلام) به تشیع متهم کرده اند. «مستدرک علی الصحیحین» که تکمله دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم است، از مهمترین آثار او می باشد.
زندگی‌نامه
ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه بن محمد حاکم نیشابورى به سال ۳۲۱ قمری در نیشابور به دنیا آمد.[۱] در کودکی، زیر نظر پدر و دایی خود به علم آموزی و استماع حدیث پرداخت.[۲] در ۲۰ سالگی در سفری به عراق برای شنیدن حدیث رفت و پس از بجای آوردن حج، به خراسان و ماوراءالنهر بازگشت و در نیشابور ساکن شد. در دوره سامانیان، در وزارت ابوجعفر عُتبی، در سال ۳۵۹ ق، مسئولیت قضاوت ناحیه نَساء را بر عهده گرفت[۳] و قضای جرجان هم پس از آن به او پیشنهاد شد، امّا نپذیرفت.[۴] «حاکم» عنوانى است که به جهت تصدّى منصب قضاوت به او داده‌اند.
سامانیان، حاکم نیشابوری را به عنوان سفیر خود نزد آل بویه می فرستادند.[۵] در سیاست برخى به نقش وى در میانجیگرى میان سامانیان و آل بویه اشاره کرده‌اند. شاید تمایلى که حاکم به تشیع داشته و نویسندگان اهل سنت غالباً او را از این بابت، به شدّت مورد انتقاد قرار داده‌اند، در اصل همین تمایلات سیاسى او بوده است، زیرا او در حقیقت براى آشتى میان دو دولت شیعى و متمایل به شیعى ایرانى مى‌کوشیده است و دشمنان او که طرفدار خلافت عباسى بوده‌اند این کوشش او را نپسندیده و او را به تشیع متهم کرده‌اند.
مذهب حاکم
حاکم نیشابوری، از مشاهیر شافعی مذهبان به شمار می رود و مسلمانی معتدل بوده و احادیث بسیاری در فضائل اهل بیت(ع) روایت کرد و آشکارا، محبّت خود را نسبت به حضرت علی(ع) و فرزندان ایشان نشان می داد و از معاویه و بنی امیه، بیزاری می جست.
حاکم، به جهت آزاداندیشی و نگاشتن کتاب هایی در فضائل اهل بیت(ع) و گزارش روایات حدیث «طیر مَشوِی»[۶] و عبارتی در حدیث غدیر که رسول خدا (ص) فرمود «من کنت مولاه فعلی مولاه»[۷] و مانند آن، از سوی برخی اهل سنّت به تشیع،[۸] یا رافضی بودن متّهم شده است.[۹] در مقابل، برخی به پاسخ گویی به آنان پرداختند که تمایل حاکم به امام علی(ع)، به حدّی نیست که او را بر شیخین (ابوبکر و عمر)، مقدّم بدارد.[۱۰] برخی محقّقان معاصر، حاکم نیشابوری را شیعه می دانند.[۱۱] علامه آقا بزرگ تهرانی در الذریعه که فهرست مؤلفات شیعه را بر می‌شمارد، تألیفات وی را نام برده است. محدث حرّ عاملی کتاب تاریخ نیشابوری او را از کتابهای قابل اعتماد شیعه دانسته و صاحب ریاض نیز او را از علمای شیعه بر شمرده است.
حاکم نیشابوری در روز سه شنبه سوم ماه صفر سال ۴۰۵ قمری در ۸۴ سالگی در شهر نیشابور چشم از جهان فرو بست.[۱۲]
جایگاه علمی
علمای اهل سنّت، حاکم نیشابوری را شخصیتی بی نظیر در زمان خود برشمرده اند.[۱۳] حاکم، ثقه و از حافظان حدیث در نیشابور بود و به علوم حدیث و رجال، وقوف کامل داشت.[۱۴] دارقطنی، حاکم را از حیث اتقان و حفظ، بر ابن منده، مقدّم دانسته است.[۱۵]
حاکم نیشابوری، از عالمان و محدّثان بسیاری روایت کرد، برخی از آنان عبارت اند از: محمّد بن یعقوب اصم، محمّد بن عبداﷲ بن احمد اصفهانی صفّار، ابوبکر احمد بن اسحاق صبغی و ابو حاتم ابن حبّان.[۱۶]
شاگردان بسیاری نیز از حاکم نیشابوری، اخذ و استماع حدیث کرده اند که از جمله آنان، ابن المظفر، الدارقطنی، احمد بن ابی عثمان الحیری، ابوبکر القفال الشاشی، ابواحمد بن مطرف، ابومحمد بن زبارة العلوی، ابوعبداﷲ العصمی، ابو احمد بن شعیب المزکی، ابواسحاق ابراهیم بن محمّد یحیی، ابن ابی دارم و ابن القصار الرازی، یاد شده اند.[۱۷]
آثار و تألیفات
برخی از آثار حاکم نیشابوری چاپ نشده اند. آثار موجود و چاپ شده او عبارت اند از:
- المستدرک علی الصحیحین، که مهمترین اثر حدیثی وی به شمار می آید. حاکم نیشابوری تلاش کرده بخشی از احادیث را که شرایط صحّت احادیث صحیح بخاری و صحیح مسلم را دارند، امّا در آن دو کتاب گزارش نشده اند، گرد آورد.
- معرفة علوم الحدیث؛
- تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم و ما انفرد به کلّ واحد منهما؛
- سؤالات الحاکم للدارقطنی فی الجرح و التعدیل.
- تاریخ النّیسابوریین
- مزکى الأخبار
- الاکلیل
- فضائل فاطمة الزهرا (علیهاالسلام)
- فضائل الشافعى
- کتاب الضعفاء
- علل الحدیث
- مفاخر الرضا.
پانویس
- ↑ تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری، ص۲۲۶، تاریخ نیشابور، طبقة شیوخ الحاکم، ص۷.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۸.
- ↑ تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری، ص۲۲۷.
- ↑ دانش نامه جهان اسلام، ج۱۲، ص۴۳۴.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۴۱ و ۱۴۲، ش۴۶۵۰.
- ↑ المستدرک علی الصحیحین ، ج۳، ص۱۱۸ ش۴۵۷۷.
- ↑ میزان الإعتدال ، ج۳، ص۶۰۸ ش۷۸۰۴، سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۷۴، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱.
- ↑ تاریخ الإسلام ، ج۲۸، ص۱۳۱ ش۱۸۳، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۲.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۷، دانش نامه جهان اسلام ، ج۱۲، ص۴۳۴، تذکرة الحفّاظ ، ج۳، ص۱۰۴۵.
- ↑ اُصول الحدیث و أحکامه ، ص۱۰-۱۱.
- ↑ وفیات الأعیان ، ج۴، ص۲۸۱ ش۶۱۵، طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۱.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۵۹، تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الامام أبی الحسن الأشعری ، ص۲۲۹.
- ↑ طبقات الشافعیة الکبری ، ج۴، ص۱۶۷، تاریخ بغداد ، ج۵، ص۴۷۳، سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۶۳ ش۱۰۰.
- ↑ سیر أعلام النبلاء ، ج۱۷، ص۱۷۱.
- ↑ تاریخ الإسلام ، ج۲۸، ص۱۲۲ و ۱۲۳ ش۱۸۳.
- ↑ تبیین کذب المفتری فی ما نسب إلی الإمام أبی الحسن الأشعری ، ص۲۲۷.
منابع
- شناخت نامه حدیث، ج ۳، ص ۱۹۶.
- ویکی نور.
- دانشنامه رشد.
