سید علی آقا کوه کمری
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
سيد علي آقا كوه‌كمري
راهنماي گلزار
نسب
سيد علي آقا از سادات حسيني و از خانواده اصيل و نجيب، و به سادات روستاي زيبا و باصفاي «كوه‌كمر»[۱] منسوب است. نسب نامه اين خاندان كه با دست خط آيت الله سيد محمد حجت نوشته شده، به شرح زير است: سيد علي، فرزند سيد علي نقي، فرزند سيد محمد، فرزند سيد حسن، فرزند سيد حيدر، فرزند سيد شمس الدين، فرزند سيد امين، فرزند سيد نورالدين، فرزند سيد شمس الدين، فرزند سيد اسماعيل، فرزند سيد محمد، فرزند سيد علي، فرزند سيد عباس، فرزند سيد فخرالدين، فرزند سيد هاشم، فرزند سيد حسن،[۲] فرزند سيد علي، فرزند سيد فخرالدين، فرزند سيد شرف الدين، فرزند سيد شمس الدين، فرزند سيد محمد مصري ملقب به حجازي، فرزند سيد شجاع الدين، فرزند سيد محمود، فرزند سيد سليمان، فرزند سيد عقيل، فرزند سيد احمد، فرزند سيد حسن، فرزند سيد علي، فرزند سيد حسين، فرزند سيد حسن افطس، فرزند سيد علي، فرزند، امام سجاد علیه‌السلام.[۳]
تبار
آيت الله سيد علي آقا كوه‌كمري از خانداني قديمی است و نياكانش در رديف عالمان و نخبگان جامعه بوده‌‌اند. از دانشوران فرزانه و وارسته اين خاندان می‌‌توان به شخصیت هايي اشاره كرد كه اسامی‌‌‌شان بدين شرح است: سيد حسن بابا، مدفون در روستاي كوه‌كمر، آيت الله آقا مير يعقوب كوه‌كمري، صاحب مقبره مشهور در خوي، آقا ميرفتاح، صاحب مقبره معروف در شهر خوي. آيت الله سيد حسين ترك كوه‌كمري، آيت الله سيد محمد حجت كوه‌كمري، علامه حاج ميرزا محمدحسن زنوزي خويي، صاحب كتاب گرانسنگ رياض الجنه، آيت الله سيد ابراهيم علوي، آيت الله سيد موسي مرجعي، آيت الله سيد علي‌اصغر خويي و آيت الله سيد ابوالقاسم خويي (جد مادري آيت الله سيد شهاب الدين مرعشي نجفي)، علامه حاج ميرزا حبيب الله هاشمی خويي شارح نهج البلاغه.[۴]
ولادت
تاريخ و محل دقيق ولادت سيد علي آقا كوه‌كمري معلوم نيست؛ ولي احتمال داده می‌‌شود كه وي در اواخر قرن سيزدهم هجري قمري، در روستاي كوه‌كمر متولد شده باشد؛ چون پدرش ساكن كوه‌كمر بوده و در همين روستا زندگي می‌‌كرده است.[۵]
تحصيلات
با توجه به قرائن و سكونت پدر ايشان در آذربايجان، احتمال می‌‌رود كه سيد علي آقا تحصيلات مقدماتي حوزه را در آن جا فراگرفته باشد، اما نام كتاب‌ها و استادان وي در كتاب‌هاي شرح حال ذكر نشده است. گمان نزديك به يقين اين است كه وي بعد از اتمام علوم مقدماتي، قبل از سال 1306 ق. رهسپار نجف شده[۶] و به تحصيل ادامه داده باشد.
استادان
وي در حوزه كهن نجف اشرف، با عشق و علاقه فراوان در مكتب درسي نخبگان حوزه علميه نجف حضور يافت كه نام سه تن از استادان بزرگ وي بدين قرار است:
- 1- آيت الله ملا محمد فاضل ايرواني (1306-1322 ق)؛[۷]
- 2- آيت الله ميرزا حبيب الله رشتي (1312-1234 ق)؛[۸]
- 3- آيت الله شيخ محمد فاضل (شربياني) شرابياني (1248-1322 ق)؛ ايشان فرزند فضلعلي، از مراجع تقليد شيعه و از مجتهدان طراز اول است. وي در سال 1248 ق. در روستاي شربيان از توابع بخش «مهربان» ديده به جهان گشود.
وي قرآن مجيد، نحو، صرف، منطق، معاني و بيان را در زادگاه خويش فراگرفت و بعد از آن راهي حوزه علميه تبريز شد و فقه و اصول را آموخت. او در سال 1373 ق. رهسپار نجف گرديد و از محضر بزرگان، به ويژه شیخ مرتضی انصاری بهره برد. آيت الله شرابياني داراي اخلاق نيكو و صفات حميده بود. وي به فقرا بسيار مهر می‌‌ورزيد. او به سادات و بزرگان اهل علم احترام می‌‌گذاشت و از آنان به بزرگي ياد می‌‌كرد. سرانجام آن عالم رباني پس از سال‌ها مجاهدت و جديت در امر تعليم و تعلم صبحِ روز هيجدهم رمضان 1322 ق. در 77 سالگي، ديده از جهان فروبست و در صحن مطهر علوي دفن شد.[۹]
عموي بزرگوار
عموي ارجمند ايشان، مرحوم آيت الله سيد حسين ترك كوه‌كمري از بزرگترين و برجسته‌ترين مجتهدان قرن سيزدهم قمري است و در «كوه‌كمر» به دنيا آمده است. وي پس از اتمام مقدمات، به تبريز سفر كرد و در محضر ميرزا احمد تبريزي امام جمعه و پسرش ميرزا لطفعلي به فراگيري سطح پرداخت. او چندي بعد به عتبات عاليات هجرت كرد و در مجلس درس شريف العلما مازندراني، سيد ابراهيم قزويني و شيخ محمدحسين اصفهاني شركت كرد و در محفل علمی شيخ علي كاشف الغطا، شيخ محمدحسن صاحب جواهرالكلام و شيخ مرتضي انصاري حضور يافت و پس از چندي فقط در درس شيخ انصاري شركت نمود.
وي در زمان حيات استادش، مجلس تدريس بزرگي برپا كرد و در احاطه بر فقه و اصول و مهارت تدريس مشهور شد. در درس وي حدود هشتصد نفر از فضلا و دانشمندان شركت می‌‌كردند. او جهت احترام به شيخ، درسش را مقدمه درس استاد ناميده بود. آيت الله كوه‌كمري در سال 1291 ق. به مرض فلج مبتلا شد و از تدريس بازماند. سرانجام وي در غروب روز شنبه 23 رجب 1299 ق. دار فاني را وداع گفت و نزديك مقبره صاحب جواهر به خاك سپرده شد.
اجازه روايي
سيد علي آقا در زمان آيت الله شيخ محمد فاضل ايرواني وارد حوزه علميه نجف اشرف شد و در دروس آن بزرگوار شركت جست. وي در مدت اقامت خويش در نجف، موفق به دريافت اجازات نقل حديث از بزرگان حوزه شد و در رديف راويان نقل حديث قرار گرفت. برخي از دانشمندان اسلامی چون: آيت الله حجت (فرزند گرامی‌‌اش)، از ايشان اجازه نقل حديث دارند.[۱۰]
بازگشت به تبريز
از مدت اقامت وي در نجف اشرف، اطلاعي در دست نيست، اما زمان بازگشت ايشان به تبريز بايد قبل از سال 1310 ق باشد. وي هنگام بازگشت، با تجليل و احترام فراوان استادش، مرحوم آيت الله فاضل شربياني مواجه شد؛ به طوري كه استادش با جمعي از طلاب علوم ديني و بزرگان علماي نجف تا كوفه مشايعت كرد و با جمعي بي‌شمار به او اقتدا نمود و نماز خواند. اين روشِ مشايعت جز با حاج ميرزا رضا امام جمعه تبريز سابقه نداشت.[۱۱]
فعاليت‌هاي علمی-تبليغي
آيت الله سيد علي آقا با استقبال گرم مردم وارد تبريز شد و فعاليت‌هاي خود را در عرصه‌هاي علمی-تبليغي و فرهنگي آغاز نمود. خدمات ايشان را می‌‌توان در موارد زير ياد كرد:
الف) تدريس:
ورود سيد علي آقا به تبريز مقارن با دوره شكوفايي و عزت و عظمت حوزه علميه تبريز بود. او در حوزه تبريز به توفيقات بزرگي دست يافت و عده‌اي از تشنگان علوم اسلامی را از دانش خود سيراب كرد. وي با تدريس كتاب‌هاي دوره مقدمات و سطوح عالي و كتاب رياض المسائل في تحقيق الاحكام بالدلائل تأليف امير سيد علي طباطبايي موسوم به شرح كبير، شاگردان فاضلي را تربيت نمود. از شاگردان او می‌‌توان به پسر بزرگوارش اشاره كرد.[۱۲]
آثار:
با اين كه آيت الله كوه‌كمري از عالمان بزرگ و دانشمندان نامی حوزه علميه تبريز بود، آثار زيادي تأليف نكرد. تنها اثري كه در منابع رجالي از آن ياد شده حاشيه بر كتاب صلاة است.[۱۳] همچنين فرزندش، آيت الله سيد محمد حجت با استفاده از درس‌هاي پدرش، مباحث وقت، قبله، لباس و مكان مصلي، اذان، اقامه و افعال صلاة را به رشته تحرير درآورد.[۱۴]
ب) اقامه جماعت:
پس از ورود ايشان به تبريز، بسياري از مردم و روحانيان شهر از او خواستند كه در منزلي واقع در بازار كاه فروشان اقامت گزيند و اقامه جماعت در مسجد آن بازار را بر عهده گيرد. ايشان سه نوبت در آن مسجد، كه بعدها، به نام «مسجد سيد علي آقا»[۱۵] معروف شد، اقامه نماز جماعت می‌‌كرد و در ايام ماه مبارك رمضان و دهه ماه محرم الحرام و مناسبت‌هاي مذهبي به منبر می‌‌رفت و با زباني رسا و بياني گويا به ارشاد و هدايت مردم می‌‌پرداخت.[۱۶]
از منظر ديگران
شرح حال نويسان، در آثار خود از آيت الله سيد علي ياد كرده و مقام شامخ او را ستوده‌اند. براي پي‌بردن به مقام و جايگاه رفيع وي در بين دانشمندان شيعي، ديدگاه چند تن از آن ها را مرور می‌‌كنيم: محمدعلي مدرس خياباني (1296-1373 ق) كه از همشهريان سيد علي آقا و از فرزانگان مشهور شعر و ادب و فقاهت بشمار می‌‌آيد، در ذيل شرح حال فرزند وي می‌‌نويسد: «پدر بزرگوار ايشان (آيت الله حجت) آقاي سيد علي از اكابر علماي تبريز است.[۱۷]
ملا علي واعظ خياباني (1282-1367 ق) يكي ديگر از همشهريان ايشان به نقل از صاحب ريحانة الادب، سيد علي آقا را از اجلاي علماي تبريز ذكر می‌‌كند.[۱۸] نويسنده مشهور و پرتلاش حوزه، مرحوم شيخ محمد شريف رازي، نيز به شرح حال آيت الله كوه‌كمري پرداخته و از او با القاب «حجة الاسلام والمسلمين سيد الفقهاء العاملين السيد علي آقا كوه‌كمري از اجلاي علما و دانشمندان بزرگ» ياد كرده است.[۱۹]
فرزند برومند ايشان مرحوم آيت الله العظمی حجت از پدرش با عنوان «العلامة الحجة» نام می‌‌برد و نويسنده ديگر، آقاي حسين دوستي او را «عالم فاضل و پرهيزگار» معرفي می‌‌كند.[۲۰] صاحب كتاب مفاخر آذربايجان هم او را «يكي از اجلاي علماء و فقهاي تبريز» می‌‌داند.[۲۱]
پرواز به سوي جانان
فقيه وارسته، آيت الله سيد علي آقا كوه‌كمري بعد از سال‌ها عمر بابركت و تلاش براي جلب رضاي خداوند متعال، در دوران زعامت و مرجعيت فرزند فرزانه‌اش، آيت الله العظمی حجت، در بيست و نهم محرم الحرام 1319 ش (1360 ق) در تبريز رحلت كرد و به ملكوت اعلي پيوست و مؤمنان و دوستداران را در غم و فراق خود ماتم زده ساخت.[۲۲]
پيكر مطهر وي به شهر مقدس قم انتقال يافت. مراسم باشكوه تشييع پيكر پاك آن عالم پرهيزگار در اين شهر از مقابل مسجد امام حسن مجتبي علیه‌السلام شروع شد و بر دوش صدها انسان شيفته علم و فضيلت به سوي حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها تشييع گرديد.[۲۳] آن گاه با حضور آيات عظام و علماي اعلام، نماز بر پيكرش، باشكوه تمام برگزار شد.
محل دفن
پيكر پاك او در راهرو بين صحن بزرگ و صحن كوچك، به خاك سپرده شد. شيخ محمد شريف رازي درباره علت دفن آن بزرگوار در راهرو می‌‌نويسد: «با وجود اين كه چندين قبر در حجرات صحن بزرگ و كوچك و مسجد بالاي سر تقديم شد، حضرت آيت الله حجت نپذيرفته و فرمودند: براي پدرم قبر بكري می‌‌خواهم كه تاكنون دست نخورده باشد. يكي از خدام محترم آستانه اظهار كرد كه من قبر بكر و دست نخورده براي خود گذاشته‌ام تقديم می‌‌كنم؛ پس آن را اهدا كرد».[۲۴]
لوح مرقد مطهر آيت الله سيد علي آقا در ورودي صحن بزگ و كوچك بر ديوار شمالي نصب شده بود كه در سال 1379 ش. در اثر تعميرات و توسعه، راهرو ياد شده از بين رفته و اثري از آن برجاي نمانده است.
مجالس سوگواري
پس از رحلت، از سوي فرزند برومندش آيت الله حجت و ديگر مراجم، مراجع ترحيم و بزرگداشتي برگزار و از خدمات علمی و فرهنگي ايشان تجليل شد.
شيخ محمد شريف رازي می‌‌نويسد: «...تا يك هفته مجالس ترحيم در مدرسه فيضيه، مسجد بالاسر، مسجد امام و مساجد ديگر با احترام و تقدير و تعظيم خود آن مرحوم و فرزند بزرگوارش آيت الله حجت دائر بود».[۲۵]
فرزند فاضل
آيت الله سيد محمد حجت، فرزند گرامی آيت الله سيد علي آقا، در 29 شعبان 1310 ق. در تبريز قدم به هستي نهاد. وي علوم مقدماتي، فقه، اصول، رياضيات، طب و علوم معقول را از محضر استادان بزرگوار، به ويژه از پدر بزرگوارش، فراگرفت و در بيست سالگي راهي حوزه علميه نجف شد. وي در نجف از محفل درس آيات: سيد محمدكاظم يزدي، سيد ابوتراب خوانساري، سيد شريعت اصفهاني، شيخ علي گنابادي، ميرزا حسين ناييني، سيد جليل فيروزآبادي و آقا ضياءالدين عراقي بهره‌ها برد و از بزرگان نجف اجازات اجتهادي و روايي دريافت كرد.
ايشان پس از بيست سال اقامت در نجف در سال 1349 ق به ايران بازگشت و در قم رحل اقامت افكند و تدريس در حوزه را آغاز نمود. آيت الله حجت در حوزه علميه قم، ده‌ها شاگرد فرزانه تربيت نمود و ده‌ها اثر ماندگار از خود به يادگار گذاشت. او به منظور رفاه طلاب علوم ديني مدرسه بزرگ حجتيه را احداث كرد كه هم‌اكنون نيز از آن استفاده می‌‌شود.
وي يكي از سه مراجع بزرگواري بود كه بعد از رحلت مؤسس حوزه، زعامت و رياست حوزه قم را بر عهده گرفت و آن را به نحو مطلوب اداره نمود. ايشان در روز دوشنبه سوم جمادی الاول 1372 ق. درگذشت و در مدرسه‌اي كه خود مؤسس آن بود به خاك سپرده شد.[۲۶]
نوادگان
1- آيت الله سيد محسن حجت (1335-1370 ق) ايشان فرزند ارشد آيت الله سيد محمد حجت بود و در سال 1335 ق. در نجف اشرف به دنيا آمد. او در سال 1349 ق. به همراه پدر به تبريز بازگشت و بعد از چند سال، روانه قم شد و از درس استادان مبرز، به ويژه پدرش، استفاده نمود. وي آن گاه به امر پدرش رهسپار نجف شد و در محفل درس بزرگاني چون: سيد محسن حكيم، سيد عبدالهادي شيرازي، شيخ كاظم شيرازي و سيد ابوالقاسم خويي حضور يافت و بهره‌هاي فراواني برد. وي در سال 1370 ق. به قم بازگشت و مشغول تدريس، تأليف و تحقيق گرديد. سيد محسن حجت در سال 1397 ق. در قم رحلت نمود و در جوار مقبره پدرش رخ در نقاب خاك كشيد.[۲۷]
2- آيت الله سيد حسن حجت (1341-1410 ق) وي كه پدر شهيد و فقيه فرزانه سيد حسن حجت، دومين فرزند آيت الله سيد محمد حجت است، در سال 1341 ق. در تبريز ديده به جهان گشود. او در سال 1349 ق. همراه پدر، وارد قم شد و تحصيلات خويش را آغاز نمود. وي مقدمات و سطوح را از استادان وقت فراگرفت و سطوح عالي را از جلسات درسي آيت الله بروجردي و پدر گرامی‌‌اش استفاده نمود. ايشان از مدرسان بزرگ فقه و اصول بود و اداره دفتر پدر بزرگوارش را بر عهده داشت. سيد حسن حجت در سيزدهم جمادی الاول 1410 ق. دارفاني را وداع گفت و در كنار مرقد پدرش به خاك سپرده شد.[۲۸]
پانویس
- ↑ دهي است از دهستان ديزمار غربي كه در بخش ورزقان شهرستان اهر واقع است (لغت نامه دهخدا، ج 1، ص 16548).
- ↑ سيد حسن مشهور به «سيد حسن بابا» در گذشته قرن نهم، صاحب كرامات بوده و داراي بارگاه باشكوهي در روستاي كوه‌كمر است.
- ↑ فهرست كتب خطي كتابخانه آيت الله حجت، سيد جعفر حسيني اشكوري، ص 16.
- ↑ سيماي خوي، علي صدرايي، ص 161؛ گنجينه دانشمندان، محمد شريف رازي، ج 1، ص 446-449، آرام يافتگان تربت خوي، محمد الوانساز خويي (دست‌نوشت)؛ تاريخ مرند، حسن جلالي عزيزيان، ص 396-382.
- ↑ به نقل از حجةالاسلام والمسلمين حاج ميرزا كامران امام جماعت مسجد سيد علي آقاي تبريز.
- ↑ با توجه به سال وفات آيت الله ملا محمد فاضل ايرواني كه سال 1306 ق. و شركت سيد علي آقا در جلسه درسي ايشان، سفر وي به نجف اشرف بايد قبل از سال 1306 ق. رخ داده باشد.
- ↑ علماي معاصرين، ملا علي واعظ خياباني، ص 50 و 51.
- ↑ نقباءالبشر، شيخ آقا بزرگ تهرانی، ج 1، ص 357.
- ↑ علماي معاصرين، ص 80-76؛ معارف الرجال، محمد حرزالدين، ح 2، ص 375-372.
- ↑ نقباءالبشر، شيخ آقا بزرگ تهراني، ج 1، ص 420 و معارف الرجال، حسن حزالدين، ج 1، ص 262.
- ↑ المسلسلات في الاجازات، سيد محمود مرعشي نجفي، ج 2، ص 427.
- ↑ ريحانة الادب، ميرزا محمدعلي مدرس خياباني، ج 2، ص 25؛ آثارالحجة، محمد شريف رازي، ج 1، ص 94.
- ↑ فهرست كتب خطي كتابخانه آيت الله حجت، ص 9؛ گنجينه دانشمندان، ج 1، ص 306.
- ↑ همان، ص 48 و 49.
- ↑ همان.
- ↑ از مسجد سيد علي آقا هم اكنون نيز در بازار كاه‌فروشان استفاده می‌‌شود؛ ولي منزل وي رو به ويراني است.
- ↑ به نقل از حجةالاسلام والمسلمين حاج ميرزا كامران، امام جماعت مسجد ياد شده.
- ↑ ريحانة الادب، محمدعلي مدرس خياباني، ج 2، ص 25.
- ↑ علماي معاصرين، ملاعلي واعظ خياباني، ص 187.
- ↑ آثار الحجة، ج 1، ص 94؛ دانشمندان آذربايجان، ج 1، ص 307.
- ↑ فهرست كتب خطي كتابخانه آيت الله حجت، ص 16.
- ↑ ستارگان درخشان، حسين دوستي، ص 181.
- ↑ مفاخر آذربايجان، عبدالرحيم عقيقي بخشايشي، ج 1، ص 293.
- ↑ گنجينه دانشمندان، محمدشريف رازي، ج 1، ص 307.
- ↑ آثار الحجة، محمد شريف رازي، ج 1، ص 94.
- ↑ آثار الحجة، محمد شريف رازي، ج 1، ص 94.
- ↑ علماي معاصرين، ص 215؛ آينه دانشوران، عليرضا ريحان يزدي، ص 53؛ آثارالحجة، ج 1، ص 113؛ گنجينه دانشمندان، ج 1، ص 305.
- ↑ آثار الحجة، ج 1، ص 192 و 193؛ گنجينه دانشمندان، ج 2، ص 132-130.
منبع
محمد الوانساز خويي, ستارگان حرم، جلد 17، صفحه 102-111
