احمد بن محمد بن خالد برقى
شيخ ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد بن على برقى، از راويان حديث و از علمای بزرگ شيعه در قرن سوم و یکی از اصحاب امام جواد و امام هادی علیه السلام است. او در فنون مختلفی تبحر داشت و تالیفات زیادی داشته است. از او کتاب المحاسن بر جای مانده است.
محتویات
ولادت
احمد در روستاى «برق‌رود» از توابع شهر قم به دنيا آمد.او اصالتاً از كوفه است. جد بزرگ او محمد بن على از ياران زيد بن على بن الحسين عليهما السلام بود كه در برابر حكومت ظلم و ستم بنى اميه قيام كرده و در زندان يوسف بن عمر به شهادت رسيد. خالد، پدر بزرگ احمد در حالى كه كودكى خردسال بود همراه پدرش عبد الرحمن بن محمد از كوفه آواره شدند و به شهر قم پناه آوردند. شهر قم در آن زمان پناهگاه شيعيان بود و بسيارى از روات بزرگ شيعه در اين شهر زندگى مى كردند.
دوران جوانى
احمد دوران جوانى را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقى، كه خود از شخصيت‌هاى بزرگ شيعه و از مشايخ روايت و شخصيتى مورد اطمينان نزد امام موسى كاظم و امام رضا عليهما السلام بود به كسب علم پرداخت.
شخصيت
وى از شخصيت‌هاى برجسته راويان شيعه در قرن سوم هجرى به شمار مى آيد و بسيارى از احاديث شيخ صدوق و شيخ كلينى به ايشان برمى گردد.
همانگونه كه محدث نورى مى فرمايد:« شيخ طوسى و نجاشى احمد را توثيق كرده اند و او را مورد اطمينان دانسته اند». او از ارزشمندترين راويان شيعه به شمار مى آيد و بسيارى از علما و فقهاى بزرگ شيعه كه مجموعه هاى روايتى نگاشته اند از او روايت نقل كرده اند.
برقى مطابق با آنچه رجالیون آورده اند از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادى(ع) است[۱] ولى در منابع موجود حديثى كه بدون واسطه از اين دو بزرگوار نقل كرده باشد به چشم نمىخورد. شيخ كلينى در كتاب شريف كافى حديثى از احمد، بدون واسطه از امام رضا نقل كرده، ولى اين حديث در اصطلاح اهل رجال مرسل ناميده مىشود؛ يعنى واسطهاى بوده كه ذكر نشده است، زيرا چنانچه گذشت احمد متولد سال 200 است و شهادت امام رضا(ع) در 203 اتفاق افتاد پس به طور طبيعى اين راوى نمىتواند از آن بزرگوار حديث شنيده باشد.
ابوعلى واسطى، سعد بن سعد، ابو ايوب مدائنى، ابوخزرج انصارى، ابوسليمان حذاء جبلى، پدرش، ابن فضال، ابن محبوب، احمد بن محمد ابى نصر، صفوان بن يحيى، عبدالعزيز بن مهتدى و عبدالعظيم حسنى.
برخى از بزرگان عناوين كتاب‌هاى خود را نيز از او گرفته اند مانند: ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، علل الشرايع، قرائن و خصال.
اخراج از قم
احمد بن محمد بن عيسى اشعرى، رئيس شهر قم و از راويان بزرگ شيعه، احمد بن محمد بن خالد برقى را از شهر قم بيرون كرد، زيرا او در بين روايات خود روايات مرسله و رواياتى كه راويان آن ضعيف بوده اند را نقل مى كرده است.
اما او پس از مدتى پشيمان شده و برقى را به شهر بازگردانده و از او معذرت خواهى كرد. بعد از وفات او نيز در تشييع جنازه‌اش با سر و پاى برهنه شركت كرد تا اهانتى را كه به او كرده جبران نمايد.
اساتيد
احمد به غير از پدر خود، در محضر برخى از روات و علماى بزرگ شيعه به كسب علم و فراگيرى دانش پرداخته است مانند:
- معاوية بن وهب
- حماد بن عيسى
- محمد بن ابى عمير
- هارون بن جهم
- محمد بن سنان
- يونس بن عبد الرحمان
- حسن بن محبوب
- على بن حكم
- حسين بن سعيد اهوازى و بسيارى از روات و ياران ائمه عليهم السلام.
شاگردان
شخصيت‌هاى بزرگى در محضر درس وى به كسب علم پرداخته اند كه هر كدام ستاره‌اى درخشان در آسمان علم و فقاهت مى باشند، بزرگانى مانند:
- ابراهيم بن هاشم
- على بن ابراهيم بن هاشم
- محمد بن حسن صفار
- محمد بن يحيى عطار
- سعد بن عبد الله
- محمد بن على بن محبوب
- محمد بن حسن بن وليد
- محمد بن احمد بن يحيى
- عبد الله بن جعفر حميرى
- سهل بن زياد و بسيارى ديگر از روات معتبر شيعه.
مهارت در نجوم، تاريخ، شعر، علوم ادبى و روايت
او از ستاره‌شناسان بود و كتابى در علم نجوم تأليف كرده است. نجاشى و شيخ طوسى بر اين مطلب گواهى داده اند.[۲] از جمله علومى كه برقى از آنان آگاه بوده، علم تاريخ بود است. مسعودى مى گويد: از جمله كسانی كه در تاريخ، كتاب نوشته اند احمد بن محمد بن خالد برقى است و نام كتابش تبيان مى باشد.[۳]
او استاد دو نحوى معروف احمد بن فارس (صاحب مجمل اللغه) و ابوالفضل علاس بن محمد است كه استادان صاحب بن عباد شمرده مى شوند.[۴]
تأليفات
نجاشى و ديگر رجال شناسان صد كتاب برای او در ابواب مختلف ذكر كرده اند كه متأسفانه تنها كتاب محاسن وى باقيمانده است. و کتابی نیز با نام رجال برقی در دست است که غالبا آن را به او نسبت می دهند ولی در انتساب آن به او تشکیک شده است.[۵]
برخی از کتابهای او عبارتند از :
- المحاسن، كه شامل يكصد باب از ابواب فقه و حكمت و آداب و علل شرعيه و توحيد و ساير مراتب اصول و فروع دين مى باشد كه فقط بخشى از آن به دست ما رسيده است. اين كتاب يك مجموعه بزرگ فقهى به شمار مى رود.
- الرجال
- البلدان
- اختلاف الحديث
- کتاب البلدان
- الانساب
- اخبار الامم
- التراجم و التعاطف
- آداب النفس
- کتاب المکاسب
وفات
احمد بن محمد برقى در سال 274 يا 280 هجرى چشم از جهان فرو بست
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۸۳؛ شیخ طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۱۶. نقل از مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد"، دانشنامه جهان اسلام
- ↑ فرج المهموم فى تاريخ علماء النجوم، سيد ابن طاووس، ص 123.
- ↑ مروج الذهب، مسعودى، ج 1، ص 14.
- ↑ اعيان الشيعه، سيد محسن امين، ج 3، ص 107.
- ↑ رجوع کنید: دانشنامه جهان اسلام، مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد"از محمد جواد شبیری
منابع
- بخش کتابشناسی نرم افزار جامع الحادیث نور3.5
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد"از محمد جواد شبیری
- ستارگان حرم، جلد 1، مقاله "راوی بزرگ قم احمد بن محمد بن خالد برقی" از سيد جعفر ربانى
