پس کسی به موسی ایمان نیاورد جز قبیله او آن هم با حال خوف و تقیه از فرعون و مهتران اتباعش که مبادا فرعون در صدد فتنه و قتلشان برآید که فرعون در سرزمین مصر بسیار علوّ و سرکشی داشت و سخت متعدّی و ستمکار بود.
پس [در ابتدای کار] کسی به موسی ایمان نیاورد، مگر فرزندانی [انگشت شمار] از قومش آن هم با ترسی [شدید] از فرعون و اشراف و سران قوم خودشان که مبادا فرعونیان آنان را شکنجه و عذاب دهند؛ و مسلماً فرعون در سرزمین مصر برتری خواه، و [در گناه، معصیت و ستم] از اسراف کاران بود.
سرانجام، كسى به موسى ايمان نياورد مگر فرزندانى از قوم وى، در حالى كه بيم داشتند از آنكه مبادا فرعون و سران آنها ايشان را آزار رسانند، و در حقيقت، فرعون در آن سرزمين برترى‌جوى و از اسرافكاران بود.
از بيم آزار فرعون و مهتران قوم او، جز گروهى از آنها به موسى ايمان نياوردند. و فرعون در زمين برترى مى‌جست و او از گزافكاران بود.
(در آغاز،) هیچ کس به موسی ایمان نیاورد، مگر گروهی از فرزندان قوم او؛ (آن هم) با ترس از فرعون و اطرافیانش، مبادا آنها را شکنجه کنند؛ زیرا فرعون، برتری‌جویی در زمین داشت؛ و از اسرافکاران بود!
But none believed in Moses except some youths from among his people, for the fear of Pharaoh and his elite that he would persecute them. For Pharaoh was indeed a tyrant in the land, and indeed he was an unrestrained [despot].
But none believed in Musa except the offspring of his people, on account of the fear of Firon and their chiefs, lest he should persecute them; and most surely Firon was lofty in the land; and most surely he was of the extravagant.
But none trusted Moses, save some scions of his people, (and they were) in fear of Pharaoh and their chiefs, that he would persecute them. Lo! Pharaoh was verily a tyrant in the land, and lo! he verily was of the wanton.
But none believed in Moses except some children of his people, because of the fear of Pharaoh and his chiefs, lest they should persecute them; and certainly Pharaoh was mighty on the earth and one who transgressed all bounds.
معانی کلمات آیه
لعال: علو: بلندى. عال: بلند، والا مقام. (برترى جو)[۱]
(در آغاز) جز گروهى اندك از فرزندان قوم موسى به او ايمان نياوردند، در حالى كه از فرعون و اشرافيان آنان ترس داشتند، ترس اينكه آنان را شكنجه كنند، زيرا كه فرعون در آن سرزمين برترى‌جوى و از اسرافكاران بود.
نکته ها
در قرآن گاهى مى‌خوانيم: «آمَنَ بِهِ»، گاهى «آمَنَ مَعَهُ» و گاهى «فَآمَنَ لَهُ»، هر كدام يك ويژگى دارد: «آمَنَ بِهِ» به معناى ايمان و «فَآمَنَ لَهُ» به معناى تسليم است.
پیام ها
1- ايمان بايد همراه با تسليم و اطاعت باشد. «آمَنَ لِمُوسى»
2- زمينه‌ى تحوّل فكرى و گرايش به حقّ، در نوجوانان بيشتر است، چون قلبى پاك دارند وتعلّقاتشان به مال ومقام كمتر است. آمَنَ ... ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ
3- تنها پيامبر اسلام نبود كه در راه دعوت مردم، سختى‌ها كشيد و شاهد ايمان نياوردن افراد بود. «فَما آمَنَ لِمُوسى»
4- گاهى بزرگان به خطا مى‌روند و جوانان به حقّ مى‌رسند. «إِلَّا ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ»
5- جوانان مؤمن گويا علاوه بر فرعون، از سران قوم خود كه محافظه كار و ترسو و وابسته بودند نيز مى‌ترسيدند. «مَلَائِهِمْ» نه «مَلَائِهِ»
6- نظام فرعونى نمى‌تواند مانع ايمان درونى باشد. «آمَنَ، عَلى خَوْفٍ»
7- ايمان راسخ، هرگز در محيط بد، نظام فاسد، اقتصاد و تبليغات ناسالم و محيط رعب، سست نمى‌شود. آمَنَ ... عَلى خَوْفٍ
8- در نظام فرعونى، خفقان و اختناق است. «عَلى خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ»
فَما آمَنَ لِمُوسى: پس ايمان نياوردند و تصديق ننمودند موسى عليه السّلام را در ادعاى نبوت و ظهور آيات و معجزات ظاهره. إِلَّا ذُرِّيَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ: مگر فرزندانى از قوم موسى عليه السّلام، يعنى بنى اسرائيل. نزد ابن عباس «2» ششصد هزار بودند از اولاد يعقوب و هفتاد و دو نفر كه به مصر آمدند. نزد مجاهد «3» فرزندان قوم موسى هستند كه بر آنها مبعوث شد پدرانشان مردند و ايمان نياوردند، لكن پسران تابع موسى شدند. نزد بعضى «4» مراد كسانيند كه مادرانشان از بنى اسرائيل و پدران از قبطيها بودند. و تعبير به ذريه به جهت تصغير و قلت عدد است. قول دوم در معنى آيه: آنكه ايمان نياوردند به موسى عليه السّلام مگر اولادانى از قوم فرعون مانند آسيه زن فرعون، و ماشطه دختر او، و زن خازن فرعون، و حزبيل مؤمن آل فرعون. و تعبير به ذريه به جهت آنكه اولاد كافران و منسوب به پدران بودند. خلاصه اين جماعت ايمان آوردند. عَلى خَوْفٍ مِنْ
«1» مجمع ج 3 ص 126.
«2» مجمع ج 3 ص 127.
«3» همان مدرك.
«4» همان مدرك.
ج5، ص 378
فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِمْ أَنْ يَفْتِنَهُمْ: در حالتى كه ترسناك بودند از فرعون و اشراف و رؤساى ايشان اينكه خارج كنند آنها را از دين، يعنى وادار نمايند به محنتها و مشقتهائى كه تحمل صبر نداشته باشند و بدان سبب از دين خارج شوند؛ يا ترس از عذاب يا كشتن را داشتند. وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِي الْأَرْضِ: و بدرستى كه فرعون هر آينه ياغى و طاغى شد در زمين مصر و اطراف آن. وَ إِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ: و بتحقيق او از متجاوزين از حد و مسرفين بود در كفر و سركشى و ظلم و فساد به حدى كه ادعاى ربوبيّت و استرقاق نمود اسباط انبياء را.
پس ايمان نياوردند بموسى مگر فرزندانى از قوم او با ترس از فرعون و جماعتشان كه سياست كند ايشانرا همانا فرعون هر آينه غالب بود در زمين و همانا او بود از اسراف كنندگان
و گفت موسى اى قوم من اگر هستيد كه ايمان آورديد بخدا پس بر او توكّل كنيد اگر هستيد منقادان
پس گفتند بر خدا توكّل كرديم پروردگار ما مگردان ما را مقهور از براى گروه ستمكاران
و نجات ده ما را برحمت خود از گروه كافران.
تفسير
پس از ظهور معجزات بدست حضرت موسى عليه السّلام ايمان نياوردند بآنحضرت در بدو امر مگر عدّه‌اى از جوانان بنى اسرائيل و بنابراين ضمير در قومه راجع به موسى عليه السّلام است و محتمل است راجع باشد به فرعون چنانچه گفته‌اند آنها جماعتى بودند از قبطيان كه از طرف مادر از بنى اسرائيل بودند در هر حال ايمان ايشان مقرون بود بترس از فرعون و كسان خودشان كه بزرگتر بودند و متابعت از فرعون مينمودند كه مبادا آنها را از دين حقّ باز دارند به اذيّت و آزار چون فرعون مقتدر و قهّار و جبّار بود در زمين مصر و متجاوز و متعدّى و متكبّر بود نسبت بمردم خصوصا بنى اسرائيل كه با آنها برسم بندگى رفتار مينمود تا حدّيكه ادّعاء خدائى كرد و حضرت موسى عليه السّلام به اهل ايمان فرمود اگر واقعا بخدا ايمان داريد و او را بكمال قدرت و رحمت و رأفت بر بندگان خصوصا اهل ايمان شناخته‌ايد پس بر او اعتماد و توكّل و به اولياء او تمسّك و توسل نمائيد تا شما را از شرّ دشمنان حفظ فرمايد و دين و دنياى شما مأمون گردد اگر در برابر او امر الهى مطيع و منقاد و راضى برضا و تسليم بقضاء او باشيد پس آنها با توسل و توكل روى نياز بدرگاه قادر كار ساز نموده از خداوند خواستند كه ايشانرا از تحت نفوذ و قدرت و قهر و غلبه و شكنجه و اذيّت و آزار فرعون و فرعونيان خارج فرمايد و زير دست ستمكاران ننمايد كه بتوانند آنها را از عمل بوظيفه الهيّه خودشان باز دارند و بگويند اگر اينها كرامتى نزد خدا داشتند خداوند ما را بر آنها مسلّط نمينمود چنانچه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه ميگفتند و در خاتمه با توسل برحمت رحيميّه طلب نجات خودشان را از دست كفّار تأكيد و تقرير
جلد 3 صفحه 39
نمودند و محتمل است مراد از رحمت مظهر اتمّ آن باشد كه محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و آل اطهار اويند و در شدائد مأمور بتوسل بايشان بودند.
إِلّا ذُرِّيَّةٌ مِن قَومِه‌ِ در مرجع ضمير قومه اختلاف كردند بعضي گفتند حضرت موسي و مراد بني اسرائيل هستند زيرا اسرائيل حضرت يعقوب بود و دوازده پسر داشت از هر كدام نسل زيادي بوجود آمد که دوازده سبط ناميدند و تعبير بذريه از قوم اشاره بجوانهاي آنها است، و اما بزرگان و آباء آنها هنوز ايمان نياورده بودند، و ممكن است مراد اينکه باشد نه قوم که ذراري يعقوب بودند ايمان آوردند و اينکه احتمال اقرب است، و بعضي گفتند مرجع ضمير فرعون است که قبطيان باشند و آنها جوانهايي بودند که پدران آنها از قبطيان بوده و مادران آنها از بني اسرائيل تابع مادران شدند، و بعضي گفتند سحره بودند که آنها هم از قبطيان بودند. و بالجمله اينکه ايمان در ابتداء امر بوده و الّا بعد از زماني تدريجا بسياري از بني اسرائيل و قبطيان قبل از طوفان ايمان آوردند و اينها که ايمان آوردند هم عَلي خَوف‌ٍ مِن فِرعَون‌َ وَ مَلَائِهِم و مراد از ملاء جمعيت لشكري و كشوري و درباري و رؤساء قبطيان بودند، و تعبير بضمير جمع و نفرمود ملائه يعني ملاء قبطيان أَن يَفتِنَهُم يعني منصرف كنند و برگردانند بشكنجه و ظلم و اذيت تا ناچار شوند و برگردند از اينکه قسمت خائف بودند چون قوت و قدرت با آنها بود.
وَ إِنَّ فِرعَون‌َ لَعالٍ فِي الأَرض‌ِ علوّ بلند پروازي است تا رسيد بجايي که گفت أَنَا رَبُّكُم‌ُ الأَعلي نازعات آيه 24، و مراد في الارض يا ارض مصر بود يا جنس يعني روي زمين از مصر و آنچه در قلمرو او بوده.
وَ إِنَّهُ لَمِنَ المُسرِفِين‌َ اسراف در ظلم و قتل و طغيان و تعدي و تجاوز که اسراف در مباحات حرام است چه رسد باسراف در معاصي آنهم اينگونه معاصي.
442
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 83)- سومین مرحله مبارزه موسی با طاغوت مصر: در آغاز وضع نخستین گروه ایمان آورندگان به موسی را بیان می‌کند و می‌گوید: «بعد از این (ماجرا) هیچ گروهی به موسی ایمان نیاوردند مگر گروهی از فرزندان قوم او» (فَما آمَنَ لِمُوسی إِلَّا ذُرِّیَّةٌ مِنْ قَوْمِهِ).
این گروه کوچک و اندک که به مقتضای ظاهر کلمه «ذُرِّیَّةٌ» بیشتر از جوانان و نوجوانان تشکیل می‌شدند، تحت فشار شدیدی از ناحیه فرعون و اطرافیانش قرار داشتند، و هر زمان «از این بیم داشتند که دستگاه فرعونی (با فشارهای شدیدی که روی مؤمنان وارد می‌کرد) آنان را وادار به ترک آیین و مذهب موسی کند» (عَلی خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِمْ أَنْ یَفْتِنَهُمْ).
چرا که «فرعون مردی بود که در آن سرزمین برتری جویی داشت» (وَ إِنَّ فِرْعَوْنَ لَعالٍ فِی الْأَرْضِ).
«و اسرافکار و تجاوزکار بود» و هیچ حد و مرزی را به رسمیت نمی‌شناخت (وَ إِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
