صراط

گفته اند یک راه در روز قیامت وجود دارد که بر جهنم کشیده شده است و از مو باریکتر و از شمشیر تیزتر است. بهشتیان درگذر از آن هیچ اندوهی به آنها نمی رسد و کافران بر آن می گذرند تا کیفری برای آنها باشد و آن صراط است. و صراط المستقیم همان "دین قیم الهی " است که عهده دار هدایت انسانهاست.

واژه صراط

برخی از عالمان لغت ریشه "صراط" سراط می دانند که در اصل لغت به معنای بلعیدن است و تبدیل سین به صاد ناشی از تناسب آن با طاء است.

و راز اینکه به بزرگراه صراط می گویند آن است که به جهت فراخی و وضوحی که دارد گویا سالک در خود می کشد گویا که او را می بلعد «و بعض اهل العلم یقول ان السرط مشتق من ذلک لان الذاهب فیه یغیب غیبة الطعام المسرط».

مؤلف التحقیق واژه صراط را مستقل از سراط می داند: «والظاهر ان کلمة الصراط مستقلّة فی نفسها غیر مبدلة فی السراط.»

دلیلش آن است که صراط مشتقات ندارد اما سراط مشتقات دارد.

بهرحال آنچه که در آن تردید نیست آن است که معنای این واژه راه روشن و وسیع است چه آنکه مادّی باشد یا معنوی و الزاماً معنای استقامت در آن نیست که اگر به معنای آن بود وصف مستقیم برای آن تأکید می شد.

گرچه تأکید بودن ما نعی ندارد لکن تأسیس بهتر از تأکید است.

مقصود از صراط چیست

برخی گفته اند یک راه در روز قیامت وجود دارد که بر جهنم کشیده شده است و از مو باریکتر و از شمشیر تیزتر است. بهشتیان درگذر از آن هیچ اندوهی به آنها نمی رسد و کافران بر آن می گذرند تا کیفری برای آنها باشد و آن صراط است و آیات از قرآن در آخرت دو راه را نشان می دهد یکی به بهشت و دیگری به جهنم.

«سَيَهْدِيهِمْ وَيُصْلِحُ بَالَهُمْ × وَيُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ». (سوره محمد، آیه 5و6) بزودی آنان را راه مینماید و حالشان را نیکو می گرداند و در بهشتی که برای آنان وصف کرده آنان را درمی آورد و درباره دوزخیان می فرماید: « فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِيمِ». (سوره صافات، آیه 23) پس به روی جهنم رهبریشان کنید.

در روایات چنین آمده است که صراط از مو باریک‌تر، از شمشیر برنده‌تر و از آتش سوزان‌تر است. مؤمنان خالص در نهایت آسانی و به سرعت از آن می‌گذرند، برخی به دشواری می‌گذرند و سرانجام نجات می‌یابند، بعضی از مردم نیز به جهنم می‌افتند.

صراط در آخرت نمونه و تجسم صراط مستقیم دنیاست که راه ولایت و پیروی از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام و ائمه اطهار است. هر که از این صراط عدول کند و به سویی دیگر برود، قدم‌هایش بر روی صراط آخرت می‌لرزد و به جهنم می‌افتد.صراط مستقیم که در سوره حمد ذکر شده است اشاره به هر دو راه است. بعضی صراط را ظهور نفس در موقف خاص خود می دانند.

مقصود از صراط مستقیم چیست

اين كه مقصود از صراط مستقيم چيست، اقوالى نقل شده است: قرآن، اسلام، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمّه معصومين عليهم السلام.

مرحوم طبرسى پس از نقل اقوال ياد شده ذيل آيه 6 سوره حمد مى نويسد: بهتر است كه آن را بر معناى عام آن حمل كرد: به طورى كه شامل همه مصاديق ياد شده بشود؛ چرا كه صراط مستقيم، دينى است كه خداوند به آن فرمان داده؛ اعمّ از توحيد، عدل و ولايتِ كسانى كه اطاعت از آنان واجب است و همين معنا در اينجا مقصود است. واژگان مورد استفاده در اين مدخل «الّتى هى أقوم»، «حنيف»، «صراط»، «صراط الحميد»، «صراط السوى»، «صراط مستقيم» و «يستقيم» است.

از آنجا که انسان موجودی است پیوسته در تلاش و حرکت یا به مقصد سعادت می رسد راهی که او را به آن رهنمون می سازد آن راه "صراط مستقیم" است و راهی که او را به نیستی و تباهی می کشاند آن راه "صراط جحیم" است.

در قرآن از صراط مستقیم گاه به "صراط سوّی"؛ گاه به "صراط اللّه"؛ و گاه به "صراط حمید" توصیف شده است.

و آن همان "دین قیم الهی " است که عهده دار هدایت انسانهاست. در سوره انعام آیه 61 آمده است: «قل اننی هدانی ربّی الی صراط مستقیم دینا قیما ملة ابراهیم حنیفا؛ بگو خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده به دین استوار آئین ابراهیم که هرگز به خدا شرک نورزید.»

و از آنجا که تبلور این دین در عبودیت و بندگی پروردگار عالم و تسلیم بودن در برابر اوست صراط مستقیم به عبودیت و اعتصام بر او تفسیر شده است.

«ان اللّه ربّی و ربّکم فاعبده هذا صراط مستقیم؛همانا خداوند پروردگار من و پروردگار شماست تنها او را پرستش کنید که راه راست همین است.»

«و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم؛ (آیا با شما عهد نکردم) که مرا بپرستید این راه مستقیم است.»

«...و من یعتصم باللّه فقد هدی الی صراط مستقیم؛...هر کس به خدا تمسّک جوید به راهی راست هدایت شده است.»

به این ترتیب دین واقعی الهی یک دین بیشتر نیست و آن اسلام است که «انّ الدین عند اللّه الاسلام؛ همانا دین در نزد خدا اسلام است.

در چندین آیه از قرآن برترین مشخصه صراط مستقیم را این بیان می کند: راهی که هدایتگر به آن پیامبر اکرم(ص) است راهی که جلودار آن، آن پیامبر بزرگ است.

«و انک لتدعوهم الی صراط مستقیم؛ و به طور قطع تو آنان را به راه راست دعوت می کنی.»

پل صراط

پل صراط پلیست گسترده بر پشت دوزخ که ذکر آن در حدیث صحیح وارد است . عقاید مسلمین درباره پل صراط مشابه است با آنچه مزدیسنان درباره پل چینوت گویند.

منابع

• معرفت النفس و الحشر، جلد2، ص15.
• فرهنگ قرآن، جلد 18، صفحه 397.
• منازل الاخره، شیخ عباس قمی ، ص 118 چاپ هفتم، انتشارات در راه حق.
• لغت نامه دهخدا، ذیل واژه پل صراط،دردسترس در واژه یاب، بازیابی: 17 اسفند 1392.
• حجة الاسلام و المسلمین سید احمد خاتمی ،امامان نور و صراط مستقیم، مجله پاسدار اسلام ، مرداد 1386، شماره 308 ،صفحه 9 ،در دسترس درپايگاه اطلاع رسانی حوزه