مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابوالبختری (عاص بن هشام): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (مهدی موسوی صفحهٔ ابو البختری (عاص بن هشام) را به ابوالبختری (عاص بن هشام) منتقل کرد)
 
(۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{خوب}}
 
{{خوب}}
 +
'''«عاص بن هشام»''' معروف به '''«ابوالبخترى»'''، نام یکی از سران مشرک [[قریش]] در زمان رسالت [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام]] صلی الله علیه وآله بود. وی علی‌رغم مخالفت با دعوت پیامبر اکرم، همواره موضع‌گیری ملایمی نسبت به مسلمانان داشت و به همین جهت بود که پیامبر در [[جنگ بدر]] به مسلمانان دستور داد که کسی حق ندارد او را بکشد. نام ابوالبختری در [[شأن نزول]] برخی از آیات [[قرآن]] دیده می‌شود.
  
ابوالبخترى، عاص بن هشام(یا هاشم) نام یکی از سران مشرك قريش است.  وی علی رقم مخالفت با دعوت پیامبر اسلام همواره موضع گیری ملایمی نسبت به مسلمانان داشت و به همین جهت بود که پیامبر در جنگ بدر به مسلمانان دستور دادند که کسی حق ندارد او را بکشند. نام او در شأن نزول برخی از آیات قرآن در مذمت رفتار مشرکان دیده می شود.  
+
==معرفی اجمالی==
 +
حمایت [[بنی هاشم]] از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله باعث شد که قریش نتوانند اقدام خشونت باری علیه ایشان انجام دهند، به همین دلیل ایشان را به جادوگرى و کهانت و جنون و شاعرى متهم کردند تا مانع پیروی مردم از ایشان شوند. یکی از آن مسخره کنندگان ابو البخترى عاص بن هشام‏ بود.<ref>تاریخ‏ ابن ‏خلدون/ترجمه‏ متن، ج‏۱، ص:۳۹۶</ref>
  
==شناختنامه==
+
ابوالبختری اگرچه همراه با دیگر مشرکان [[قریش]] با دعوت [[رسول خدا]] مبارزه می کرد، اما اقدامات او نسبت به دیگر دشمنان از [[مدارا]] و نرمش بیشتری برخوردار بود.<ref>أنساب‏ الأشراف،ج‏۱،ص:۱۴۷</ref> از جمله اینکه با طولانی شدن محاصره مسلمانان در [[شعب ابی طالب]]، ابوالبختری به همراه چند نفر دیگر پیمان نامه مشرکان درباره محاصره مسلمانان را نقض کردند.<ref>أسدالغابة، ج‏۲، ص:۳۱۴</ref> همچنین در زمانی که در [[دارالندوه]] پیشنهاد قتل رسول الله به میان آمد، او از سران قریش خواست تا به اخراج ایشان از [[مکه]] بسنده نمایند.<ref>مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۲۶</ref>
ابوالبختری عاص بن هشام(یا هاشم) یکی از سران مشرکان قریش در زمان رسالت [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله  بود.  
 
  
==مدارا در دشمنی با رسول خدا==
+
ابوالبختری در [[جنگ بدر]] در سپاه مشرکان حاضر بود. اما رسول خدا به ابوالبختری امان داد و مسلمانان دستور داد او را نکشند. یکی از مسلمانان به نام مجذّر بن زیاد خود را به ابوالبختری رساند و و به او اطلاع داد که رسول خدا به او امان داده است و از او خواست تا تسلیم شود. ابوالبختری از مجذر خواست تا به دوستش جناده بن ملیحه نیز امان داده شود اما مجذّر نپذیرفت و ابوالبختری خشمگین شد و به او حمله کرد، ولی به دست مجذر کشته شد.<ref>أنساب ‏الأشراف، ج‏۱، ص:۱۴۶</ref>
ابوالبختری اگر چه همراه با دیگر مشرکان قریش با دعوت رسول خدا مبارزه می کرد اما اقدامات او نسبت به دیگر مشرکان قریش از نرمش و مدارای بیشتری برخوردار بود. <ref>أنساب‏ الأشراف،ج‏1،ص:147</ref> از جمله اینکه با طولانی شدن محاصره مسلمانان در شعب ابی طالب ابوالبختری به همراه چند نفر دیگر پیمان نامه مشرکان درباره محاصره مسلمانان را نقض کردند.<ref>أسدالغابة،ج‏2،ص:314</ref>
 
و در زمانی که در [[دارالندوه]] پیشنهاد قتل رسول الله به میان آمد او از سران قریش خواست تا به اخراج ایشان از مکه بسنده نمایند.<ref>مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏4، ص: 826</ref>
 
==تمسخر پیامبر==
 
حمایت بنی هاشم از پیامبر صلی الله علیه و آله باعث شد که قریش نتوانند اقدام خشونت باری علیه ایشان انجام دهند به همین دلیل ایشان را به جادوگرى و كهانت و جنون و شاعرى متهم کردند  تا مانع پیروی مردم از ایشان شوند. یکی از آن مسخره کنندگان ابو البخترى عاص  بن هشام‏ بود. <ref>تاريخ‏ ابن ‏خلدون/ترجمه‏ متن،ج‏1،ص:396</ref>
 
==مرگ==
 
ابوالبختری در جنگ بدر در سپاه مشرکان حاضر بود. اما رسول خدا به ابوالبختری امان داد و مسلمانان دستو ر داد او را نکشند. یکی از مسلمانان به نام مجذّر بن زیاد خود را به ابوالبختری رساند و و به او اطلاع داد که رسول خدا به او امان داده است و از او خواست تا تسلیم شود. ابوالبختری از مجذر خواست تا به دوستش جناده بن ملیحه نیز امان داده شود اما جناده نپذیرفت و ابوالبختری خشمگین شد و به او حمله کرد ولی به دست مجذر کشته شد.<ref>أنساب ‏الأشراف،ج‏1،ص:146</ref>
 
  
==ابوالبختری در شأن نزول آیات==
+
==ابوالبختری در شأن نزول==
از آنجا که ابوالبختری یکی از سران مشرک قریش بود نامش در چندین آیه از قرآن کریم   
+
از آنجا که ابوالبختری یکی از سران مشرک [[قریش]] بود، نامش در [[شأن نزول]] چندین آیه از [[قرآن کریم]] ذکر شده است:    
  
*برخى از مفسران نزول آيات 90 تا 93 از [[سوره حجر]] را درباره او و برخی دیگر از مشرکان قریش دانسته اند. در این آیات آمده است: {{متن قرآن|«كَما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمينَ.الَّذينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضينَ. فَوَ رَبِّكَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعينَ. عَمَّا كانُوا يَعْمَلُونَ»}}؛همانگونه كه(عذاب را) به آن تقسيم كنندگان فرود آورديم. آنكسان كه قرآن را به چند پاره تقسيم كردند. پس سوگند به پروردگارت كه از همه شان بگرد هم بازخواست كنيم. در باره كارى كه می کردند.
+
*الف. برخى از مفسران نزول آیات ۹۰ تا ۹۳ از [[سوره حجر]] را درباره او و برخی دیگر از مشرکان قریش دانسته اند. در این آیات آمده است: {{متن قرآن|«کما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمینَ * الَّذینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضینَ * فَوَ رَبِّک لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعینَ * عَمَّا کانُوا یعْمَلُونَ»}}؛ همانگونه که (عذاب را) به آن تقسیم کنندگان فرود آوردیم، آنکسان که قرآن را به چند پاره تقسیم کردند، پس سوگند به پروردگارت که از همه شان بگرد هم بازخواست کنیم، درباره کارى که می کردند.
  
در این آیات خداوند «مقتسمین» را مذمت فرموده است.در باره اینکه «مقتسمین» به چه معناست و اشاره به چه افرادی دارد اقوال مختلفی بیان شده از جمله:
+
در این آیات خداوند «مُقتسمین» را مذمت فرموده است. در باره اینکه «مقتسمین» به چه معناست و اشاره به چه افرادی دارد اقوال مختلفی بیان شده از جمله: سران کفّارند، که نیروهایى را در ایام حج بر سر جاده ‏ها و ورودى‏ هاى مکّه تقسیم مى ‏کردند، تا به مسافران بگویند که شخصى به نام محمّد (ص) ادّعاهایى دارد، مبادا به سخنان او گوش فرا دهید. آنان پیامبر را کاهن و ساحر و مجنون معرّفى مى‏ کردند. یا گروهى که قرآن را در میان خود تقسیم کردند، تا هر یک مشابه بخشى از قرآن را بیاورند. و یا کسانى که به بخشى از قرآن عمل و بخشى را رها مى‏ کردند...<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج‏۱۰، ص: ۵۸ </ref> برخی مفسران، ابوالبخترى را یکی از «مقتسمین» دانسته اند.<ref>نک: الجامع لأحکام القرآن، ج‏۱۰، ص: ۵۸</ref>
  
#سران کفّار باشند که نیروهایى را در ایام حج بر سر جاده ‏ها و ورودى‏ هاى مکّه تقسیم مى ‏کردند، تا به مسافران بگویند که شخصى به نام محمّد (ص) ادّعاهایى دارد، مبادا به سخنان او گوش فرا دهید. آنان پیامبر را کاهن و ساحر و مجنون معرّفى مى‏ کردند.
+
. همچنین طبق برخی نقلها آیه اول [[سوره محمد]] درباره ابوالبختری و تعدادی دیگری از مشرکان مکه نازل شده است: {{متن قرآن|«الَّذینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُم‏»}}؛ خدا اعمال کسانى را که کافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند باطل ساخته است‏.<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج‏۱۶، ص: ۲۲۳</ref>
#گروهى که قرآن را در میان خود تقسیم کردند، تا هر یک مشابه بخشى از قرآن را بیاورند.
 
#کسانى که به بخشى از قرآن عمل و بخشى را رها مى‏ کردند...<ref>الجامع لأحكام القرآن، ج‏10، ص: 58 </ref>
 
  
برخی مفسران ابوالبخترى را یکی از «مقتسمین» دانسته اند<ref>نک: الجامع لأحكام القرآن، ج‏10، ص: 58</ref>
+
*ج. همچنین آیه ۳۰ از [[سوره انفال]] درباره او و همدستانش از مشرکان قریش که در [[دارالندوه]] درباره چگونگی مبارزه با رسول خدا گفتگو می کردند نازل شد<ref>مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۲۶</ref>: {{متن قرآن|«وَ إِذْ یمْکرُ بِک الَّذینَ کفَرُوا لِیثْبِتُوک أَوْ یقْتُلُوک أَوْ یخْرِجُوک وَ یمْکرُونَ وَ یمْکرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیرُ الْماکرینَ»}}؛ و آن هنگام را به یادآور که کافران درباره تو مکرى کردند تا در بندت افکنند یا بکشندت یا از شهر بیرون سازند. آنان مکر کردند و خدا نیز مکر کرد و خدا بهترین مکرکنندگان است.
  
*همچنین طبق برخی نقلها آیه اول سوره محمد درباره ابوالبختری و تعدادی دیگری از مشرکان مکه نازل شده است: {{متن قرآن|«الَّذينَ كَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبيلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُم‏»}}؛ خدا اعمال كسانى را كه كافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند باطل ساخته است‏.<ref>الجامع لأحكام القرآن، ج‏16، ص: 223</ref>
+
طبق برخی از نقلها، پیشنهاد اخراج رسول خدا از شهر از سوی ابوالبختری مطرح شده است.<ref>مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۲۶</ref>
  
*همچنین آیه 30 از سوره انفال درباره او و همدستانش از مشرکان قریش که در دارالندوه درباره چگونگی مبارزه با رسول خدا گفتگو می کردند نازل  شد<ref>مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏4، ص: 826</ref>: {{متن قرآن|« وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرينَ»}}؛ و آن هنگام را به يادآور كه كافران درباره تو مكرى كردند تا در بندت افكنند يا بكشندت يا از شهر بيرون سازند. آنان مكر كردند و خدا نيز مكر كرد و خدا بهترين مكركنندگان است.
+
*د. [[شیخ طبرسی|طبرسی]] در [[مجمع البیان]] نام ابوالبختری را در زمره کسانی بیان داشته که در [[جنگ بدر]] اموالشان را برای مبارزه با مسلمانان صرف نموده و سپاه مشرکان را اطعام نمودند و آیه ۳۶ [[سوره انعام]] درباره ایشان نازل شد<ref>مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۳۲</ref>: «{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَسَینْفِقُونَها ثُمَّ تَکونُ عَلَیهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یغْلَبُونَ وَ الَّذِینَ کفَرُوا إِلى‏ جَهَنَّمَ یحْشَرُون}}» کافران اموالشان را خرج مى‏ کنند تا مردم را از راه خدا بازدارند. اموالشان را خرج خواهند کرد و حسرت خواهند برد، سپس مغلوب مى ‏شوند و کافران را در جهنم گرد مى ‏آورند.
 
+
*ه. طبق نقلی از [[ابن عباس]]، آیات ۹۰ تا ۹۵ [[سوره اسراء]] نیز درباره بوالبختری و تعدادی دیگر از مشرکان قریش نازل شد<ref>مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۶، ص: ۶۷۸</ref>: {{متن قرآن|«وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَک حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ ینْبُوعاً * أَوْ تَکونَ لَک جَنَّةٌ مِنْ نَخیلٍ وَ عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهارَ خِلالَها تَفْجیراً * أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ کما زَعَمْتَ عَلَینا کسَفاً أَوْ تَأْتِی بِاللَّهِ وَ الْمَلائِکةِ قَبیلاً * أَوْ یکونَ لَک بَیتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقى‏ فِی السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِیک حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَینا کتاباً نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحانَ رَبِّی هَلْ کنْتُ إِلاَّ بَشَراً رَسُولاً * وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ یؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى‏ إِلاَّ أَنْ قالُوا أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولاً * قُلْ لَوْ کانَ فِی الْأَرْضِ مَلائِکةٌ یمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنا عَلَیهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَکاً رَسُولاً»}}؛ و گفتند: ما هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد تا آنکه از زمین براى ما چشمه آبى بیرون آرى. یا آنکه تو را باغى از خرما و انگور باشد که در میان آن باغ نهرهاى آب جارى گردانى. یا آنکه بنا بر پندار و دعوى خودت پاره ‏اى از آسمان را بر سر ما فرود آورى یا آنکه خدا را با فرشتگانش مقابل ما حاضر آرى. یا آنکه خانه ‏اى از زر دارا باشى یا آنکه بر آسمان بالا روى و باز هم هرگز ایمان به آسمان رفتنت نیاوریم تا آنکه بر ما کتابى نازل کنى که آن را قرائت کنیم. بگو: خداى من منزه است، آیا من فرد بشرى بیشترم که به رسالت آمده‏ ام؟ و مردم را چیزى از ایمان بازنداشت وقتى که هدایت بر آنان آمد جز این که گفتند: آیا خدا بشرى را به رسالت فرستاده است؟ بگو: اگر فرشتگان را در زمین مسکن و قرارگاه بودى ما هم فرشته ‏اى را از آسمان به رسالت بر آنها مى‏ فرستادیم.
طبق برخی از نقلها  پیشنهاد اخراج رسول خدا از شهر از سوی ابوالبختری مطرح شده است. <ref>مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏4، ص: 826</ref>
 
 
 
*طبرسی در مجمع البیان نام ابوالبختری را در زمره کسانی بیان داشته که در روز بدر اموالشان را برای مبارزه با مسلمانان صرف نموده و سپاه مشرکان را اطعام نمودند و آیه 36 سوره انعام درباره ایشان نازل شد <ref>مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏4، ص: 832</ref>: «{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ فَسَيُنْفِقُونَها ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى‏ جَهَنَّمَ يُحْشَرُون}}» كافران اموالشان را خرج مى‏ كنند تا مردم را از راه خدا بازدارند. اموالشان را خرج خواهند كرد و حسرت خواهند برد، سپس مغلوب مى ‏شوند. و كافران را در جهنم گرد مى ‏آورند.
 
*طبق نقلی از ابن عباس آیات 90 تا 95 سوره اسراء نیز درباره بوالبختری و تعدادی دیگر از مشرکان قریش نازل شد<ref>مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏6، ص: 678</ref>: {{متن قرآن|«وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ يَنْبُوعاً. أَوْ تَكُونَ لَكَ جَنَّةٌ مِنْ نَخيلٍ وَ عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهارَ خِلالَها تَفْجيراً . أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ كَما زَعَمْتَ عَلَيْنا كِسَفاً أَوْ تَأْتِيَ بِاللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ قَبيلاً. أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقى‏ فِي السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِيِّكَ حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَيْنا كِتاباً نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحانَ رَبِّي هَلْ كُنْتُ إِلاَّ بَشَراً رَسُولاً. وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى‏ إِلاَّ أَنْ قالُوا أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولاً . قُلْ لَوْ كانَ فِي الْأَرْضِ مَلائِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَكاً رَسُولاً»}}؛ و گفتند: ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد تا آنكه از زمين براى ما (به اعجاز) چشمه آبى بيرون آرى. يا آنكه تو را باغى از خرما و انگور باشد كه در ميان آن باغ نهرهاى آب جارى گردانى. يا آنكه بنا بر پندار و دعوى خودت پاره‏اى از آسمان را بر سر ما فرود آورى يا آنكه خدا را با فرشتگانش مقابل ما حاضر آرى. يا آنكه خانه ‏اى از زر (و كاخى زرنگار) دارا باشى يا آنكه بر آسمان بالا روى و باز هم هرگز ايمان به آسمان رفتنت نياوريم تا آنكه بر ما كتابى نازل كنى كه آن را قرائت كنيم. بگو: خداى من منزه است (از آنكه من، او يا فرشتگان او را حاضر سازم) آيا من فرد بشرى بيشترم كه (از جانب خدا) به رسالت آمده‏ ام؟ و مردم را چيزى از (هدايت و) ايمان بازنداشت وقتى كه هدايت (قرآن) بر آنان آمد جز اين (خيال باطل) كه گفتند: آيا خدا بشرى را به رسالت فرستاده است؟ بگو: اگر فرشتگان را در زمين مسكن و قرارگاه بودى ما هم فرشته ‏اى را از آسمان به رسالت بر آنها مى‏ فرستاديم (كه رسول بايد از جنس امت باشد و گرنه حجت و معجزش پذيرفته نشود).
 
 
 
*یکی دیگر از آیاتی که نام ابوالبختری در شأن نزول تنها دیده می شود آيه 66 [[سوره حج]] است<ref>الجامع لأحكام القرآن، ج‌12، ص‌62‌.</ref> که درباره  ناسپاسى کافران و انكار نشانه‌هاى قدرت و وحدانيت خداوند از سوى ايشان است: {{متن قرآن|«وَ هُوَ الَّذي أَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُمْ إِنَّ الْإِنْسانَ لَكَفُور»}}؛  و اوست كه شما را زنده گردانيد سپس مى ‏ميراند دگر باره زنده‏تان مى ‏گرداند؛ به راستى آدمى ناسپاس است.
 
 
 
<br />
 
  
 +
*و. یکی دیگر از آیاتی که نام ابوالبختری در شأن نزول آنها دیده می شود آیه ۶۶ [[سوره حج]] است<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج‌۱۲، ص‌۶۲‌.</ref> که درباره ناسپاسى کافران و انکار نشانه‌هاى قدرت و وحدانیت خداوند از سوى ایشان است: {{متن قرآن|«وَ هُوَ الَّذی أَحْیاکمْ ثُمَّ یمیتُکمْ ثُمَّ یحْییکمْ إِنَّ الْإِنْسانَ لَکفُور»}}؛ و اوست که شما را زنده گردانید سپس مى ‏میراند دگر باره زنده ‏تان مى ‏گرداند؛ به راستى آدمى ناسپاس است.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
 
==منابع==
 
==منابع==
 
+
*أسدالغابة فى معرفة الصحابة، عزالدین بن الأثیر ۶۳۰بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
*أسد الغابة فى معرفة الصحابة، عز الدين بن الأثير أبو الحسن على بن محمد الجزرى630بيروت، دار الفكر، 1409/1989.
+
*انساب الأشراف، بلاذرى ۲۷۹تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
*كتاب جمل من انساب الأشراف، أحمد بن يحيى بن جابر البلاذرى 279تحقيق سهيل زكار و رياض زركلى، بيروت، دار الفكر، ط الأولى، 1417/1996.
+
*تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتى، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، ۱۳۶۳ش.
*العبر تاريخ ابن خلدون، ترجمه عبد المحمد آيتى، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، چ اول، 1363ش.
+
*مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، طبرسى، تهران: ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش‏.
*مجمع البيان فى تفسير القرآن‏،طبرسى، فضل بن حسن‏، تهران:ناصر خسرو، چ3، 1372 ش‏.
+
*الجامع لأحکام القرآن‏، قرطبى، تهران‏: انتشارات ناصر خسرو‏، ۱۳۶۴ش.   
*الجامع لأحكام القرآن‏، قرطبى محمد بن احمد، تهران‏: انتشارات ناصر خسرو‏، چ اول، 1364 ش<br />
+
{{سنجش کیفی
 
+
|سنجش=شده
[[رده:شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]
+
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 +
[[رده:دشمنان پیامبر]][[رده:شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۲۲

«عاص بن هشام» معروف به «ابوالبخترى»، نام یکی از سران مشرک قریش در زمان رسالت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله بود. وی علی‌رغم مخالفت با دعوت پیامبر اکرم، همواره موضع‌گیری ملایمی نسبت به مسلمانان داشت و به همین جهت بود که پیامبر در جنگ بدر به مسلمانان دستور داد که کسی حق ندارد او را بکشد. نام ابوالبختری در شأن نزول برخی از آیات قرآن دیده می‌شود.

معرفی اجمالی

حمایت بنی هاشم از پیامبر صلی الله علیه و آله باعث شد که قریش نتوانند اقدام خشونت باری علیه ایشان انجام دهند، به همین دلیل ایشان را به جادوگرى و کهانت و جنون و شاعرى متهم کردند تا مانع پیروی مردم از ایشان شوند. یکی از آن مسخره کنندگان ابو البخترى عاص بن هشام‏ بود.[۱]

ابوالبختری اگرچه همراه با دیگر مشرکان قریش با دعوت رسول خدا مبارزه می کرد، اما اقدامات او نسبت به دیگر دشمنان از مدارا و نرمش بیشتری برخوردار بود.[۲] از جمله اینکه با طولانی شدن محاصره مسلمانان در شعب ابی طالب، ابوالبختری به همراه چند نفر دیگر پیمان نامه مشرکان درباره محاصره مسلمانان را نقض کردند.[۳] همچنین در زمانی که در دارالندوه پیشنهاد قتل رسول الله به میان آمد، او از سران قریش خواست تا به اخراج ایشان از مکه بسنده نمایند.[۴]

ابوالبختری در جنگ بدر در سپاه مشرکان حاضر بود. اما رسول خدا به ابوالبختری امان داد و مسلمانان دستور داد او را نکشند. یکی از مسلمانان به نام مجذّر بن زیاد خود را به ابوالبختری رساند و و به او اطلاع داد که رسول خدا به او امان داده است و از او خواست تا تسلیم شود. ابوالبختری از مجذر خواست تا به دوستش جناده بن ملیحه نیز امان داده شود اما مجذّر نپذیرفت و ابوالبختری خشمگین شد و به او حمله کرد، ولی به دست مجذر کشته شد.[۵]

ابوالبختری در شأن نزول

از آنجا که ابوالبختری یکی از سران مشرک قریش بود، نامش در شأن نزول چندین آیه از قرآن کریم ذکر شده است:

  • الف. برخى از مفسران نزول آیات ۹۰ تا ۹۳ از سوره حجر را درباره او و برخی دیگر از مشرکان قریش دانسته اند. در این آیات آمده است: «کما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمینَ * الَّذینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضینَ * فَوَ رَبِّک لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعینَ * عَمَّا کانُوا یعْمَلُونَ»؛ همانگونه که (عذاب را) به آن تقسیم کنندگان فرود آوردیم، آنکسان که قرآن را به چند پاره تقسیم کردند، پس سوگند به پروردگارت که از همه شان بگرد هم بازخواست کنیم، درباره کارى که می کردند.

در این آیات خداوند «مُقتسمین» را مذمت فرموده است. در باره اینکه «مقتسمین» به چه معناست و اشاره به چه افرادی دارد اقوال مختلفی بیان شده از جمله: سران کفّارند، که نیروهایى را در ایام حج بر سر جاده ‏ها و ورودى‏ هاى مکّه تقسیم مى ‏کردند، تا به مسافران بگویند که شخصى به نام محمّد (ص) ادّعاهایى دارد، مبادا به سخنان او گوش فرا دهید. آنان پیامبر را کاهن و ساحر و مجنون معرّفى مى‏ کردند. یا گروهى که قرآن را در میان خود تقسیم کردند، تا هر یک مشابه بخشى از قرآن را بیاورند. و یا کسانى که به بخشى از قرآن عمل و بخشى را رها مى‏ کردند...[۶] برخی مفسران، ابوالبخترى را یکی از «مقتسمین» دانسته اند.[۷]

  • ب. همچنین طبق برخی نقلها آیه اول سوره محمد درباره ابوالبختری و تعدادی دیگری از مشرکان مکه نازل شده است: «الَّذینَ کفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُم‏»؛ خدا اعمال کسانى را که کافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند باطل ساخته است‏.[۸]
  • ج. همچنین آیه ۳۰ از سوره انفال درباره او و همدستانش از مشرکان قریش که در دارالندوه درباره چگونگی مبارزه با رسول خدا گفتگو می کردند نازل شد[۹]: «وَ إِذْ یمْکرُ بِک الَّذینَ کفَرُوا لِیثْبِتُوک أَوْ یقْتُلُوک أَوْ یخْرِجُوک وَ یمْکرُونَ وَ یمْکرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیرُ الْماکرینَ»؛ و آن هنگام را به یادآور که کافران درباره تو مکرى کردند تا در بندت افکنند یا بکشندت یا از شهر بیرون سازند. آنان مکر کردند و خدا نیز مکر کرد و خدا بهترین مکرکنندگان است.

طبق برخی از نقلها، پیشنهاد اخراج رسول خدا از شهر از سوی ابوالبختری مطرح شده است.[۱۰]

  • د. طبرسی در مجمع البیان نام ابوالبختری را در زمره کسانی بیان داشته که در جنگ بدر اموالشان را برای مبارزه با مسلمانان صرف نموده و سپاه مشرکان را اطعام نمودند و آیه ۳۶ سوره انعام درباره ایشان نازل شد[۱۱]: «إِنَّ الَّذِینَ کفَرُوا ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیصُدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَسَینْفِقُونَها ثُمَّ تَکونُ عَلَیهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یغْلَبُونَ وَ الَّذِینَ کفَرُوا إِلى‏ جَهَنَّمَ یحْشَرُون» کافران اموالشان را خرج مى‏ کنند تا مردم را از راه خدا بازدارند. اموالشان را خرج خواهند کرد و حسرت خواهند برد، سپس مغلوب مى ‏شوند و کافران را در جهنم گرد مى ‏آورند.
  • ه. طبق نقلی از ابن عباس، آیات ۹۰ تا ۹۵ سوره اسراء نیز درباره بوالبختری و تعدادی دیگر از مشرکان قریش نازل شد[۱۲]: «وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَک حَتَّى تَفْجُرَ لَنا مِنَ الْأَرْضِ ینْبُوعاً * أَوْ تَکونَ لَک جَنَّةٌ مِنْ نَخیلٍ وَ عِنَبٍ فَتُفَجِّرَ الْأَنْهارَ خِلالَها تَفْجیراً * أَوْ تُسْقِطَ السَّماءَ کما زَعَمْتَ عَلَینا کسَفاً أَوْ تَأْتِی بِاللَّهِ وَ الْمَلائِکةِ قَبیلاً * أَوْ یکونَ لَک بَیتٌ مِنْ زُخْرُفٍ أَوْ تَرْقى‏ فِی السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِیک حَتَّى تُنَزِّلَ عَلَینا کتاباً نَقْرَؤُهُ قُلْ سُبْحانَ رَبِّی هَلْ کنْتُ إِلاَّ بَشَراً رَسُولاً * وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ یؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى‏ إِلاَّ أَنْ قالُوا أَ بَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولاً * قُلْ لَوْ کانَ فِی الْأَرْضِ مَلائِکةٌ یمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنا عَلَیهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَکاً رَسُولاً»؛ و گفتند: ما هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد تا آنکه از زمین براى ما چشمه آبى بیرون آرى. یا آنکه تو را باغى از خرما و انگور باشد که در میان آن باغ نهرهاى آب جارى گردانى. یا آنکه بنا بر پندار و دعوى خودت پاره ‏اى از آسمان را بر سر ما فرود آورى یا آنکه خدا را با فرشتگانش مقابل ما حاضر آرى. یا آنکه خانه ‏اى از زر دارا باشى یا آنکه بر آسمان بالا روى و باز هم هرگز ایمان به آسمان رفتنت نیاوریم تا آنکه بر ما کتابى نازل کنى که آن را قرائت کنیم. بگو: خداى من منزه است، آیا من فرد بشرى بیشترم که به رسالت آمده‏ ام؟ و مردم را چیزى از ایمان بازنداشت وقتى که هدایت بر آنان آمد جز این که گفتند: آیا خدا بشرى را به رسالت فرستاده است؟ بگو: اگر فرشتگان را در زمین مسکن و قرارگاه بودى ما هم فرشته ‏اى را از آسمان به رسالت بر آنها مى‏ فرستادیم.
  • و. یکی دیگر از آیاتی که نام ابوالبختری در شأن نزول آنها دیده می شود آیه ۶۶ سوره حج است[۱۳] که درباره ناسپاسى کافران و انکار نشانه‌هاى قدرت و وحدانیت خداوند از سوى ایشان است: «وَ هُوَ الَّذی أَحْیاکمْ ثُمَّ یمیتُکمْ ثُمَّ یحْییکمْ إِنَّ الْإِنْسانَ لَکفُور»؛ و اوست که شما را زنده گردانید سپس مى ‏میراند دگر باره زنده ‏تان مى ‏گرداند؛ به راستى آدمى ناسپاس است.

پانویس

  1. تاریخ‏ ابن ‏خلدون/ترجمه‏ متن، ج‏۱، ص:۳۹۶
  2. أنساب‏ الأشراف،ج‏۱،ص:۱۴۷
  3. أسدالغابة، ج‏۲، ص:۳۱۴
  4. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۲۶
  5. أنساب ‏الأشراف، ج‏۱، ص:۱۴۶
  6. الجامع لأحکام القرآن، ج‏۱۰، ص: ۵۸
  7. نک: الجامع لأحکام القرآن، ج‏۱۰، ص: ۵۸
  8. الجامع لأحکام القرآن، ج‏۱۶، ص: ۲۲۳
  9. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۲۶
  10. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۲۶
  11. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۴، ص: ۸۳۲
  12. مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏۶، ص: ۶۷۸
  13. الجامع لأحکام القرآن، ج‌۱۲، ص‌۶۲‌.

منابع

  • أسدالغابة فى معرفة الصحابة، عزالدین بن الأثیر (م ۶۳۰)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
  • انساب الأشراف، بلاذرى (م ۲۷۹)، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
  • تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتى، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، ۱۳۶۳ش.
  • مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، طبرسى، تهران: ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش‏.
  • الجامع لأحکام القرآن‏، قرطبى، تهران‏: انتشارات ناصر خسرو‏، ۱۳۶۴ش.