مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

تشییع جنازه

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«تشییع جنازه» یکی از آداب اسلامی و از مقدمات دفن میّت است که طی آن گروهی از مسلمین، جنازه مسلمان از دنیا رفته را بر دوش گرفته یا جمع حاملان آن را تا هنگام خاکسپاری همراهی می کنند.

تشییع در لغت و اصطلاح

«تشییع» در لغت به معنای بدرقه رفتن، به قصد وداع دنبال کسی رفتن و در مراسم دفن مرده شرکت کردن را گویند.[۱] و در اصطلاح فقهی خارج شدن و رفتن دنبال جنازه میت تا زمانی که میت را در قبر می‌گذارند.[۲]

فضیلت و ثواب تشییع جنازه

برای تشییع جنازه فضیلت و ثواب زیادی در روایات بیان شده است، که به چند نمونه از آنها را می‌شود:

1- عن رسول الله صلی الله علیه و آله فی حدیث قال: «من شَیَّعَ جنازةً فله بکلٍ خطوةٍ حتّی یرجع، مائة‌الف الف حسنة‌ و یمحی عنه مائة الف الف سیّئةً و یرفع له مائة‌الف الف درجة. فان صلّی علیها یُشیِّعَهُ فی جنازته مائة الف الف ملک. کلُّهم یستغفرون له حتی یرجع. فان شهد دفنها و‌کلّ الله به الف ملک کلُّهم یستغفرون له: حتّی یبعث من قبره». رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده‌اند: کسی که جنازه‌ای را تشییع کند، هر قدمی که برمی‌دارد تا زمانی که برگردد، صدهزار هزار حسنه خواهد داشت و صد هزار هزار گناه از او محو می‌شود و صد هزار هزار درجه نزد خدا بدست می‌آورد و اگر بر میت نماز هم بخواند موقع مرگش صد هزار هزار ملائکه او را تشییع می‌کنند، که همه آنها برای او استغفار می‌کنند و اگر در دفن میت حاضر شود، خداوند صد هزار هزار فرشته را مأمور می‌کند تا روز قیامت برای او طلب مغفرت کنند».[۳]

2- علی بن ابراهیم از امام باقر علیه السلام نقل کرده است که امام فرمودند: «زمانی که مؤمن را وارد قبر کردند، به او ندا می‌شود اولین تحفه و عطای تو بهشت است و اولین تحفه و عطای کسی که تو را تشییع کرد مغفرت و بخشش اوست».[۴][۵]

آداب و احکام تشییع جنازه

علامه حلی در کتاب «منتهی المطلب» می فرماید: یکی از مقدمات دفن، تشییع میّت است و مستحب است که اولیای میت مؤمنین را برای تشییع جنازه و نماز خبر کنند و بر مؤمنین نیز مستحب است در تشییع جنازه شرکت کنند. استحباب تشییع زمانی است که محل دفن میت از محل غسل و حنوط و کفن دور باشد. ولی اگر محل دفن میت نزدیک باشد، تشییع مستحب نیست.[۶]

در جواهر الکلام آمده است: تشییع مراتبی دارد کمترین مرتبه آن به دنبال جنازه رفتن است. تا زمانی که بر او نماز بخوانند. حد وسط آن دنبال جنازه برود تا زمانی که میّت را دفن کنند بالاترین مرتبه آن این که بعد از دفن میت توقف کند و برای او طلب استغفار کند و از خداوند بخواهد در هنگام سوال نکیر و منکر او را در عقیده‌اش ثابت قدم نگه دارد.[۷]

آداب و احکام تشییع جنازه زیاد است که چند نمونه از آن ذکر می‌شود:

  1. مشایعت کننده در حال تشییع پیاده باشد و سواره بودن مکروه است.[۸]
  2. پشت سر جنازه یا یکی از دو طرف جنازه سمت راست یا چپ حرکت کند و افضل این است که پشت سر جنازه حرکت کند.[۹]
  3. تشییع کننده در حال خضوع و تفکر باشد و خود را به جای میّت حساب کند که او را برای دفن می‌برند و او آرزوی بازگشت به دنیا کرده و دعایش اجابت شده است.[۱۰]
  4. حاملان جنازه «تربیع» کنند یعنی جنازه را از هر چهار گوشه بردارند و بهتر در کیفیت تربیع آن است که ابتدا سمت دوش راست میت را بر دوش راست خود بگذارد. و بعد سمت پای راست میت را بر دوش راست خود بگذارد و بعد از آن سمت پای چپ میت را بر دوش چپ بگذارد و پس از آن سمت دوش چپ میت را بر دوش چپ بگذارند.[۱۱]
  5. کسی که جنازه را تشییع می‌کند تا هنگام گذاشتن میت در لحد به زمین ننشیند.[۱۲]
  6. مستحب است حامل جنازه ذکر «بسم الله و بالله و صلی الله علی محمد و آل محمد اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات»[۱۳] را بگوید.
  7. جنازه را بر دوش حمل کنند و با ماشین و چیز دیگر حمل نکنند. مگر این که عذری مثل دور بودن مسافت داشته باشند.[۱۴]
  8. صاحب میت پابرهنه و بدون رداء باشد. یا وضعش را بگونه ای تغییر دهد که معلوم شود عزادار است.[۱۵]
  9. خندیدن و به لهو و لعب مشغول شدن هنگام تشييع جنازه مکروه است.[۱۶]
  10. پشت جنازه میت آتش بردن مکروه است، مگر در شب که برداشتن چراغ مکروه نیست.
  11. مشایعت کردن زنان و دویدن پشت سر جنازه میت نیز مکروه است.[۱۷]

تشييع جنازه در روایات

  • پيامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگام تشييع جنازه چنین توصیه کردند: بر شما باد حفظ آرامش و وقار؛ بر شما باد آرام راه رفتن با جنازه هايتان.
  • همچنین وقتى از جنازه اى گذشتند كه به شدت بالا و پايين مى شد، فرمود: آرام باشيد! با جنازه هايتان به آرامى حركت كنيد.
  • پیامبر اکرم هرگاه در پى جنازه اى مى رفت، اندوه او را فرامى گرفت، بيشتر حديث نفس مى كرد و كمتر سخن مى گفت.
  • پیامبر اکرم به ابوذر فرمود: هرگاه در پى جنازه اى به راه افتادى، بايد عقلت با تفكر و خشوع به آن مشغول شود و بدان كه تو نيز به او مى پيوندى.
  • امام باقر علیه السلام فرمود: هرگاه جنازه اى را تشييع مى كنى، چنان باش كه انگار اين تويى كه بر دوشها حمل مى شوى و گويى از پروردگارت مى خواهى تو را به دنيا بازگرداند تا همچون كسى كه زنده است كار كنى، زيرا كه دنيا در نظر دانايان مانند سايه است.
  • امام صادق علیه السلام فرمود: هرگاه جنازه اى را بر دوش كشيدى، تصور كن اين تو هستى كه بر شانه ها حمل مى شوى يا گويى از پروردگارت مى خواهى به دنيا برگردى تا دست به عمل (نيك) زنى چگونه (زندگى را) از سر مى گيرى؟ سپس فرمود: شگفتا از مردمى كه رستاخيز رفتگانشان به خاطر پيوستن بازماندگانشان به آنها به تأخير افتاده و چاووشى در ميان آنها بانگ رحيل سر داده، اما آنان همچنان به بازى و تفريح سرگرمند.
  • پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترين تشييع كنندگان جنازه كسى است كه (خدا و مرگ و پس از مرگ را) بيشتر ياد كند و كسى كه تا جنازه (در گور) نهاده نشود او ننشيند و كاملترين پيمانه (ثواب) را كسى دارد كه سه مرتبه (يا سه مشت) خاك روى لحد بريزد.
  • امام على علیه السلام چون در تشييع جنازه اى صداى خنده مردى را شنيد: گويى كه مرگ را در اين جهان براى ديگران رقم زده اند و انگار كه حق در اين دنيا بر ديگران واجب گشته است و گويى مردگانى را كه مى بينيم، مسافرانى هستند كه بزودى سوى ما باز مى گردند! آنان را در گورهايشان مى نهيم و ميراثشان را مى خوريم، آنگونه كه پندارى پس از آنها جاودان خواهيم ماند. حال آن كه هدف هر بلا و حادثه اى بنياد برافكن قرار داريم.
  • اميرمؤمنان علیه السلام جنازه اى را تشييع كرد و چون در لحد نهاده شد، خانواده اش ضجه كردند و گريستند. حضرت فرمود: چرا مى گرييد؟ به خدا سوگند اگر اينان آنچه را ميتشان ديد مى ديدند، بى گمان گريه كردن بر او را از يادشان مى برد. به سوى اينان بارها برمى گردد چندان كه احدى از ايشان را باقى نگذارد.[۱۸]

پانویس

  1. فرهنگ عمید، ص321، مولف: حسن عمید موسسه انتشارات امیرکبیر تهران. سال چاپ: 1356، چاپ: دوازدهم.
  2. مصطلحات الفقه، ص146، مولف: آیت الله علی مشکینی موسسه: چاپ الهادی قم: چاپ دوم: 1379 – همچنین جواهر، ج4، ص263: مولف شیخ محمدحسن نجفی چاپ هفتم: محل چاپ: بیروت - لبنان – سال چاپ 1981.
  3. وسایل الشیعه، ج3، ص143 و 144، باب2، حدیث6، مولف:‌ شیخ حر عاملی، تحقیق و نشر: موسسه آل البیت، قم، چاپ اول، سال 1409، چاپخانه: مهر قم.
  4. جواهرالکلام، ج4، ص264، مولف:‌ شیخ محمدحسن نجفی، چاپ هفتم، محل چاپ: بیروت لبنان سال چاپ: 1981.
  5. وسایل الشیعه، ج3، ص142، باب2، حدیث3، مولف: شیخ حر عاملی تحقیق و نشر: موسسه آل البیت، قم سال چاپ: 1409، چاپ: اول چاپخانه مهر قم.
  6. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج7، ص268، مولف: علامه حلی چاپ: اول سال 1379: چاپخانه: مؤسسه طبع آستانه قدس رضوی.
  7. جواهرالکلام، ج4، ص 265 و 266: مولف: شیخ محمدحسن نجفی چاپ: هفتم، محل چاپ: بیروت – لبنان، سال چاپ: 1981.
  8. جواهرالکلام، ج4، ص266، مولف: شیخ محمدحسن نجفی، چاپ: هفتم، محل چاپ: بیروت – لبنان، سال چاپ: 1981.
  9. جواهرالکلام، ج 4، ص275، مولف: شیخ محمدحسن نجفی، چاپ: هفتم محل چاپ: بیروت – لبنان، سال چاپ: 1981.
  10. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج7، ص264: مولف: علامه حلی چاپ: اول، سال 1379: چاپخانه: مؤسسه طبع آستانه قدس رضوی.
  11. منهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج7، ص275.
  12. ذکری الشیعه، ج1، ص388، مولف: شهید اول [محمد بن مکی بن محمد] تحقیق و نشر: موسسه آل البیت، قم، چاپ: اول، 1419: چاپخانه: ستاره قم.
  13. تحریرالوسیله، ج1، ص 70، مولف: حضرت امام خمینی: طبع و نشر: موسسه نشر اسلامی (جامعه مدرسین حوزه علیمه قم) چاپ نهم صال 1424
  14. تحریرالوسیله، ج1، ص70، همان آدرس شماره 14.
  15. تحریرالوسیله، ج1، ص70، همان آدرس، شماره 14.
  16. تحریرالوسیله، ج1، ص71، همان آدرس، شماره 14.
  17. ذکری الشیعه، ج1، ص395 و 396، همان آدرس، شماره 13.
  18. میزان الحکمه، ج12، آداب تشییع جنازه، در دسترس در سایت الشیعه، بازیابی: 29 مهر 1392.


منابع

  • دانشنامه پژوهه، "تشییع"، محمدحسین بیدگلو، تاریخ بازیابی: 14 اردیبهشت 1392.
  • میزان الحکمه، ج12، "آداب تشییع جنازه"، در دسترس در سایت الشیعه، بازیابی: 29 مهر 1392.