آیه 75 سوره مریم
| <<74 | آیه 75 سوره مریم | 76>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
بگو که هر کس که به راه کفر و ضلالت رفت خدای مهربان به او مهلت می‌دهد تا آن ساعت که وعده عذاب را به چشم خود ببینند که یا عذاب (قتل و اسیری) چشد یا ساعت قیامت وی را فرا رسد، پس کافران به زودی خواهند دانست که (از مؤمن و کافر) کدام یک روزگارش بدتر و سپاهش ضعیف‌تر است!
بگو: آنان که در گمراهی قرار دارند، باید [خدای] رحمان [بر پایه سنت جاری خود] به آنان مهلتی معین دهد، تا زمانی که آنچه را به آنان وعده داده اند ببینند، یا عقوبت و شکنجه [در دنیا] را یا عذاب قیامت را؛ پس به زودی خواهند دانست چه کسی جایگاهش بدتر و سپاهش ناتوان تر است؟!
بگو: «هر كه در گمراهى است [خداى] رحمان به او تا زمانى مهلت مى‌دهد، تا وقتى آنچه به آنان وعده داده مى‌شود: يا عذاب، يا روز رستاخيز را ببينند؛ پس به زودى خواهند دانست جايگاه چه كسى بدتر و سپاهش ناتوانتر است.»
بگو: هر كس كه در گمراهى باشد، خداى رحمان او را به فزونى مدد مى‌رساند، تا آنگاه آنچه را به او وعده داده شده است بنگرد: يا عذاب و يا قيامت. آنگاه خواهند دانست كه چه كسى را جايگاه بدتر و سپاه ناتوانتر است.
بگو: «کسی که در گمراهی است، باید خداوند به او مهلت دهد تا زمانی که وعده الهی را با چشم خود ببینند: یا عذاب (این دنیا)، یا (عذاب) قیامت! (آن روز) خواهند دانست چه کسی جایش بدتر، و لشکرش ناتوانتر است!»
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
فليمدد: مدّ: زيادت. كشيدن. آن در آيه به معنى مهلت دادن است كه مهلت، زيادت در زمان و كشيدن آنست.[۱]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً «75»
بگو: هركه در گمراهى است، خداوند رحمان (طبق سنّت خود) مدّتى به او مهلت و مدد مى‌دهد، تا زمانى كه آنچه را وعده داده مى‌شوند ببينند، يا عذاب (اين دنيا) يا (عذاب) قيامت را. پس (در آن روز) خواهند دانست چه كسى جايگاهش بدتر ولشكرش ناتوانتر است.
نکته ها
«مَدّ» و «امداد» به يك معناست، لكن به گفته‌ى راغب، معمولًا «امداد» در مورد كار پسنديده ومحبوب و «مدّ» در مورد كار ناپسند و مكروه استفاده مى‌شود.
خداوند متعال به همه‌ى كسانى كه راه شرّى را انتخاب كنند، مهلت مى‌دهد. اين مهلت براى اين است كه شايد توبه كنند، يا فرزندان صالحى از نسل آنان به وجود آيد. گرچه برخى گمراهان از مهلت الهى سوء استفاده كرده، گناهان بيشترى مرتكب مى‌شوند و عذاب خود را بيشتر مى‌كنند. «1»
لطف حقّ با تو مداراها كند
چون كه از حد بگذرد رسوا كند
امام صادق عليه السلام درباره «إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ» فرمودند: آن وعده‌ى ظهور حضرت قائم عليه السلام است و «شَرٌّ مَكاناً» يعنى روز قيام قائم معلوم خواهد شد كه چه كسى در موقعيّت ناپسند و ضعيف قرار دارد. «2»
پیام ها
1- سنّت خداوند بر اين است كه زمينه‌ى حركت و رشد را براى همه‌ى انسان‌ها فراهم كند، واين انسان است كه اگر گمراهى را برگزيد. خداوند مدّتى به او
«1». تفسير اطيب‌البيان.
«2». كافى، ج 1، ص 431.
جلد 5 - صفحه 303
مهلت مى‌دهد، «مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ» و اگر راه هدايت را در پيش گرفت خداوند بر هدايتش مى‌افزايد. «وَ يَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدىً»
2- مهلت و امداد، برخاسته از رحمت الهى است. «فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ»
3- كفّار بارها به خطر و عذاب تهديد مى‌شدند، ولى آنان متذكّر نمى‌شدند.
«ما يُوعَدُونَ»
4- خدا بعضى گمراهان را در دنيا عذاب مى‌كند وحساب قيامتش همچنان باقى مى‌ماند، ولى بعضى را تنها در قيامت كيفر مى‌دهد. «إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ»
5- در لحظه‌ى مرگ، مقام و موقعيّت، بستگان و نفرات به كار نمى‌آيند. «شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً»
6- قيامت روز ظهور حقايق و كشف و شهود است. حَتَّى إِذا رَأَوْا ... فَسَيَعْلَمُونَ ...
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً (75)
بعد از آن براى بيان آنكه تنعم آنها استدراج است نه اكرام، مى‌فرمايد:
«1» مجمع البيان ج 3 ص 526.
«2» تفسير برهان ج 3 ص 20 بنقل از كافى.
جلد 8 - صفحه 217
قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ: بگو اى پيغمبر به مفتخرين مال و منال، هر كه باشد در گمراهى و دور از صواب و طريق حق به سوء اختيار، و هيچ آگاهى و هشيارى نيابد. فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا: پس ممتد و دراز سازد عمر او را خداوند رحمان باز كشيدنى و امتدادى و مهلت مى‌دهد او را به طول عمر و تمتع به آن و پى‌درپى نعمت دادن. حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ: تا آنكه ببينند آنچه ترسانيده شده‌اند بدان. إِمَّا الْعَذابَ: يا عذاب در دنيا به كشتن و اسيرى و غلبه اهل اسلام بر ايشان. وَ إِمَّا السَّاعَةَ: و يا روز قيامت به مشاهده انواع خوارى و عقاب و نكال. يا اين كلام غايت قول كفار است به مؤمنان، يعنى اهل كفر اين قول را به مسلمانان گويند تا وقتى كه مشاهده عقوبت دنيا يا عذاب آخرت را به چشم بينند. فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً: پس زود باشد كه بدانند، يعنى معاينه ببينند كيست آنكه بدتر باشد از اين دو گروه از جهت مكان، يعنى عكس آنچه تصور كرده باشد ببينند؛ زيرا جاى مؤمنان درجات جنان است و جاى كافران دركات نيران. وَ أَضْعَفُ جُنْداً: و كيست ناتوانتر از جهت سپاه يعنى دوستان و مددكار كه ناتوانتر باشد، زيرا دوستان مؤمنان خدا و ملائكه و انبيا هستند و لكن كافران را هيچ دوست و يار و مددكار نباشد.
تتميم: در كافى در ذيل حديث سابق، راوى از حضرت صادق عليه السلام اين آيه را (قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ) سؤال كند، حضرت فرمايد: تمام ايشان در گمراهى بودند كه ايمان نياوردند به ولايت حضرت على امير المؤمنين عليه السلام و نه به ولايت ما. پس بودند گمراه شده و گمراه كننده، پس باقى گذاشت ايشان را در گمراهى و سركشى آنها تا مردند، پس مى‌گرداند خدا مكان آنها را بدتر و سپاه آنها را ناتوانتر. راوى گويد: عرض كردم «حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ» فرمود: آن وقت خروج قائم عجل اللّه فرجه و آن ساعت است، پس زود باشد بدانند آن روز را و آنچه نازل شود به ايشان از جانب خدا بر دست حضرت قائم، اينست فرمايش الهى «مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً» يعنى نزد قائم «وَ أَضْعَفُ جُنْداً» «1»
«1» مدرك سابق.
جلد 8 - صفحه 218
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِنْ مِنْكُمْ إِلاَّ وارِدُها كانَ عَلى رَبِّكَ حَتْماً مَقْضِيًّا (71) ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيها جِثِيًّا (72) وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا أَيُّ الْفَرِيقَيْنِ خَيْرٌ مَقاماً وَ أَحْسَنُ نَدِيًّا (73) وَ كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثاثاً وَ رِءْياً (74) قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً (75)
ترجمه
و نيست از شما مگر كه وارد شونده آن است باشد بر پروردگارت واجب حكم شده
پس نجات ميدهيم آنانرا كه پرهيزكار شدند و ميگذاريم ستمكاران را بزانو در آمدگان
و چون تلاوت شود بر آنها آيتهاى ما كه واضحاتند گويند آنانكه كافر شدند مر آنانرا كه ايمان آوردند كدام يك از اين دو دسته بهترند از جهت منزل و نيكوترند از جهت محفل
و چه بسيار هلاك كرديم پيش از ايشان از
جلد 3 صفحه 487
اهل عصرى كه آنها نيكوتر بودند از جهت اثاثيه و تجمّل ظاهرى
بگو كسيكه باشد در گمراهى پس بايد مهلت دهد او را خداوند مهلت دادنى تا چون به بينند آنچه را وعده داده ميشوند يا عذاب و يا مرگ پس زود باشد كه بدانند كيست او بدتر از جهت منزل و ناتوانتر از جهت عسكر.
تفسير
- قمّى ره از امام صادق عليه السّلام روايت نموده كه مراد از ورود نزول است نه دخول مانند آنكه ميگويند وارد فلان غدير آب شديم با آنكه داخل آب نشدند حقير عرض ميكنم خداوند هم در بيان احوال حضرت موسى فرموده چون وارد شد آب مدين را ديد جمعى اشتغال به آب كشيدن دارند با آنكه آنحضرت داخل آب نشده بود و اين ورود را خداوند براى تمام افراد بشر بر خود واجب و لازم و حتم و حكم فرموده كه تخلّف از آن ممكن نيست پس نجات ميدهد خداوند كسانيرا كه پرهيزكار شدند در دنيا و ميروند ببهشت و باقى ميگذارد ستمكاران بخويش و خلق را بهمان حال كه بودند در جهنّم يعنى در حاليكه بدو كنده زانو در آمدگان باشند از تنگى جا چنانچه بهمين حال ورود نمودند در اطراف جهنّم بعلّت مذكوره در آيات سابقه و ظاهرا اين ورود همان ورود در كنار جهنّم است براى عبور از صراط كه پلى است كشيده شده بر روى جهنّم كه بايد همه از آن عبور نمايند و بهشتى‌ها ببهشت روند و جهنّمى‌ها در آن افتند و بمانند يا بعدا بيرون آيند اگر شيعه اثنى عشرى باشند و منافى نيست با اين معنى بلكه مؤيّد آنست روايتى كه در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه مردم وارد آتش ميشوند پس خارج ميگردند بر وفق اعمالشان دسته اوّل مانند برق لامع دسته بعد مانند گذر نمودن باد دسته بعد مانند تاخت اسب دسته بعد مانند شخص سواره دسته بعد مانند دويدن پياده دسته بعد مانند راه رفتن پياده چون اينها اوصاف عبور كنندگان از صراط است كه در سوره فاتحه ذكر شد و نيز منافات ندارد با روايتى كه جابر بن عبد اللّه از آنحضرت نقل نموده كه فرمود ورود دخول است باقى نميماند نيكوكار و بدكارى مگر آنكه داخل جهنّم ميشود پس ميگردد بر اهل ايمان برد و سلام چنانچه بود بر ابراهيم عليه السّلام چون عبور از جهنّم ملازم با دخول و خروج از آنست و نيز از آنحضرت روايت شده كه آتش بمؤمن در روز قيامت ميگويد عبور
جلد 3 صفحه 488
كن از من اى مؤمن كه خاموش كرد نور تو شعله مرا و در روايتى فرموده كه خداوند بآتش خطاب ميفرمايد بگير اصحاب خود را و واگذار اصحاب مرا قسم بخدائى كه جان من در دست او است كه آن اصحاب خود را بهتر ميشناسد از شناختن مادر فرزندش را و گفته‌اند فائده اين دخول بمقتضاى بعضى از روايات اطلاع اهل ايمان است از حال كفّار و عذاب جهنّم تا بدانند كمال فضل و رحمت خدا را بر خودشان و زياد شود فرح و سرورشان از بهشت و نعمتهاى آن چنانچه اهل جهنّم را هم مطّلع مينمايند بر بهشت و انواع نعم آن و احوال اهلش تا بيشتر موجب حسرت و ندامت آنها گردد و در چند روايت فرموده‌اند تب كه عارض مؤمن ميشود حظّ و نصيب او از آتش جهنّم است و نيز از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه پرسيدند از اين آيه فرمود وقتى كه اهل بهشت داخل آن شوند بعضى از ايشان ببعضى گويند مگر خدا وعده نداده بود كه ما را اوّل وارد آتش كند جواب بآنها ميرسد شما وارد شديد با آنكه آن خاموش بود و گفته‌اند اينكه خداوند فرموده اهل بهشت از جهنّم دور شدگانند مراد از عذاب آنست و بنابر آنچه تاكنون بيان شد مراد از ورود، نزول در كنار جهنّم و عبور از فوق آنست بدون آنكه از حرارت آن المى باهل ايمان برسد و مراد از دخول در روايت نبوى هم همين است و مراد از دخولى كه در روايت قمّى ره نفى شده دخول در اصل جهنّم است كه اهل ايمان از آن دورند و اختلافى نيست و ظاهر آيه شريفه هم محفوظ است و اين وجه جمع از فوائد اين تفسير ميباشد و يكى از اقوال و افعال ركيك قبيح ناپسند مفاخره بمال و جاه و جلال است و كفّار وقتى آيات واضحة الدّلالات قرآن را كه لفظا و معنا در اعلا درجه فصاحت و بلاغت و مشتمل بر اعجاز و كرامت بود ميشنيدند و قادر بر معارضه با آن نبودند ناچار براى تشفّى قلب خودشان متوسل باين مفاخرات و مزخرفات ميشدند كه باهل ايمان ميگفتند آيا كدام يك از اين دو دسته كه ما و شمائيم منزل و مسكن و مجلس و محفل و ساير تجمّلات زندگيمان بهتر از ديگرى است هر كدام كار دنيامان بهتر باشد معلوم ميشود بيشتر مورد لطف خدا هستيم لابد كار آخرتمان هم بهمين دليل بهتر است لذا خداوند آنها را ردّ فرموده باين تقريب كه آيا نميدانند كه چه قدر از اقوام و اهل اعصار سابقه بودند كه ما آنها را هلاك و معذّب نموديم بعذاب‌هاى
جلد 3 صفحه 489
گوناگون با آنكه آنها اثاثيّه و امتعه دنيوى و تجمّلات ظاهرى و مرئى و منظرشان بمراتب از اينها بهتر و برتر بود چون رءى مأخوذ از رؤيت بمعناى هيئت و منظر است و بعضى ريّا بتشديد ياء بدون همزه قرائت نموده‌اند و بنابراين محتمل است بقلب همزه و ادغام باشد بهمان معنى و ميشود از رى بمعناى نعمت و سيرابى باشد و لذا قمّى ره ظاهرا از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد لباس و خوردن و آشاميدن است و اينكه گفته شد ظاهرا براى آن بود كه نام نبرده و بضمير نقل فرموده و گفته‌اند مرادش آنحضرت است ولى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه اثاث متاع است و رءيا جمال و منظر خوب است و در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم قريش را دعوت فرمود بولايت ما پس از آنها كسانيكه منكر ولايت ما شدند گفتند بكسانيكه اقرار بولايت امير المؤمنين و ما اهل بيت نموده بودند براى سرزنش مفاد آيه سابقه را پس خداوند رد فرمود آنها را باين آيه و مراد از قرن امم سابقه است بگو اى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كسيكه در ضلالت و گمراهى باشد بايد خدا باو مهلت دهد و ممتدّ كند اوقات او را براى تكميل شقاوت و قطع عذرش كه نگويد اگر خدا مهلت ميداد من توبه ميكردم تا وقتى كه برسد موعد انتقام الهى و منجز گردد وعده خدا بعذاب دنيا از قتل و اسر و استيصال و امثال اينها يا عذاب قيامت بخلود در آتش جهنّم چنانچه گفته‌اند ولى قمّى ره نقل فرموده كه مراد از عذاب قتل است و مراد از ساعت مرگ است پس بعد از اين ميدانند كه كيست و كدام يك از آن دو فرقه حقّ و باطل مكان و منزل و مأواى او بدتر است و يار و مددكار او كمتر و مى‌بينند كه خداوند بر عكس خيالات آنها امر را اجرا فرمود و دماغشان بخاك ماليده شد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قُل مَن كانَ فِي الضَّلالَةِ فَليَمدُد لَهُ الرَّحمن‌ُ مَدًّا حَتّي إِذا رَأَوا ما يُوعَدُونَ إِمَّا العَذاب‌َ وَ إِمَّا السّاعَةَ فَسَيَعلَمُون‌َ مَن هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضعَف‌ُ جُنداً (75)
بگو اي رسول محترم كسي که بوده باشد در ضلالت و گمراهي، خداوند رحمن در عمر و مال و جاه و ثروت او را كشش ميدهد، يعني زياد ميفرمايد، كشش دادني.
مكرر بيان شده که اينکه ثروت و زخارف دنيوي که كفار و فجار و ظلمه دارند و بسيار خوشحال و خشنود هستند بآنها، بلاي بزرگي است بر آنها که هر قدر بتوانند ظلم و تعدي به ضعفاء روا دارند و فسق و فجور و طغيان و تعدّي و تجاوز كنند و بار گناه خود را سنگين كنند لكن بالاخره با هزار حسرت مي‌گذارند و ميروند يا ببلاهاي سخت گرفتار ميشوند، يا از دست آنها مي‌رود و به نكبتهاي آن دچار ميشوند، يا بهلاكت و عذاب دچار ميشوند.
قُل مَن كانَ فِي الضَّلالَةِ ضلالت بمعني گمراهي و سير در سبل شيطاني است و راه كج است اعم از كفر و شرك و عناد و خلاف و فسق و فجور و ترك واجبات و اشاعه
جلد 12 - صفحه 476
فحشاء و بي‌عفتي و بي‌حيايي و طغيان و سركشي. فَليَمدُد لَهُ الرَّحمن‌ُ مَدًّا پس اينکه چهار روزه دنيا را خداوند بآنها مهلت ميدهد و حكمت مهلت خدايي اموري است.
1- هر مقدار به‌توانند در اعمال زشت خود ادامه دهند و عذاب خود را زياد كنند.
2- شايد در آخر عمر پشيمان شوند و موفق بايمان و اعمال صالحه گردند.
3- شايد در نسل آنها و لو بصد واسطه مؤمن صالحي پيدا شود و اگر هيچ از اينها نباشد بعذاب دنيوي يا بدست مسلمين يا بالقاء خلاف در بين خود هلاك ميشوند.
لطف حق با تو مداراها كند
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 75)- سپس هشدار دیگری به آنها می‌دهد، که به آنها بگو: گمان نکنید ای ستمگران بی‌ایمان این مال و ثروت شما مایه رحمت است، بلکه چه بسا، این دلیل عذاب الهی باشد «بگو: کسی که در گمراهی است (و اصرار بر ادامه این راه دارد) باید خداوند به او مهلت دهد» و این زندگی مرفّه همچنان ادامه یابد (قُلْ مَنْ کانَ فِی الضَّلالَةِ فَلْیَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا). این همان چیزی است که در بعضی از آیات قرآن- مانند آیه 182 و 183 سوره اعراف- به عنوان مجازات «استدراج» ذکر شده است.
«تا زمانی که وعده‌های الهی را با چشم خود ببینند یا عذاب (این دنیا) یا (عذاب) قیامت»! (حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ).
«پس (آن روز) خواهند دانست، چه کسی مکان و مجلسش بدتر و لشکرش ناتوانتر است»! (فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
