و اگر ما بعضی از عقاب آن منکران را که وعده کردیم (در حیات دنیا) به تو نشان دهیم یا (به تأخیر افکنده و پیشتر از عقاب آنها) قبض روح تو کنیم باز بازگشت آنان در قیامت به سوی ماست، آن گاه خدا بر اعمال آنها گواه و آگاه است.
اگر پاره ای از عذاب هایی را که [به سبب کفرشان] به آنان وعده می دهیم، به تو نشان دهیم [می بینی که عذابی سخت و دردناک است] یا اگر [پیش از آنکه عذاب آنان را به تو نشان دهیم] تو را قبض روح کنیم [اندوه مخور که در قیامت، عذابشان را خواهی دید] پس بازگشتشان به سوی ماست؛ آن گاه خدا بر آنچه انجام می دهند، گواه است.
و اگر پاره‌اى از آنچه را كه به آنان وعده مى‌دهيم به تو بنمايانيم، يا تو را بميرانيم [در هر دو صورت] بازگشتشان به سوى ماست. سپس خدا بر آنچه مى‌كنند گواه است.
يا پاره‌اى از چيزهايى را كه به آنها وعده داده‌ايم به تو مى‌نمايانيم يا تو را مى‌ميرانيم. بازگشت همه‌شان به نزد ماست و خدا به هر كارى كه مى‌كنند ناظر است.
اگر ما، پاره‌ای از مجازاتهایی را که به آنها وعده داده‌ایم، (در حال حیات تو (به تو نشان دهیم، و یا) پیش از آنکه گرفتار عذاب شوند،) تو را از دنیا ببریم، در هر حال، بازگشتشان به سوی ماست؛ سپس خداوند بر آنچه آنها انجام می‌دادند گواه است!
Whether We show you a part of what We promise them, or take you away [before that], [in any case] their return will be to Us and Allah will be witness to what they do.
And if We show you something of what We threaten them with, or cause you to die, yet to Us is their return, and Allah is the bearer of witness to what they do.
Whether We let thee (O Muhammad) behold something of that which We promise them or (whether We) cause thee to die, still unto Us is their return, and Allah, moreover, is Witness over what they do.
Whether We show thee (realised in thy life-time) some part of what We promise them,- or We take thy soul (to Our Mercy) (Before that),- in any case, to Us is their return: ultimately Allah is witness, to all that they do.
معانی کلمات آیه
نرينك: ارائه: نشان دادن. إِمَّا نُرِيَنَّكَ: اگر نشان دهيم به تو.
نتوفينك: توفى: اخذ كامل. «اما نتوفينك»: اگر اخذ كنيم و بميرانيم تو را.[۱]
(اى پيامبر!) برخى از قهر و كيفرى را كه به كافران وعده مى‌دهيم؛ يا (در حال حيات تو) نشانت مى‌دهيم، يا تو را از دنيا مى‌بريم (و پس از تو به كيفر مى‌رسند، به هر حال) بازگشت آنان به سوى ماست، سپس خداوند بر آنچه انجام مى‌دهند، گواه است.
نکته ها
كيفر برخى از كافران، در جنگ‌هاى بدر، حُنين، احزاب وفتح مكّه بود، وپس از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله نيز دست خداوند براى كيفر باز است.
تأخير عذاب مشركان، دو مسئله را در پى داشت؛ يكى نگرانى پيامبر وديگرى بهانه‌گيرى مشركان كه مى‌گفتند: عذاب موعود كجاست؟ (كه در دو آيه‌ى بعد خواهيم خواند) اين آيه حكمت تأخير عذاب را براى دلدارى پيامبر ومردم بيان مى‌كند كه بازگشت همه به سوى ماست و ما بركارهاى آنان گواهيم و مشركان به بهانه‌گيرى خود دلخوش نباشند.
حضرت على عليه السلام فرمودند: «اتّقوا معاصى اللّه فى الخلوات فانّ الشاهد هو الحاكم» از نافرمانى خداوند در پنهانى و خلوت نيز پرهيز كنيد، زيرا شاهد، خود حاكم است. «1»
«1». بحار، ج 73، ص 364.
جلد 3 - صفحه 579
پیام ها
1- خداوند به حساب كافران مى‌رسد و كيفرشان مى‌دهد، چه اين زمان و چه زمان ديگر. پس مسلمانان از تأخير قضاى الهى نبايد گرفتار يأس و نگرانى شوند. وَ إِمَّا نُرِيَنَّكَ ... أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ
2- وفات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، در حكم خداوند نسبت به كيفر كافران تأثيرى ندارد.
«أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ»
3- بازگشت همه به سوى خداست و هيچ كس را توان فرار از دادگاه عدل الهى نيست. «فَإِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ»
وَ إِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ: و اگر بنمايانيم و نشان دهيم تو را اى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله، بعض آنچه را كه وعده داده‌ايم اين كفار را از عقوبات دنيا، چنانچه در واقعه بدر نشان داديم. نزد على بن ابراهيم قمى «1» در رجعت و قيام قائم عجل اللّه فرجه مى‌باشد. أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ: يا قبض روح تو را نمائيم و تو را به جوار رحمت خود بريم، و عقوبات آنها را بعد از رحمت تو نازل فرمائيم. فَإِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ: پس به سوى حكم و فرمان ما است بازگشت ايشان در آخرت، و رهائى نيابند از عذاب ما. آيه شريفه وعيد و تهديد است نسبت به معاندين حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله، و خداى تعالى وعده فرموده آن سرور را كه انتقام كشد از ايشان، يا در زمان حيات آن سرور، يا بعد از وفات آن حضرت و تحديد به وقتى نفرموده. و بعد فرمايد وعده ما حق است لا محاله. ثُمَّ اللَّهُ شَهِيدٌ عَلى ما يَفْعَلُونَ: بعد از اين هم خداى تعالى شاهد و حافظ است بر آنچه بجا مى‌آورند، پس جزاى آنها را بتمام وارد گرداند.
تبصره- آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه حق تعالى ارائه داد انواع خوارى و رسوائى كفار را در دنيا به وجود حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و زائد فرمايد بعد از وفات آن سرور. و شكى نيست بسيارى در زمان حيات پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله واقع و كثيرى از آن بعد از وفات پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله، و آنچه در قيامت تحقق يابد اكثر خواهد بود، و اين آگاهى است بر آنكه عاقبت محققين و مطيعين، محمود؛ و سر انجام منكرين و مخالفين، مذموم باشد.
و روز كه جمع كند آنانرا گويا درنگ نكردند مگر ساعتى از روز ميشناسند يكديگر را بتحقيق زيان كردند آنانكه تكذيب كردند لقاء خدا را و نبودند هدايت شدگان
و يا مينمائيم ترا بعض آنچه را وعده دهيم آنها را يا ميميرانيم تو را پس بسوى ما است بازگشت آنان پس خدا گواه است بر آنچه ميكنند
و از براى هر امّتى رسولى است پس چون آمد رسول آنها حكم كرده شود ميان آنان بعدالت و آنها ستم كرده نشوند.
تفسير
سراى دنيا و لذائذ ناچيز آن و همچنين عالم برزخ در برابر عالم آخرت بقدرى حقير و كوچك است كه چون قيامت كبرى بر پا شود و خداوند مردم را در آنروز محشور فرمايد حال آنها بطورى است كه تصوّر ميكنند مدّت اقامتشان در دنيا يا عالم برزخ نبوده است مگر پاره‌اى از يكروز بالنسبه بروز قيامت و طول موقف آن و هول مطّلع و بيم عذاب و عظمت ثواب موكّد اين تصوّر است و آنكه يكديگر را كاملا ميشناسند و اعمال يكديگر را در نظر مى‌آورند مانند آنكه تازه از هم جدا شده‌اند و بهم رسيده‌اند ولى بفاصله كمى چنان امر بر آنها دشوار ميشود كه ديگر كسى كسى را نميشناسد و جز بفكر حال و مئال خود نيست و معلوم ميشود كه چه خسارت و زيانى برده‌اند كسانيكه انكار نمودند روز جزا و لقاء پاداش الهى را و نبودند در دنيا از هدايت شدگان بدين اسلام لذا خداوند به پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ميفرمايد كه مطمئن باش يا در دنيا ارائه ميدهيم بتو عذاب آنها را چنانچه در جنگ بدر ارائه داده شد يا بعد از وفات تو و رجوع آنها بما در عالم آخرت بجزاى خودشان خواهند رسيد و خداوند بر تمام اعمال و افعال آنها
جلد 3 صفحه 24
آگاه و مطّلع و حاضر و ناظر است و بحسابشان كاملا رسيدگى خواهد فرمود چون از ابتداء دنيا سيره مستمرّه الهيّه بر اين جارى شده كه براى هر جماعتى كه دينى مقرّر شده است پيغمبرى فرستاده ميشود كه ابلاغ احكام الهى بعهده او است و چون او بوظيفه خود عمل نمود و امّت اطاعت ننمودند و تكذيب نمودند او را با آنكه داراى معجزه و كتاب بود خداوند بعدالت ميان او و آن جماعت حكم ميكند پس نجات ميدهد پيغمبر خود را و عذاب ميفرمايد كفّار را و اين ظلم نيست در باره آنها چون خداوند لطف خود را از آنها دريغ ننموده و وسائل هدايت آنانرا فراهم فرموده آنها خودشان در باره خود ظلم نمودند كه مهتدى بهدايت الهيّه نشدند و بعضى گفته‌اند مراد آنستكه روز قيامت چون انبياء عظام حاضر شوند و شهادت دهند بر اعمال امّت خداوند آنها را بپاداش اعمالشان ميرساند و از روايت عيّاشى ره در تفسير آيه اخيره از امام باقر عليه السّلام استفاده ميشود كه ائمه اطهار هم در مفاد اين آيه با انبياء عظام شريكند و بعدالت حكم مينمايند.
تهديدات و انذارات که در قرآن مجيد براي كفار و مشركين است که همان بلاهايي که بر امم سابقه نازل شده شما هم مبتلا خواهيد شد غاية الامر وقت معيّن دارد بعض آن بلاها در عصر حضرت رسالت صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بآنها وارد شد مثل قضيه بدر و حنين و احزاب و ذهاب اموال و خرابي منازل و ذلت و خواري، و بعض آنها بعد
جلد 9 - صفحه 396
از رحلت حضرت رسالت صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بيد مسلمين و بلاهاي آسماني حتي در زمان ظهور حضرت مهدي عجل اللّه تعالي فرجه و دوره رجعت بآنها متوجه خواهد شد و پس از اينکه بليّات دنيوي و هلاكت آنها در عالم آخرت که رجوع ميكنند بعذاب آن عالم گرفتار ميشوند لذا ميفرمايد وَ إِمّا نُرِيَنَّكَ ترديد براي تقسيم است يعني يك قسم آن را بتو ارائه ميدهيم بَعض‌َ الَّذِي نَعِدُهُم که در قرآن در موارد زيادي آنها را تهديد فرموده أَو نَتَوَفَّيَنَّكَ و يك قسمت ديگر بعد از وفات و رحلت تو بآنها متوجه ميشود، و تعبير بتوفّي يك نوع تجليل است نسبت بحضرت رسالت صلّي اللّه عليه و آله و سلّم زيرا توفي اخذ بقدرت است و از اينکه باب است توفي دين از مديون و در حق عيسي عليه السّلام هم ميفرمايد إِنِّي مُتَوَفِّيك‌َ وَ رافِعُك‌َ إِلَي‌َّ سوره آل عمران آيه 48 با اينكه عيسي عليه السّلام نمرد و قبض روحش نشد و عقيده شيعه در حق اينکه خاندان چنانست که اينها را حاضر و ناظر ميدانند و در اخبار داريم فرمودند
(آیه 46)- در این آیه به عنوان تهدید کفار و تسلی خاطر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله چنین می‌گوید: «اگر ما قسمتی از مجازاتهایی را که به آنها وعده داده‌ایم به تو نشان دهیم (و در زمان حیات خود عذاب و مجازات آنها را ببینی) و یا اگر (پیش از آن که به چنین سرنوشتی گرفتار شوند) تو را از این دنیا ببریم به هر حال بازگشتشان به سوی ماست. سپس خداوند شاهد و گواه اعمالی است که انجام می‌دادند» (وَ إِمَّا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ الَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ فَإِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهِیدٌ عَلی ما یَفْعَلُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
