تاریخ اسلام
«دین اسلام» با بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مکه آغاز شد و با هجرت آن حضرت به مدینه تداوم و گسترش یافت. تاریخ اسلام پس از رحلت پیامبر اکرم، مشتمل بر دوره‌های متعددی مانند خلافت خلفای راشدین، خلافت بنی امیه، خلافت بنی عباس و حکومت‌های دیگر تا دوران معاصر بوده است.
محتویات
لغت و اصطلاح تاریخ
«تاریخ» در لغت به معنای صریح «تعریف وقت» (تعیین زمان)، اثبات چیزی و به طور کنایی غایت و نهایت چیزی و در اصطلاح یعنی بازشناساندن حوادث و زمان وقوع آنها نسبت به مبداء زمانی است.
موضوع تاریخ بررسی حوادث و تحولاتی است که در اندیشه و حیات آدمی رخ می‌دهد و تاریخ‌نگاری به عنوان اصطلاحی خاص به معنی وصف و ثبت وجوه گوناگون حیات و احوال انسان در عرصه سیاست و اجتماع.[۱]
مهمترین فایده تاریخ مطابق با قرآن، پند و عبرت گرفتن از سرگذشت پیشینیان است.
آغاز تاریخ اسلام
«تاریخ اسلام» با بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در عربستان آغاز می‌شود. اما اهمیت بررسی شخصیت رسول خدا صلی الله علیه و آله، به عنوان آورنده اسلام و نیز بررسی اوضاع عربستان مقارن ظهور اسلام برای پی بردن به تحولاتی که با بعثت پیامبر در آن جامعه صورت گرفت، موجب می‌شود که معمولاً بررسی تاریخ اسلام از میلاد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یا حتی پیش از آن آغاز گردد.
تاریخ صدر اسلام
۱۳ سال اول بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در تقابل با مشرکین مکه گذشت که در مقابل با دعوت آن حضرت به شدت موضع گرفته و سالهای سختی را برای پیامبر اسلام و پیروان او رقم زدند. تا اینکه پیامبر اسلام از مکه به مدینه هجرت نمود و حکومت اسلامی را در آنجا پایه گذاری نمود. آن حضرت توانست در سال ۸ هجری مکه را فتح نماید و تا سال ۱۰ هجری -که وفات نمود- اسلام را به بیشتر شبه جزیره عربستان گسترش داد. پیامبر اکرم در آخرین سالهای حیات خود به امپراتوری‌های اطراف خود نامه فرستاد و آنها را به اسلام دعوت کرد.
پیامبر اسلام به دستور الهی، امام علی علیه السلام و پس از او یازده نفر از فرزندان آن حضرت را به عنوان خلیفه و امامان پس از خود به مردم معرفی نمود. اما پس از وفات پیامبر، ابوبکر به کمک عمر بن خطاب به عنوان جانشین پیامبر حکومت اسلامی را در دست گرفت. و پس از او عمر با تعیین ابوبکر، و عثمان با حکم شورایی که اعضای آن توسط عمر تعیین شده بود به حکومت رسیدند. در زمان این سه نفر مسلمانان از ضعفی که در دو امپراطوری مجاورشان یعنی ایران و روم وجود داشت استفاده کرده و شروع به فتح سرزمین های مجاور نمودند، که عده ای از مردم این سرزمین ها در همان هنگام فتوحات و برخی دیگر در سالهای بعدی به اسلام گرویدند. در پایان حکومت عثمان، قلمرو اسلام شامل پنج ایالت شبه جزیره عربستان، مصر، عراق، ایران و شام بود.
پیشامدها برای خلفای تعیینی پیامبر
پس از کشته شدن عثمان در سال ۳۵ هجری توسط مردمی که از او به خاطر ظلمها و تبعیض هایش ناراضی بودند، مردم به صورت خودجوش به سراغ امام علی علیه السلام آمده و با آن حضرت بیعت نمودند و بدین صورت حکومت اسلامی را در دست خلیفه تعیین شده توسط پیامبر صلی الله علیه و آله قرار دادند، اما معاویه که از زمان عمر والی شام شده بود، حاضر نشد که ولایت شام را به والی تعیین شده توسط امام علی علیه السلام بسپارد و با آن حضرت مقابله نمود. امام علی علیه السلام در دوران حکومت خود همواره سعی در سرکوب نمودن معاویه نمود اما بخاطر سستی و کوتاهی مردم از فرمان او، معاویه همچنان در شام به حکومت مستقل خود ادامه داد.
معاویه پس از شهادت امام علی علیه السلام توانست با نفوذ بین یاران امام حسن مجتبی علیه السلام آن حضرت را تضعیف نموده ناچار به صلح و واگذاری حکومت نماید. او علی رغم اینکه مطابق با مفاد صلحنامه ملزم شده بود که برای خود خلیفه تعیین ننماید، اما در پایان عمر، حکومت را به پسرش یزید سپرد و امام حسین علیه السلام و یاران آن حضرت نیز که بر علیه او قیام نمودند به علت خیانت مردم کوفه در حق آن حضرت در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.
پس از واقعه کربلا نیز هیچگاه حکومت اسلامی به خلفای تعیین شده توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله باز پس داده نشد و آنها وظیفه امامت و هدایت معنوی امت را بدون تصدی امر خلافت ایفا می نمودند، و البته همواره تحت نظارت حکومت بودند و از طرف حاکمان اموی و عباسی تحت فشار بودند، به نحوی که هیچ کدام از آنها به حیات طبیعی از دنیا نرفتند و هر کدام مستقیما یا با اشاره یکی از این حاکمان به شهادت رسیدند. تا اینکه امر امامت به آخرین خلیفه تعیینی الهی یعنی حضرت حجت علیه السلام رسید که خدا غیبت را برای آن حضرت مقرر نمود و شیعه مطابق با روایات خود معتقد است آن حضرت روزی ظهور نموده و حکومت جهانی اسلام را محقق خواهد نمود.
دوره‌های تاریخ اسلام
تاریخ اسلام در پهنای گسترده‌ای از قلمرو دین اسلام، به چند دوره عمده زیر قابل تقسیم است:
- بعثت و حیات پیامبر صلی الله علیه و آله؛
- خلفای نخستین؛
- خلافت بنی امیه؛
- خلافت بنی عباس؛
- دوران حکومت‌های محلی؛
- شمال آفریقا (غرب اسلامی)؛
- مغولان تیموری (هند)؛
- عثمانی‌ها (آسیای صغیر)؛
- صفویان (ایران)؛
- حکومت‌های دیگر تا دوران معاصر در قلمرو اسلام.
پانویس
- ↑ تاریخ‌نگاری، صادق سجادی، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۴.
مطالب مرتبط
