ابواب فقه
اَبوابِ فقه دسته‌بندی هایی است که به سلیقه فقیهان برای فصل بندی و ساختار بخشی به مسائل و احکام مختلف فقهی ارائه شده است. مانند تقسیم بندی کلی آنها به عبادات و معاملات
محتویات
تاریخچه باب بندی ابواب فقه
دسته بندی مباحث فقه از گذشته مورد توجه فقیهان قرار داشته است. نخستین دسته بندی ها را می توان در مجامع اولیه روایی مانند تهذیب الاحکام، الاستبصار، من لا یحضره الفقیه و الکافی که متضمن روایات فقهی بودند مشاهده نمود. این دسته بندی ها بعدها در تدوین کتابهای فقهی مورد توجه قرار گرفت و فقیهان هر یک با رویکردی خاص دسته بندی هایی ارائه نمودند. گفته می شود دسته بندی ابوالصلاح حلبی در کتاب کافی (م447 ق) قدیمی ترین دسته بندی در فقه شیعی است که تکالیف را به سه دسته عبادات، محرمات و احکام تقسیم نموده است. همچنین کتابهای مراسم تألیف سلار دیلمی (متوفی ۴۴۸) و المبسوط تألیف شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) اولین کتابهایی هستند که چنین دسته بندی را ارائه نموده اند. [۱]
دسته‌بندى محقق حلى
شايعترين تقسيم‌بندى مباحث فقه نزد فقهاى شيعه دسته‌بندى محقق حلى در شرايع است كه كتاب خود را در چهار بخش تدوين كرده است: عبادات، عقود، ايقاعات و احكام.
شهيد اول (متوفى 786) در كتاب القواعد والفوائد در توضيح اين تقسيم‌بندى مى‌گويد: هدف حكم شرعى يا آخرت است و يا دنيا، گروه اول عبادات است و گروه دوم نيز اگر به تعبير لفظى احتياج داشته باشد به دو گروه تقسيم مى‌شود: عقود (عبارت لفظى از دو نفر) و ايقاعات (عبارت لفظى از يك نفر) و آنچه به تعبير لفظى احتياج ندارد در گروه احكام آورده مى‌شود.
گرچه فاضل مقداد (متوفى 826) و فيض كاشانى (متوفى 1090) دسته‌بندى جديدى را ارائه داده‌اند، ولى تقسيم‌بندى محقق حلى همچنان در كتب فقهى شيعه پابرجا مانده و پيروى شده است.[۲]
هر قسم از چهار قسم در تقسیم بندی محقق حلی را كتاب هايى است كه هر كتاب را بر مقاصد و فصول يا اركان و اطراف و فصول يا بر ابواب و فصول يا غير اين ها بحسب اختلاف تعبير و بيان مؤلفان، تقسيم كرده‌اند كه در حقيقت عنوان «كتاب» به منزله عنوان «جنس» است براى انواع و اصناف و فروع، كه به منزله اشخاص و جزئيات بشمار مى‌آيد.
كليات كتب فقه بترتيب مسطور در كتاب شرائع بدين قرار است:
بخش اول:عبادات
شامل ده بخش زير است:
- كتاب طهارت
- كتاب صلاة
- كتاب صوم
- كتاب اعتكاف
- كتاب زكات
- كتاب خمس
- کتاب حج
- کتاب عمره
- کتاب جهاد
- کتاب امر به معروف و نهى از منكر
بخش دوم:عقود
شامل هفده بخش است:
- كتاب تجارت
- كتاب رهن
- كتاب مفلّس
- كتاب حجر
- كتاب ضمان
- كتاب صلح
- كتاب مضاربه
- كتاب مزارعه و مساقات
- كتاب وديعه
- كتاب عاريه
- كتاب اجاره
- كتاب وكالت
- كتاب وقوف و صدقات
- كتاب هبات
- كتاب سبق و رمايه
- كتاب وصايا
- كتاب نكاح
بخش سوم: ايقاعات
که شامل يازده بخش است:
- كتاب طلاق
- كتاب خلع و مباراة
- كتاب ظهار. احكام «كفارات» به عنوان «لواحق» اين كتاب آورده شده است.
- كتاب ايلاء
- كتاب لعان
- كتاب عتق
- كتاب تدبير و مكاتبه و استيلاد
- كتاب اقرار
- كتاب جعاله
- كتاب ايمان
- كتاب نذر
بخش چهارم:احكام و سياسات
که شامل دوازده بخش است:
- كتاب صيد و ذباحه
- اطعمه و اشربه
- كتاب غصب
- كتاب شفعه
- كتاب احياء موات
- كتاب لقطه
- كتاب فرائض
- كتاب قضاء
- كتاب شهادات
- كتاب حدود و تعزيرات
- كتاب قصاص
- كتاب ديات.[۳]
پانویس
منابع
- رحیم نوبهار,دستاری در تقسیم بندی بابهای فقهی و پیامدهای روش شناختی آن
- عباس على عميد زنجانی، فقه سیاسی، انتشارات اميركبير، تهران، 1421 ه.ق،
- محمود بن عبدالسلام تربتى شهابى، ادوار فقه (شهابى)، سازمان چاپ و انتشارات، 1417 ه.ق
| فقه | ||
| کلیات: | تاریخ فقه، ابواب فقه، احکام، اجتهاد، منابع اجتهاد در فقه شیعه، تقلید، اصول فقه، قواعد فقهی | |
| منابع: | عروة الوثقى، شرایع الاسلام، علل الشرائع، لمعه، جواهرالكلام، المكاسب المحرمه، مدارک الاحکام و ... | |
| ↓ رده ها ↓ | ||
| فقه: | فقیهان، منابع فقهی، اصطلاحات فقهی، آیات الاحکام، منابع اجتهاد در فقه شیعه، قواعد فقه | |
| اصول فقه: | اصول فقه، اصولیون، منابع اصول فقه، اصطلاحات اصول فقه | |
| احکام: | احکام، احکام عبادی، احکام اقتصادی، احکام خانواده، احکام روابط اجتماعی، احکام قضایی و جزایی، احکام اطعمه و اشربه، اصطلاحات احكام | |
