جزیره خضراء
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«جزیرة الخضراء»، جزیره‌ای که بنا بر ادعای برخی، امام زمان (عجل اللّه تعالی فرجه) و فرزندانش در آن سکونت دارند. برخی عالمان شیعه به نقد سند و محتوای این داستان پرداخته و آن را از ساخته‌های داستان‌سرایان معرفی کرده اند.
محتویات
داستان جزیره خضراء
ظاهراً گزارش این جزیره برای نخستین بار در رساله‌ای تألیف مجدالدین فضل بن یحیی طیبی، از مردم واسط و از شاگردان علی بن عیسی اربلی[۱] آمده است. این رساله را علامه مجلسی، بی‌کم و کاست در بحارالانوار درج کرده[۲] و آقا بزرگ تهرانی به خط مؤلف آن دیده و از آن نسخه‌برداری کرده است.[۳]
طبق این رساله، فضل بن یحیی در ۶۹۹ هجری در شهر حله، از شخصی به نام زین‌الدین علی بن فاضل مازندرانی داستان سفرش به اندلس را شنیده است. زین‌الدین در این سفر که از دمشق آغاز کرده و پس از درنگ در مصر راهی اندلس شده است، پس از حوادثی که برایش روی می‌دهد به سرزمینی به نام جزایر شیعیان (جزائر الرافضة) می‌رود و پس از مدتی درنگ در آنجا همراه کشتی هایی که آذوقه مردم آن سرزمین را آورده بودند، راهی جزیره خضراء می‌شود. جزیره‌ای که بحر ابیض گرداگرد آن را فراگرفته بوده و دشمنان بدان دست نمی‌یافته‌اند.
او جزیره خضراء را زیباترین سرزمینی معرفی می‌کند که تا آن روز دیده بوده است و مردم آنجا را با اوصافی نیکو می‌ستاید. علی بن فاضل در آنجا با عالمی دینی به نام سید شمس‌الدین محمد که نسبش با پنج واسطه به امام زمان می‌رسد و نایب اوست، آشنا می‌شود و از محضر درس او استفاده می‌کند.
سید شمس‌الدین خودش با امام زمان ارتباط مستقیم ندارد، اما هر صبح جمعه به محل باشکوهی می‌رود و از آنجا امام را زیارت می‌کند و پس از آن که دو رکعت نماز می‌گزارد، در آنجا ورقه‌هایی می‌یابد که مسائل و احکام مورد نیاز مردم روی آن نوشته شده است. علی بن فاضل مسائلی چون حکم نماز جمعه در عصر غیبت، کیفیت نزول و جمع‌آوری قرآن و این که چرا برخی آیات قرآن با آیات قبل و بعد به ظاهر بی‌تناسب می‌نماید، رؤیت امام در عصر غیبت، زمان و نشانه‌های ظهور آن حضرت را از سید شمس‌الدین می‌پرسد و پاسخ های او را در کتابی به نام الفوائد الشمسیة گرد می‌آورد.
وی تصریح می‌کند که کتاب را فقط برای شیعیان خالص نوشته است. سید شمس‌الدین به این پرسشِ علی بن فاضل که من از شیعیان مخلص امام زمانم، پس چرا او را ندیده‌ام، پاسخ می‌دهد که تو در طول همین سفر بدون این که متوجه باشی، دوبار امام زمان را دیده‌ای و سپس زمان و مکان دیدارها را برای او بازگو می‌کند و علی بن فاضل نیز آنها را به یاد می‌آورد.
علی بن فاضل سرانجام به امر سید شمس‌الدین با همان کشتی که آمده بود، بازمی‌گردد و از آنجا برای گزاردن حج، عازم مکه می‌شود و سرانجام به عراق می‌رود و در نجف مجاور می‌شود.
پیش از علامه مجلسی، قاضی نوراللّه شوشتری (متوفی ۱۰۱۹)، به مناسبت ذکر برخی مکانها به جزیره خضراء و همین داستان اشاره کرده و اظهار داشته که شهید اول این حکایت را از زین‌الدین مذکور روایت کرده و با خط خود نوشته بوده است. قاضی نوراللّه سپس ذکر کرده که یکی از معاصرانش به نام شمس‌الدین محمد بن اسداللّه شوشتری به خواسته شاه طهماسب صفوی، کتابی در بیان حکمت و مصلحت غیبت تألیف کرده و رساله جزیرة الخضراء را نیز در آن [به فارسی] درج نموده است.[۴] آقا بزرگ تهرانی[۵] احتمال داده است که این ترجمه فارسی همان ترجمه‌ای باشد که به نام محقق کرکی (متوفی ۹۴۰) در هند چاپ شده است.[۶]
داستان دیگری را بیاضی[۷] از کمال الدین انباری در ۵۴۳ هجری نقل کرده که از برخی جهات شبیه ماجرای جزیره خضر است. خلاصه آن چنین است: انباری در مجلسی حضور داشت که عون‌الدین یحیی بن هُبَیره، وزیر المقتفی باللّه عباسی، در مذمت مذهب شیعه سخنی گفت. در این هنگام مردی که مورد احترام وزیر بود، اجازه خواست درباره شیعیان حکایتی نقل کند که خود شاهد بوده است. او گفت: من و پدرم به قصد تجارت از باهیه که شهری بسیار بزرگ بود با کشتی عازم سفر شدیم. آنگاه به جزایر سرسبزی رسیدیم که ناخدای کشتی نیز تا آن زمان به آنجا نرفته بود و نام آن را نمی‌دانست. مردمان این جزایر بهترین آداب و رسوم اجتماعی را داشتند و در راستی و امانت و دیانت بی‌همتا بودند. راوی داستان که از چندین شهر در این جزایر دیدن کرده بوده است، حاکمان این شهرها را به ترتیب طاهر، قاسم، ابراهیم و هاشم نام می‌برد و می‌گوید که همه آنان خود را از فرزندان صاحب‌الامر می‌دانستند.[۸]
جزیره خضراء و مثلث برمودا
در سالهای اخیر، مؤلفی عراقی به نام ناجی نجار کتابی درباره جزیره خضراء نوشت و آن را با «مثلث برمودا» تطبیق داد. علی‌اکبر مهدی‌پور این کتاب را با عنوان جزیره خضراء و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا، همراه با افزوده‌هایی به فارسی ترجمه کرد.
جعفر مرتضی عاملی بر این کتاب نقد نوشته و علاوه بر این که سند و محتوای روایت را نقد کرده، تطبیق جزیره خضراء را بر مثلث برمودا ناروا دانسته است.[۹]
کتاب دیگری که سند و محتوای داستان جزیره خضراء را با تفصیل بیشتر نقد کرده و اشکالات این حکایت را نمایانده و به نقد نظریه انطباق جزیره خضراء بر مثلث برمودا پرداخته، کتابی است در بررسی دیدگاه های محمدتقی شوشتری، جعفر مرتضی عاملی، ابراهیم امینی و دیگران که ابوالفضل طریقه‌دار با عنوان «جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت؟» تدوین و درباره آن تحقیق کرده است.[۱۰]
جزیره خضراء واقعیت یا خیال
شیخ جعفر کاشف‌الغطاء[۱۱] این داستان را از ساخته‌های داستان‌سرایان معرفی می‌کند که برخی از اخباریان آن را از کتابهای مهجور و ساختگی نقل کرده‌اند. او مضمون و مفاد داستان را مخالف اصول پذیرفته شده شیعه و گفتار عالمان دانسته است.[۱۲] برخی از معاصران مانند آقا بزرگ تهرانی،[۱۳] سید محمدعلی قاضی طباطبائی،[۱۴] محمدتقی تستری[۱۵] و سید محمد صدر[۱۶] نیز به نقد سند و محتوای این داستان پرداخته‌اند.
علی‌اکبر غفاری[۱۷] اصل حکایت جزیره خضراء را مربوط به یکی از فرزندان اسماعیل، پسر امام صادق علیه‌السلام می‌داند که با امام زمان علیه السلام هم لقب و دوازدهمین نسل از امام علی علیه‌السلام بود.[۱۸] به نظر می‌رسد عراقیانی که از آن سرزمین دیدن کرده‌اند، به سبب تشابه نام و کنیه و لقب او با حضرت مهدی علیه السلام، تصور می‌کردند او همان مهدی موعود است که نامش در روایات آمده و حاکمان آن جزایر فرزندان او هستند.
پانویس
- ↑ درباره شرح حال او رجوع کنید به حر عاملی، امل الآمل، ص۲۱۷ـ۲۱۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۵۹ـ۱۷۴.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، ج۵، ص۱۰۶.
- ↑ شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۷۸ـ۷۹.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، ج۵، ص۱۰۶.
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ تهرانی، ج۱، ص۱۰۹، ج۴، ص۹۳ـ۹۴.
- ↑ بیاضی، الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، ج۲، ص۲۶۴ـ۲۶۶.
- ↑ برای مشروح این داستان رجوع کنید به نوری، جنة المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة(ع)، ص۲۱۳ـ۲۲۰.
- ↑ برای توضیح بیشتر رجوع کنید به عاملی، دراسة فی علامات الظهور و الجزیرة الخضراء، ص۲۲۱ـ۲۳۶.
- ↑ ابوالفضل طریقه‌دار، جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت؟، ص۴۷ـ۱۰۹، ۱۶۳ـ۱۷۴.
- ↑ کاشف‌الغطاء، الحـقّ المبین فی تصویب رأی المجتهدین و تخطئة الاخباریین، ص۶۹.
- ↑ کاشف‌الغطاء، الحـقّ المبین فی تصویب رأی المجتهدین و تخطئة الاخباریین، ص۷۰.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، ج۵، ص۱۰۵.
- ↑ جزایری، الانوار النعمانیة، ج۲، ص۶۹
- ↑ تستری، الاخبار الدخیلة، ص۱۴۶ـ۱۵۲.
- ↑ صدر، تاریخ الغیبة الکبری، ص۷۶ـ۸۸.
- ↑ غفاری، تصحیح و تحقیق متون حدیثی، ص۱۱۴.
- ↑ نیز رجوع کنید به حسن‌زاده آملی، هزارویک نکته، ج۲، نکته۹۹۰.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، علی اکبر ذاکری، مدخل "جزیرةالخضراء"، جلد ۱۰.
